Sinh trắc học số - từ tiện ích đến hiểm họa

Kỷ nguyên của "chạm" và "nhìn" - sự lên ngôi của sinh trắc học số

Trong thập kỷ qua, nhân loại đã chứng kiến cuộc chuyển mình ngoạn mục từ phương thức xác thực truyền thống sang kỷ nguyên sinh trắc học, biến các dấu hiệu cơ thể thành chiếc chìa khóa vạn năng cho mọi tiện ích. Sự bùng nổ của các thiết bị thông minh tích hợp, cảm biến vân tay siêu âm hay nhận diện khuôn mặt đã thay đổi hoàn toàn thói quen sử dụng công nghệ của con người. Sức mạnh của các hệ thống này nằm ở tính độc bản sinh học; về lý thuyết, xác suất trùng lặp mống mắt, vân tay hay giọng nói gần như bằng không, tạo ra lớp bảo mật tự nhiên vững chắc hơn bất cứ một phương thức bảo mật nào trước đó.

Sinh trắc học số đang biến một cái chạm hay ánh nhìn thành “chìa khóa” mở mọi tiện ích hiện đại. Ảnh minh họa.

Công nghệ này không chỉ giải quyết triệt để gánh nặng ghi nhớ mật khẩu hay nỗi lo mất chìa khóa vật lý, mà còn mang lại trải nghiệm liền mạch chưa từng có, chỉ cần một ánh nhìn hay cái chạm nhẹ, mọi rào cản truy cập từ điện thoại đến cổng an ninh sân bay đều được gỡ bỏ với tốc độ xử lý vượt trội so với mắt thường. Sự tích hợp sâu rộng của sinh trắc học vào IoT (Internet vạn vật) còn vẽ nên viễn cảnh thành phố thông minh, nơi các dịch vụ y tế, quản lý con người và giao thông được cá nhân hóa tối đa, giúp xã hội vận hành trơn tru và hiệu quả hơn.

Khi dữ liệu là các dấu hiệu cơ thể - rủi ro là "bất khả hồi tố"

Bất chấp những tiện ích không thể phủ nhận, việc sử dụng sinh trắc học đồng nghĩa với việc chúng ta bước qua một "lằn ranh đỏ" - rủi ro về an toàn thông tin bởi tính không thể thay đổi của dữ liệu này. Khác biệt hoàn toàn với mật khẩu truyền thống có thể thay đổi ngay lập tức khi mất an toàn, các dữ liệu sinh học như vân tay, khuôn mặt hay giọng nói gắn liền vĩnh viễn với cơ thể và không thể thay thế trong cuộc sống của mỗi người.

Một khi dữ liệu này bị rò rỉ, danh tính số của người dùng coi như bị chiếm đoạt mãi mãi, cho phép các đối tượng xấu lưu trữ và khai thác trong suốt phần đời còn lại của nạn nhân mà không có biện pháp khắc phục triệt để. Thực tế cho thấy, dù các công ty công nghệ đã cam kết mã hóa cấp cao nhưng lịch sử an ninh mạng chứng minh không có "thành trì" nào là bất khả xâm phạm trước các cuộc tấn công tinh vi. Rủi ro còn gia tăng từ sự chủ quan của người dùng khi vô tình cấp quyền cho các ứng dụng lạ thu thập dữ liệu này. Khi bị rao bán, những dữ liệu này biến thành công cụ để tội phạm sử dụng để lại những hệ lụy vô cùng nặng nề khó có thể tháo gỡ.

Sự trỗi dậy của deepfake và cú lừa từ những người "quen mặt"

Sự phát triển thần tốc của AI tạo sinh và deepfake đã biến những rủi ro lý thuyết thành mối đe dọa hiện hữu, trực tiếp thách thức các hệ thống xác thực sinh trắc học. Giờ đây, kẻ xấu không cần là chuyên gia máy tính vẫn có thể tạo ra bản sao kỹ thuật số chỉ từ vài mẫu giọng nói hoặc ảnh chụp trên mạng. Với khả năng nhân bản âm sắc và ngữ điệu chính xác tuyệt đối, AI đã tiếp tay cho sự bùng nổ của các vụ lừa đảo qua điện thoại, internet trong thời gian qua. Đánh vào tâm lý hoảng loạn, nạn nhân thường thực hiện ngay những yêu cầu của kẻ gian mà không kiểm chứng do tin tưởng vào những gì “tai nghe – mắt thấy”. Tinh vi hơn, công nghệ hoán đổi khuôn mặt thời gian thực cho phép kẻ gian thực hiện các cuộc gọi video dưới "lớp mặt nạ" giả danh để tấn công vào lòng tin và sự sợ hãi của con người, gây ra những tổn thất to lớn về tài sản và tinh thần và bất an trong toàn xã hội.

Mất an toàn xã hội và quyền riêng tư - cuộc sống trong "ngôi nhà kính ảo"

Việc lạm dụng sinh trắc học tại nơi công cộng đang đẩy xã hội vào tình trạng "giám sát toàn diện", biến cuộc sống thành một "ngôi nhà kính ảo" nơi quyền riêng tư bị xâm phạm nghiêm trọng. Khi hàng triệu camera AI ghi lại mọi hành vi và cảm xúc, quyền tự do ẩn danh dần bị xói mòn, xóa nhòa ranh giới giữa đảm bảo an ninh và xâm phạm đời tư. Nguy hiểm hơn, các hệ thống AI huấn luyện thiếu toàn diện thường nhận diện sai lệch đối với nhóm thiểu số, dẫn đến những oan sai pháp lý nghiêm trọng như đã từng xảy ra tại Mỹ và châu Âu. Ngoài ra, nguy cơ bị xâm nhập hệ thống camera đô thị để theo dõi người dân sẽ biến công cụ bảo vệ thành vũ khí đe dọa an ninh quốc gia.

Sinh trắc học và thiết bị thông minh là những công cụ đắc lực, biến cơ thể chúng ta thành chìa khóa mở ra thế giới số. Tuy nhiên, lằn ranh đỏ cần nằm ở sự cảnh giác của mỗi chúng ta. Sự tiện lợi là một cái bẫy ngọt ngào nếu chúng ta phó mặc toàn bộ định danh của mình cho máy móc. Để không trở thành nạn nhân, mỗi cá nhân phải tự trang bị "tường lửa" về nhận thức, đừng để khuôn mặt, giọng nói, vân tay – những thứ định danh "bạn là ai", không thể thay đổi – trở thành vũ khí chống lại chính chúng ta trong kỷ nguyên số.