Ngôi trường ươm mầm cách mạng

Các thế hệ thầy và trò nhà trường luôn tự hào khi được dạy và học trong ngôi trường có bề dày truyền thống lịch sử, nơi đã ươm mầm cách mạng, nuôi dưỡng chí lớn cho nhiều nhà lãnh đạo cấp cao; nơi gieo ước mơ, lý tưởng, tri thức cho nhiều nhà khoa học lỗi lạc của đất nước.

Ngày 23-10-1896, nhà vua yêu nước Thành Thái ký sắc dụ thành lập một trường học quốc gia tại Huế để người Việt được học văn minh, văn hóa phương Tây, lấy tên là “Pháp tự Quốc học trường” thường gọi là Trường Quốc học Huế. Thời kỳ đầu, trường chỉ là những dãy nhà tranh, vách đất vốn là trại lính được cải tạo lại. Năm 1915, trường được xây dựng lại theo kiến trúc của Pháp. Ngày nay, ngôi trường vẫn giữ được nguyên trạng với những dãy nhà hàng trăm năm tuổi. Từ cổng trường vào, hai hàng cây cổ thụ với những tán vươn rộng khiến không gian ngôi trường càng thêm cổ kính. Ở trước sân trường, câu nói nổi tiếng của đại học sĩ Thân Nhân Trung được đề trang trọng: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”.

Thầy Nguyễn Đình Thí, Phó hiệu trưởng nhà trường tự hào cho biết: Từ ngôi trường này, đã có nhiều học trò xuất sắc mà tên tuổi đã làm rạng danh ngôi trường như: Tổng Bí thư Trần Phú, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Giáo sư Đặng Thai Mai, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, bác sĩ Đặng Văn Ngữ, nhà giáo Nguyễn Cảnh Toàn... Và, dấu ấn đặc biệt trong lịch sử 120 năm của nhà trường là những năm tháng Chủ tịch Hồ Chí Minh từng học ở mái trường này (niên khóa 1907-1908).

Trong cuốn lịch sử của trường ghi: “Học ở Trường Quốc học, Nguyễn Tất Thành (Nguyễn Sinh Cung) học đều khá các môn. Hán văn thì không ai bì kịp, Pháp văn thì vững vàng hơn bất kỳ một học sinh Nghệ Tĩnh nào khác. Bạn bè rất khâm phục trí nhớ phi thường của Nguyễn Tất Thành. Mỗi lần thầy giáo viết bài học thuộc lòng lên bảng, các bạn chép vào vở chưa xong, Nguyễn Tất Thành đã thuộc lòng rồi. Một thầy giáo người Pháp đã nhận xét về Nguyễn Tất Thành: “Con người này nếu không thiên hướng cách mạng thì có thể trở thành một nhà văn hay một nhà bác học lớn”.

Sự kiện đánh dấu cuộc đời đấu tranh cách mạng của người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành là tham gia cuộc biểu tình chống thuế của nhân dân Thừa Thiên-Huế với vai trò thông ngôn, diễn ra từ ngày 9 đến ngày 13-4-1908. Hồi ký của ông Lê Thanh Cảnh, bạn học cùng lớp với Nguyễn Tất Thành ghi lại sự kiện này: “Lúc đoàn người đã gần đến Tòa Khâm, thì ở phía trên đó, gần Trường Quốc học có một nhóm học sinh đi từ dưới chợ Cống đi lên, đứng nghe học sinh Nguyễn Sinh Cung nói chuyện. Anh nói với các bạn của anh rằng: “Đồng bào người ta đi xin xâu xin thuế với Pháp, bọn mình là học sinh biết tiếng Tây nên đi thông ngôn giúp đồng bào”. Vừa nói, anh Cung vừa khoác vai bạn quay lại phía Tòa Khâm”. Thực dân Pháp đã thẳng tay đàn áp cuộc biểu tình một cách dã man, rất nhiều người bị giết hại. Sau này, trong hồi ký “Những chặng đường lịch sử”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã kể lại: “Vào thời kỳ này (1908), phong trào đấu tranh ở Huế rất sôi nổi. Đồng bào các nơi kéo về Huế biểu tình suốt mấy ngày liền, đòi giảm thuế. Pháp đưa lính từ đồn Mang Cá lên xả súng vào những người dân tay không. Nhiều người bị đẩy xuống sông. Máu đổ loang trên cầu Trường Tiền”...

Sau những ngày xuống đường tranh đấu, Nguyễn Tất Thành phải lẩn tránh sự bắt bớ, đàn áp của thực dân Pháp. Anh phải rời Trường Quốc học Huế. Từ đây, với một ý chí, hoài bão cứu nước, Nguyễn Tất Thành đã đi vào Nam và sau đó sang Pháp để thực hiện lý tưởng của mình. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, trong tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp”, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc viết năm 1925 có tư liệu từ thực tế những năm tháng Người sống ở Huế khi mang tên Nguyễn Tất Thành. Đó là sự bất lực của triều đình nhà Nguyễn, tội ác của thực dân Pháp. Và đặc biệt, từ cuộc đấu tranh công khai đầu tiên của anh đứng về phía những người nông dân bị bóc lột khiến anh nhận ra rằng, sức mạnh của các phong trào yêu nước không phải ở một tầng lớp nhân sĩ, quan lại mà chính là ở quần chúng nhân dân.

Tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí Minh, năm 1989, nhà trường đã dựng bức tượng người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đặt ở trung tâm khuôn viên sân trường. Bên cạnh đó, Nhà lưu niệm của nhà trường, nơi lưu giữ những tài liệu, hiện vật, hình ảnh về người học trò Nguyễn Tất Thành và các thế hệ thầy, trò tiêu biểu, xuất sắc của nhà trường qua các thời kỳ cũng là một không gian giáo dục truyền thống lịch sử ý nghĩa cho học sinh.

HÀ THU