Viễn thám giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong cung cấp thông tin

Phóng viên (PV): Thưa PGS, TS Phạm Minh Hải, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm tài nguyên ngày càng nghiêm trọng, vai trò của công nghệ viễn thám được coi trọng như thế nào trong phát triển bền vững hiện nay?

PGS, TS Phạm Minh Hải: Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ hiện nay, công nghệ viễn thám giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác, toàn diện về bề mặt trái đất. Việc ứng dụng viễn thám không chỉ nâng cao năng lực quản lý nhà nước mà còn góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi số quốc gia. Có thể nói, viễn thám đang là một trong những “tai mắt” quan trọng nhất của ngành tài nguyên và môi trường. Công nghệ này cho phép thu nhận, xử lý, phân tích thông tin từ khoảng cách xa, đặc biệt qua các vệ tinh nhân tạo, phục vụ hiệu quả trong giám sát tài nguyên thiên nhiên, phát triển nông nghiệp hiện đại, quy hoạch không gian, cảnh báo thiên tai, quản lý đô thị thông minh. Chúng ta không cần đến tận nơi vẫn có thể theo dõi được diễn biến của rừng, chất lượng nước, hay xâm nhập mặn, sự thay đổi của vùng canh tác. Đây chính là nền tảng không thể thiếu trong chiến lược ứng phó với biến đổi khí hậu và thực hiện tăng trưởng xanh hiện nay.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Minh Hải. Ảnh: KHƯƠNG TRUNG

PV: Công nghệ này đã được ứng dụng như thế nào trong thời gian qua, thưa ông?

PGS, TS Phạm Minh Hải: Viễn thám đã cho thấy hiệu quả rõ rệt ở nhiều lĩnh vực thời gian qua. Chúng ta đã triển khai giám sát phá rừng trái phép tại Tây Nguyên, phát hiện xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long, đánh giá ngập lụt sau bão tại miền Trung hay theo dõi biến động đô thị tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh... Đặc biệt, trong trận bão Yagi đổ bộ vào miền Bắc năm 2024, chúng ta đã phối hợp vận hành hệ thống Sentinel Asia, cung cấp kịp thời thông tin phục vụ chỉ đạo cứu hộ, cứu nạn. Ngoài ra, công nghệ viễn thám còn phục vụ giám sát quy hoạch đất tại 63 tỉnh, thành phố; theo dõi sụt lún tại các vùng trũng với độ chính xác tới từng xen-ti-mét.

PV: Ông có thể nói thêm về cơ sở dữ liệu viễn thám hiện có của Việt Nam?

PGS, TS Phạm Minh Hải: Hiện nay, Cục Viễn thám quốc gia đang vận hành kho dữ liệu không gian rất đồ sộ, với gần 100.000 ảnh vệ tinh từ 16 loại đầu thu khác nhau, gồm: VNREDSat-1 (Việt Nam), SPOT6, Landsat, Worldview, KOMPSAT, sắp tới là ảnh ra-đa COSMO-SkyMed từ Italia. Các dữ liệu có độ phân giải từ siêu cao (0,55m) đến trung bình (30m), độ lặp từ 2,5 đến 5 ngày, phủ trùm toàn bộ lãnh thổ đất liền, vùng biển và hải đảo. Khối lượng dữ liệu tăng trưởng khoảng 20% mỗi năm, phục vụ giám sát từ nông nghiệp, môi trường đến quốc phòng, an ninh.

Công nghệ viễn thám giám sát, xác minh tín chỉ carbon rừng ở Việt Nam. Ảnh: Cục Viễn thám quốc gia

PV: Những thách thức lớn nhất hiện nay trong phát triển ngành viễn thám ở nước ta hiện nay là gì, thưa ông?

PGS, TS Phạm Minh Hải: Trước hết, về nguồn lực con người, chúng ta đang thiếu đội ngũ chuyên gia được đào tạo bài bản trong các lĩnh vực như phân tích ảnh viễn thám, trí tuệ nhân tạo (AI), hệ thống thông tin địa lý (GIS)... Nhiều địa phương, cán bộ làm viễn thám chỉ là kiêm nhiệm, chưa có nền tảng chuyên sâu. Chương trình đào tạo đại học cũng chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn.

Về hạ tầng kỹ thuật, cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia hiện vẫn chưa đạt chuẩn an toàn thông tin cấp độ 3, gây lo ngại về bảo mật. Việc khai thác dữ liệu còn mang tính riêng lẻ giữa các bộ, ngành, địa phương dẫn đến lãng phí, thiếu đồng bộ. Ngoài ra, chi phí đầu tư cho sản xuất vệ tinh, lưu trữ, xử lý dữ liệu rất lớn trong khi nguồn lực tài chính vẫn hạn chế.

PV: Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã ban hành sẽ tạo những điều kiện, cơ hội như thế nào để ngành viễn thám bứt phá trong thời gian tới, thưa ông?

PGS, TS Phạm Minh Hải: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã khẳng định đầu tư cho khoa học và công nghệ là đầu tư cho phát triển. Đây là cơ hội vàng để ngành viễn thám chuyển mình mạnh mẽ, đặc biệt khi chúng ta đang tiến hành chuyển đổi số quốc gia. Những công nghệ như AI, Big Data, IoT, điện toán đám mây, blockchain sẽ là cánh tay nối dài cho viễn thám trong các bài toán giám sát nhanh, chính xác và tự động hóa. Theo tinh thần của nghị quyết, ngành viễn thám được xác định là lực lượng nòng cốt trong các nhiệm vụ then chốt như: Theo dõi vùng trồng, ước lượng sản lượng cây trồng chủ lực, dự báo lũ, hạn hán, giám sát phát thải khí nhà kính, đánh giá chất lượng tài nguyên đất và nước...

PV: Để phát huy tối đa tiềm năng công nghệ viễn thám, theo ông cần những giải pháp gì trong thời gian tới?

PGS, TS Phạm Minh Hải: Chúng tôi đang kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm phê duyệt Đề án “Đẩy mạnh ứng dụng viễn thám và trí tuệ nhân tạo trong xây dựng hệ thống giám sát thông minh một số lĩnh vực nông nghiệp và môi trường” triển khai từ năm 2026. Đây là bước cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW gắn với Nghị quyết số 193/2025/QH15 ngày 19-2-2025 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết số 71/NQ-CP ngày 1-4-2025 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung cập nhật Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Ngoài ra, cần xây dựng hành lang pháp lý đầy đủ, thống nhất để thúc đẩy viễn thám phát triển theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại. Nguồn dữ liệu vệ tinh phải được tích hợp, chia sẻ liên ngành dưới dạng hệ thống mở. Đồng thời, cần đầu tư phát triển vệ tinh nội địa có độ phân giải cao, giảm phụ thuộc vào nguồn nước ngoài. Cuối cùng, phải có chiến lược đào tạo nhân lực chất lượng cao, gắn kết chặt chẽ giữa Nhà nước, trường đại học và doanh nghiệp.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

NGUYỄN HỒNG SÁNG (thực hiện)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Giáo dục Khoa học xem các tin, bài liên quan.