Nguyễn Văn Trung - nghệ nhân tâm huyết "giữ lửa" truyền nghề

QĐND - “...Mặc dù là người khuyết tật nhưng với nghị lực phi thường, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung không chỉ vượt lên số phận, mà còn tâm huyết "giữ lửa" truyền nghề và quảng bá sản phẩm mây tre đan Việt Nam ra thế giới...”-Ông Nguyễn Văn Danh, Bí thư Đảng ủy xã Phú Nghĩa (Chương Mỹ, Hà Nội) tự hào nói với tôi như thế.

Không cam chịu số phận

Sau nhiều lần gọi điện thoại hẹn gặp nghệ nhân mây tre đan Nguyễn Văn Trung, tôi đã có buổi nói chuyện thân tình, cởi mở với ông tại Trung tâm Dạy nghề tư thục Phú Vinh. Tuy lần đầu gặp gỡ nhưng tôi thật sự ấn tượng về người đàn ông khuyết tật đi đôi giày “dị dạng”, với dáng người nhỏ nhắn, nhanh nhẹn đang sắp xếp một chồng sổ sách, mẫu thiết kế các sản phẩm thủ công mỹ nghệ mây tre đan.

Nguyễn Văn Trung sinh ra và lớn lên trên vùng đất Phú Vinh, xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ, Hà Tây (nay là xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội)-cái nôi làm nghề truyền thống mây tre đan nổi tiếng trong và ngoài nước. Ngay từ nhỏ, cậu bé Trung đã được thừa hưởng gien di truyền của gia đình làm nghề đan lát (ông nội là Nguyễn Văn Luân, được vua Thành Thái-năm thứ ba, ban Sắc phong nghệ nhân -PV). Cuối năm 1969, sau một cơn sốt “thập tử nhất sinh” cậu bé Trung được bác sĩ thăm khám và kết luận là mắc bệnh co cơ, lao xương nên phải nằm liệt giường.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung giới thiệu tác phẩm chân dung lãnh tụ Phi-đen Ca-xtơ-rô được làm bằng nguyên liệu mây, tre.

Bên ấm trà xanh, ông Trung kể với tôi về những ngày gian nan, đánh vật với số phận kém may mắn: “Thời điểm đó, gia đình tôi bi quan, thất vọng lắm! Mất hơn ba năm điều trị ở Bệnh viện Việt-Đức (Hà Nội) và nhiều bệnh viện khác, nhưng bệnh tật vẫn không thuyên giảm. Bất lực, gia đình đành ngậm ngùi đưa tôi về nhà tiếp tục điều trị, chăm sóc với hy vọng “còn nước còn tát”. Cũng may, sau 4 tháng điều trị ở nhà, bệnh của tôi có dấu hiệu tiến triển. Rồi hạnh phúc đã mỉm cười, khi đôi chân của tôi bắt đầu cử động được, nhưng chân phải của tôi bị ngắn hơn chân trái 15cm. Bố mẹ ôm tôi vào lòng trong niềm vui vỡ òa đầy nước mắt. Cũng từ đó, cuộc sống của tôi bắt đầu thay đổi. Tôi tập bò, tập đi như một đứa trẻ. Khi đã tự đi được, tôi bắt đầu học nghề mây tre đan của gia đình”.

Người đàn ông khuyết tật có đôi bàn tay tài hoa

Năm 1972, Nguyễn Văn Trung được các nghệ nhân trong làng Phú Vinh và chính quyền địa phương vận động vào Hợp tác xã Nông nghiệp Phú Vinh. Với đôi tay tài hoa, sự tâm huyết với nghề truyền thống của quê hương, chàng trai khuyết tật Nguyễn Văn Trung đã được xã viên hợp tác xã bầu làm Đội trưởng đội kỹ thuật. Cũng trong năm đó, sản phẩm mây tre đan của đội sản xuất do Nguyễn Văn Trung làm đội trưởng đã giành giải nhất “Cuộc thi tay nghề giỏi ở làng Phú Vinh”. Đây cũng chính là động lực quan trọng để giúp Nguyễn Văn Trung tiếp tục “giữ lửa” trong tình thế làng nghề đang “tiến thoái lưỡng nan”. Bà Nguyễn Thị Giang tiếp lời chồng: “Những năm đó, gia đình tôi khó khăn lắm! Mặc dù chồng có lương nhưng chẳng đủ trang trải cuộc sống. Chồng lo việc xã hội, một mình tôi lo chăm sóc hai con nhỏ, con trai sinh năm 1975 và con gái sinh năm 1981. Thấy chồng tâm huyết với nghề, nên tôi đã đi vay tiền hết người này đến người khác để mua nguyên liệu. Cũng thời điểm này, bệnh tình của chồng tôi tái phát, nhưng ông ấy vẫn miệt mài thức thâu đêm để sáng tạo sản phẩm mới. Nhìn chồng ốm đau, bệnh tật mà lòng tôi xót xa, cứ như chính mình bị bệnh vậy…”.

Đúng là “có công mài sắt, có ngày nên kim”. Năm 1980, Nguyễn Văn Trung giành giải “Tuổi trẻ sáng tạo” tại Liên Xô và được nhận vào học tại chức Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội. Vào những ngày cuối tuần, chàng sinh viên khuyết tật lại cùng chiếc xe đạp cà tàng rong ruổi hơn 30km đến trường. Năm 1983, Nguyễn Văn Trung được Ủy ban Khoa học Nhà nước và Bộ Đại học cử sang Cu-ba làm chuyên gia giúp nước bạn giảng dạy về làm hàng thủ công mỹ nghệ cho người dân nước bạn.

Ông Trung hồi tưởng lại: “Tháng 9-1987, trước khi về nước, tôi đã kịp hoàn thành bức chân dung vị lãnh tụ Phi-đen Ca-xtơ-rô (0,6m x 0,8m) trong thời gian 19 ngày, bằng chất liệu mây để tặng nhân dân Cu-ba. Hiện tại, bức chân dung này đang được trưng bày tại Văn phòng Chính phủ Cu-ba”.

Ông Hoàng Văn Hạnh, Phó chủ nhiệm Câu lạc bộ nghệ nhân Phú Vinh cho biết: “Từ ngày gắn bó với nghề, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung luôn theo đuổi phong cách riêng và sáng tạo ra các tác phẩm chân dung lãnh tụ. Hơn 40 năm trong nghề, ông Trung đã cho “ra lò” khoảng 300 bức chân dung các vị lãnh tụ nổi tiếng trong và  ngoài nước (trong đó có hơn 200 bức chân dung Bác Hồ). Đặc biệt, những lúc rảnh rỗi, ông Trung lại có “máu” văn nghệ sĩ, thích chơi các nhạc cụ dân tộc như: Đàn bầu, đàn nhị, đàn nguyệt, sáo trúc...”.

Nghệ nhân hội tụ "4T"

Sau 5 năm học tập, nghiên cứu nghề mây tre đan ở các nước thuộc châu Mỹ La-tinh, châu Âu, trở về nước, ông Trung đã mạnh dạn sử dụng cây bèo tây để làm nguyên liệu sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ. Tháng 9-1987, ông được cấp trên bổ nhiệm giữ chức Phó hiệu trưởng Trường Mỹ nghệ Hà Tây. Đầu năm 1988, nghề mây tre đan ở Phú Vinh đứng trước nguy cơ suy thoái, nhiều người dân đã bỏ nghề vì không có công ăn việc làm. Chính trong hoàn cảnh đó, ông Trung đã xin nghỉ việc ở Trường Mỹ nghệ Hà Tây để về quê gây dựng, bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống mây tre đan. Ông Trung tâm sự: “Thời điểm đó, gia đình tôi sống trong căn nhà tranh, vách đất, mỗi lúc trời mưa lại gửi con sang nhà hàng xóm. Nhiều đêm trăn trở không ngủ được, tôi tự nhủ: Các cụ đã nhiều đời sống, chết với nghề đan lát, không lẽ nào mình lại bó tay? Ngày đó, vì chưa có nơi tiêu thụ sản phẩm mây tre đan nên tôi đi thuê cửa hàng ở số 80 Hàng Gai-Hà Nội để trưng bày, hy vọng bán được; đồng thời đi tìm đối tác để ký hợp đồng… từ đó làng nghề Phú Vinh dần dần hồi sinh, phát triển”.

Những năm đầu thế kỷ 21, làng Phú Vinh thực sự khởi sắc, các đối tác, doanh nghiệp nước ngoài về ký kết hợp đồng nhiều, người dân làm không xuể. Tháng 10-2005, ông Trung mạnh dạn thành lập Công ty TNHH Mỹ nghệ Hoa Sơn. Mục đích của ông là tạo công ăn việc làm cho người dân quê nhà và giữ nghề truyền thống gần 400 năm của ông, cha. Tiếp đó, năm 2007, ông quyết định thành lập Trung tâm Dạy nghề tư thục mây tre đan Phú Vinh để dạy nghề miễn phí cho người khuyết tật.

Được biết, mỗi năm Trung tâm Dạy nghề tư thục mây tre đan Phú Vinh do ông làm giám đốc đã đào tạo từ 400 đến 500 học viên. Sau này, có nhiều người thành đạt, làm giàu từ nghề mây tre đan. Tính đến nay, trung tâm đã đào tạo được hơn 3000 người lành nghề mây tre đan (trong đó có gần một phần ba là người khuyết tật) các tỉnh như: Bắc Ninh, Hòa Bình, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Đồng Nai, Tuyên Quang… Chỉ tính từ đầu năm 2014 đến nay, trung tâm đã dạy nghề miễn phí cho hơn 100 học viên khuyết tật. Cùng với đó, trung tâm tiếp nhận học viên tốt nghiệp khóa học ở lại làm việc và giới thiệu đến các cơ sở chuyên sản xuất nghề mây tre đan trong cả nước. Ngoài việc dạy nghề miễn phí cho người khuyết tật, trừ mua nguyên liệu, trả nhân công, gia đình ông Trung còn thu về 250 đến 300 triệu đồng/năm. Với người dân làng nghề Phú Vinh, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung hội tụ "4T" (tâm-tài-tầm-tín), nên trung tâm dạy nghề của ông rất đông người đến xin học và có nhiều cá nhân, cơ quan, trường học, doanh nghiệp… đến đặt hàng thủ công mỹ nghệ mây tre đan.

Trong phòng khách, ở vị trí trang trọng nhất là bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh (1,6m x 2m). Thấy tôi chăm chú ngắm nhìn bức chân dung Bác Hồ, ông Trung giới thiệu: “Bức chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh được đan bằng hàng nghìn sợi mây và tre nhỏ, do con trai tôi  (Nguyễn Văn Sơn) tự làm. Bức tranh hoàn thành vào đúng dịp kỷ niệm 115 Ngày sinh Bác Hồ. Tôi rất mừng là trong gia đình đã có người tâm huyết theo nghề truyền thống cha ông để lại”.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung chia sẻ: “Tháng 12-2013, tôi cùng đoàn đi với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng sang Pháp để dàn dựng "Chương trình Văn hóa Việt" nhân kỷ niệm 40 năm Ngày thiết lập quan hệ hữu nghị Việt-Pháp. Tại lễ cắt băng khánh thành "Chương trình Văn hóa Việt", Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp đã trao tặng Thủ tướng Pháp bức tranh mây tre đan “Phố cổ Hà Nội” do tôi làm. Sau chuyến đi này, tôi ấp ủ dự định sẽ thành lập một công ty với tầm cỡ xuyên quốc gia để quảng bá thương hiệu mây tre đan của Việt Nam ra thế giới. Trong năm nay, tôi sẽ hoàn thành một số tác phẩm mây tre đan khắc họa chân dung vị tướng huyền thoại-Võ Nguyên Giáp…”.

Ông Nguyễn Văn Danh, Bí thư Đảng ủy xã Phú Nghĩa tự hòa cho biết: “Phú Vinh là cái nôi sinh ra các nghệ nhân nổi tiếng trong nghề mây tre đan của cả nước. Một trong những nghệ nhân ấy là ông Nguyễn Văn Trung. Mặc dù là người khuyết tật nhưng với nghị lực phi thường, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung không chỉ vượt lên số phận, mà còn tâm huyết "giữ lửa" truyền nghề và quảng bá sản phẩm mây tre đan Việt Nam ra thế giới...”.

Bài và ảnh: NGUYỄN KIÊN THÁI