Bước vào kỷ nguyên số, môi trường truyền thông đã thay đổi sâu sắc. Thông tin lan truyền nhanh chóng, đa chiều và khó kiểm soát; mạng xã hội và nền tảng xuyên biên giới chi phối mạnh mẽ hành vi tiếp nhận và tạo lập dư luận xã hội. Trong bối cảnh đó, báo chí cách mạng buộc phải chuyển đổi mạnh mẽ về tư duy, công nghệ, mô hình tổ chức và phương thức tác nghiệp để giữ vững vai trò định hướng dư luận, bảo vệ nền tảng tư tưởng, giá trị chân – thiện – mỹ và góp phần xây dựng một xã hội lành mạnh, văn minh.

Môi trường truyền thông đã và đang thay đổi một cách sâu sắc. Ngày nay, công chúng không chỉ tiếp nhận thông tin từ báo chí chính thống mà còn bị tác động mạnh bởi mạng xã hội, nền tảng xuyên biên giới như Facebook, TikTok, YouTube, X (Twitter)... Mỗi người dân đều có thể là một “phóng viên” trên không gian mạng. Các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube, X (Twitter), Zalo… trở thành kênh tiếp nhận và phát tán thông tin phổ biến, thậm chí là chủ đạo đối với giới trẻ.

Các nhà báo tác nghiệp tại Hội Báo toàn quốc 2025. Ảnh: TUẤN HUY 

Truyền thông phi chính thống nổi lên mạnh mẽ, không bị ràng buộc và có thể dễ dàng thao túng cảm xúc công chúng. Dữ liệu báo chí bị cạnh tranh bởi thông tin phi chính thống, thậm chí độc hại. Thông tin giả mạo, sai lệch, bóp méo sự thật lan truyền nhanh chóng, ảnh hưởng đến niềm tin công chúng. Từ đó, nhiễu loạn thông tin, tin giả, tin sai sự thật, tin xấu độc ngày càng gia tăng. Hệ quả là sự hoài nghi, mất phương hướng, ảnh hưởng đến niềm tin xã hội, đe dọa sự ổn định chính trị – xã hội. Công nghệ đang thay đổi báo chí, từ AI tạo nội dung, chatbot tương tác với độc giả, đến báo chí dữ liệu, video ngắn dựa trên tự động hóa, phân tích dữ liệu lớn… Nhà báo không chỉ là người viết mà còn phải sử dụng thành thạo công nghệ, sáng tạo nội dung đa phương tiện và ứng xử linh hoạt với nền tảng số.

Bên cạnh đó, hành vi của công chúng cũng thay đổi. Người dân ngày càng ít đọc báo giấy, thậm chí là báo điện tử truyền thống, mà chuyển sang tiếp cận thông tin qua video ngắn, infographic, livestream… Họ ưu tiên tốc độ, cá nhân hóa và cảm xúc thay vì chiều sâu và phân tích. Các thế hệ công chúng, độc giả có xu hướng đa nền tảng, thích các nội dung giải trí lồng ghép thông tin không phụ thuộc vào độ tuổi hay không gian, thời gian, đòi hỏi báo chí phải thay đổi cách tiếp cận để thu hút và định hướng. Công chúng hiện đại không chỉ “nghe” mà còn “nói” và “tương tác”. Họ kỳ vọng báo chí phản ánh chân thực, nhanh nhạy, minh bạch và có chiều sâu. Niềm tin công chúng trở thành thước đo sống còn của báo chí cách mạng. Báo chí đang phải cạnh tranh với các “siêu nền tảng” truyền thông xuyên quốc gia, cùng với đó là áp lực phải nhanh hơn, đúng hơn và hấp dẫn hơn trong điều kiện nguồn lực hạn chế, công nghệ thay đổi nhanh chóng.

Chính vì thế, việc chuyển đổi của báo chí cách mạng Việt Nam để định hướng dư luận trong môi trường truyền thông số là yêu cầu cấp thiết; chuyển đổi để duy trì, mở rộng niềm tin là yêu cầu mang tính sống còn đối với các cơ quan báo chí hiện nay. Báo chí không chỉ đơn thuần đưa tin, mà phải định hướng, giải thích, phản biện và lan tỏa giá trị tích cực, dẫn dắt và định hướng dư luận đi theo giá trị đúng đắn, khoa học, nhân văn theo đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và con đường cách mạng mà nhân dân ta đã lựa chọn.

Bên cạnh đó, chuyển đổi tư duy làm báo từ đơn tuyến sang đa chiều, tương tác và dẫn dắt là chuyển đổi mang tính chiến lược, báo chí không thể chỉ đơn giản “đưa tin” mà phải phân tích, phản biện, giải thích và dự báo. Nhà báo không chỉ truyền thông tin một chiều mà phải hiểu rõ tâm lý công chúng, biết tương tác, phản hồi và lan tỏa giá trị tích cực. Định hướng dư luận không còn là ép buộc nhận thức, mà là dẫn dắt bằng sự thật, lý lẽ, cảm xúc và niềm tin.

Ảnh minh họa: quanlynhanuoc.vn 

Báo chí cách mạng Việt Nam còn phải giữ vững vị thế là kênh thông tin tin cậy, chính thống, là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Trong môi trường nhiễu loạn thông tin, báo chí chính thống phải là “điểm tựa tinh thần” giúp người dân xác định đúng – sai, vững vàng trước tin giả. Để làm được điều này, báo chí phải nhanh, chính xác, rõ ràng, kiểm chứng được thông tin, phản bác thông tin giả mạo và đặc biệt phải có đội ngũ phản ứng nhanh với các vấn đề nóng trên không gian mạng, hướng tới xây dựng hệ giá trị Việt Nam trong thời đại mới, đó là yêu nước, nhân văn, trung thực, trách nhiệm, hiện đại và sáng tạo. Báo chí định hình chuẩn mực hành vi, củng cố niềm tin xã hội và khơi dậy khát vọng vươn lên trong mọi tầng lớp nhân dân, là vũ khí trong mặt trận tư tưởng – văn hóa, là tuyến đầu chống lại âm mưu “diễn biến hòa bình”, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.

Để báo chí cách mạng Việt Nam phát huy vai trò định hướng dư luận xã hội trong môi trường truyền thông số, cần sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách và chiến lược phát triển phù hợp.

Trước hết, Đảng và Nhà nước ta cần hoàn thiện và tiếp tục bổ sung các quan điểm chỉ đạo, chủ trương, đường lối và ban hành các chính sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng số, ưu đãi thuế – tài chính cho báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, đồng thời sớm sửa đổi Luật Báo chí và hành lang pháp lý có liên quan để phù hợp với môi trường truyền thông số như đa nền tảng, siêu kết nối... Chiến lược phát triển báo chí quốc gia phải xác định mục tiêu xây dựng nền báo chí hiện đại, có bản sắc, đa phương tiện, có năng lực cạnh tranh và giữ vai trò chủ đạo trong hệ sinh thái truyền thông quốc gia. Về nguồn nhân lực, cần đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số như sử dụng AI, phân tích dữ liệu, kể chuyện đa phương tiện, đồng thời nâng cao đạo đức nghề nghiệp đối với người làm báo, chuyên gia và nhân viên làm việc trong các cơ quan báo chí truyền thông. Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí phải xây dựng chiến lược chuyển đổi số toàn diện gắn liền với hệ sinh thái báo chí số quốc gia, tổ chức bộ máy linh hoạt phù hợp với yêu cầu mới. Cùng với đó, cần tăng cường hợp tác với các nền tảng số nội địa, giảm phụ thuộc vào mạng xã hội nước ngoài và bảo vệ chủ quyền thông tin quốc gia trong môi trường mạng.

Trong một thế giới đầy biến động, khi truyền thông số đang tái định hình mọi khía cạnh của đời sống xã hội, trí thông minh nhân tạo đang định hình không gian nhận thức mới, báo chí cách mạng Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Trong kỷ nguyên số, “chuyển đổi để định hướng” không còn là lựa chọn mà là yêu cầu tất yếu để giữ vững vai trò của báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc.

PGS, TS TRẦN QUANG DIỆU, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Diễn đàn 100 năm báo chí đồng hành cùng dân tộc xem các tin, bài liên quan.