Theo đó, một loạt ưu đãi đặc thù được đề xuất để bảo đảm cho sự thành công của các khu hành chính-kinh tế đặc biệt này, tập trung vào đáp ứng yêu cầu về bộ máy quản lý hành chính tinh gọn, hiệu quả, được phân cấp, phân quyền, giao quyền tự chủ mạnh, nhất là quyền lập quy hoạch về kinh tế; đơn giản hóa thủ tục hành chính và xóa bỏ hạn chế về đầu tư kinh doanh; thiết lập nội dung quản lý và các mức ưu đãi vượt trội thông thường và có tính cạnh tranh quốc tế cao, nhất là về ưu đãi thuế, phí; ưu đãi đầu tư vào ngành, nghề ưu tiên phát triển trong từng thời kỳ phù hợp nhu cầu thị trường mà Việt Nam có lợi thế so sánh.
Ý kiến của các nhà làm luật và chuyên gia kinh tế hiện nay đều thấy rằng, hầu hết nội dung quy định tại dự thảo chính sách về môi trường đầu tư kinh doanh; phát triển kết cấu hạ tầng; dịch vụ hỗ trợ đầu tư; ưu đãi đầu tư; đất đai; lao động; giải quyết tranh chấp; thu hút ngoại kiều; xuất nhập cảnh… khu hành chính-kinh tế đặc biệt của Việt Nam, đều có ưu đãi cao hơn, thuận lợi hơn so với các đặc khu kinh tế, khu kinh tế tự do tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Indonesiaa, Malaysia, Thái Lan, Singapore, Myanmar.
Phối cảnh thiết kế quy hoạch đặc khu kinh tế Vân Đồn, Quảng Ninh/Ảnh minh họa/vtv.vn.
Đặc biệt, dự án đề xuất quy định thời hạn sử dụng đất tối đa tới 99 năm đối với các dự án đầu tư khu hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, nghiên cứu và phát triển, y tế, giáo dục, dự án đầu tư thuộc ngành, nghề ưu tiên phát triển; cho phép tổ chức, cá nhân nước ngoài có quyền chuyển nhượng, nhận chuyển nhượng, mua, cho thuê mua, nhận tặng cho, nhận thừa kế nhà ở thương mại trong dự án đầu tư xây dựng nhà ở và dự án đầu tư bất động sản nghỉ dưỡng; miễn thị thực với thời gian tạm trú không quá 60 ngày và cấp thị thực điện tử cho người nước ngoài; áp dụng mức thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với dịch vụ kinh doanh casino, kinh doanh đặt cược thấp hơn mức thuế suất hiện hành để cạnh tranh với Singapore, Malaysia, Ma Cao trong việc thu hút người nước ngoài chơi casino. Mô hình tổ chức chính quyền cho đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt sẽ không có hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân, mà chỉ có Trưởng đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, được thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn do Thủ tướng Chính phủ và các bộ, cơ quan ngang bộ, UBND cấp tỉnh giao theo quy định tại khoản 3 Điều 112 Hiến pháp…
Các ưu đãi đặc thù về kinh tế và quản lý hành chính là cần thiết, vấn đề là cơ chế kiểm soát ra sao để bảo đảm hoạt động của các khu hành chính-kinh tế đặc biệt thống nhất với các thể chế chính trị, xã hội quốc gia và phòng ngừa hiệu quả nguy cơ tha hóa quyền lực, sự lạm quyền, các hành xử méo mó do bị chi phối bởi lợi ích nhóm và tư duy nhiệm kỳ, cũng như các rủi ro về sự hình thành một cơ chế xin-cho kiểu mới tinh vi và nguy hiểm hơn, bởi một người có quyền lực tối thượng mà không bị ai trực tiếp kiểm soát.
Hơn nữa, với đề xuất giao đất lâu dài trong khu hành chính-kinh tế đặc biệt càng rất cần có cơ chế phòng tránh chặt chẽ, đủ hiệu lực để ngăn chặn tình trạng "chảy máu" đất đai trong các khu này vào tay người nước ngoài, nhất là với những nhà đầu tư không thân thiện, có nhiều mục tiêu ngoài kinh tế khi tìm cách tích tụ đất và duy trì quyền sử dụng đất tại các vị trí nhạy cảm về an ninh quốc phòng tới gần trăm năm.
Việt Nam không phải là nước đi đầu trong xây dựng các khu hành chính-kinh tế đặc biệt. Người đi sau luôn có lợi thế để rút kinh nghiệm từ người đi trước, nhưng cũng dễ bị ảo tưởng và ngộ nhận về những cơ hội mà người đi trước đã thu nhận được. Chúng ta cởi mở về chính sách tại các khu hành chính-kinh tế đặc biệt nhưng cũng cần đề phòng những rủi ro, thực hiện quản lý theo cách là “thả ra nhưng phải nắm được”.
Đặc khu kinh tế hay khu hành chính-kinh tế đặc biệt dù đặc biệt hấp dẫn, được áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù để có thể mang lại sức vươn mạnh mẽ cho hoạt động kinh tế, song không phải là cây đũa thần để dễ dàng đạt được mọi kỳ vọng, và cần sự kiểm soát cẩn trọng, hiệu quả, bảo đảm an toàn cho hôm nay và cho cả mai sau.
TS NGUYỄN MINH PHONG