Ảnh minh hoạ: internet

QĐND - Xưa nay, việc nhà, việc họ hàng - làng - nước có gì mà không phải chung tay, góp sức. Riêng chuyện làm ăn, kinh doanh, nhất nhất là phải “buôn có bạn, bán có phường”; “Ăn đều tiêu sòng” chẳng ai làm cả, ăn tất mà thành. Vì thế, việc liên kết, phối hợp trong cuộc sống, trong làm ăn là lẽ tự nhiên.

Xã hội phát triển, ngày càng mở ra nhiều cơ hội, nhiều việc làm đa ngành, đa lĩnh vực, nhiều mối liên kết xuyên địa phương, xuyên quốc gia. Trước những việc, những khó khăn lớn, sự cố kết với phương châm “xã hội chung tay, cả nước góp sức”, “cả hệ thống chính trị vào cuộc”, chúng ta đã thành công. Trong phát triển kinh tế, với tầm nhìn xa vì đất nước quê hương, cùng cách làm sáng tạo, liên kết trong nước, ngoài nước hiệu quả, chúng ta đã có những khu công nghiệp, khu đô thị thành công ở Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP Hồ Chí Minh, Dung Quất, Đà Nẵng, Hà Nội, Hải Dương, Hải Phòng, Vĩnh Phúc… cùng những liên kết ba bốn nhà trong nông nghiệp; liên kết “nhà trường-gia đình-xã hội” trong giáo dục… Vì lợi ích chung, những dự án, công trình, những mối liên kết ấy được xã hội háo hức đón nhận tham gia và thực sự được hưởng thành quả. Thời gian qua đi, cũng với tiêu đề “lợi ích chung”, người ta lại thấy ngày càng nhiều chương trình, dự án, công trình xuất hiện đâu đó với số vốn liếng đầu tư và đất đai khổng lồ, được xem là có giá trị “đột phá” vì lợi ích lâu dài, nhưng phía sau nó đã lấp ló nhiều nỗi hoài nghi về tính khả thi, sự lãng phí, hiệu quả thấp và đặc biệt là lợi ích nào, cho ai? Không ngẫu nhiên mà vấn đề lợi ích nhóm - nhóm lợi ích trong kinh tế - xã hội ngày càng nóng lên trong mối quan tâm của xã hội, trong cả diễn đàn Quốc hội và tất nhiên, trong Đảng.

Liên kết lợi ích nhóm - nhóm lợi ích biến thái, biến ảo và biến báo bây giờ đại thể là giữa những bên (cơ quan, tổ chức, người) có quyền với bên kia có tiền vốn; giữa người nọ có “quan hệ” giỏi môi giới chạy dự án, chạy thầu, bỏ thầu với bên khác là “chuyên gia quy hoạch”, xây dựng kết cấu dự án, rồi bên nữa, người nữa có tiếng trong “mời kéo đầu tư”… Sự liên kết, chung đụng này làm cho họ có sức mạnh thực sự nhiều mặt, trong đó có những ý tưởng hái ra tiền hay lắm, lãng mạn lắm, mà cũng thực tế thực dụng lắm. Vì lợi ích chung, trong đó có lợi ích đáng kể của nhóm liên kết, họ là một thế lực mạnh có chữ tín với nhau, giỏi lách luật, giỏi thuyết minh, bảo vệ dự án, sẵn lời hay ý đẹp, thạo vẽ hình ảnh chiếc bánh ngon để qua tai, qua mắt cộng đồng, xã hội và Nhà nước. Chiếc bánh ngon ấy tất nhiên có lợi cho địa phương, ngành, nhưng nhóm lợi ích của họ lại được phần tiếng thơm và miếng ngon đáng kể. Chả có gì lạ, cái “luật”, lề thói bây giờ là cứ có đầu tư mà ai “nhập cuộc” đều có phần, liên minh, nhóm lợi ích càng nghĩ ra, kéo được lắm công trình, dự án, phần được hưởng càng đậm. Bởi thế, chuyện “chạy dự án” rộ lên, lan ra cứ như phong trào. Nhiều nơi chẳng thấy có lợi thế gì thật rõ rệt cũng có ý tưởng, dự án xây khu công nghiệp, cảng biển, khu kinh tế ven biển, khu kinh tế - thương mại cửa khẩu biên giới, rồi khu đô thị, khu nghỉ dưỡng, sân gôn, cùng những khu nọ, khu kia…

Người đời không phải không biết, người ta có thể kể ra, chỉ ra cơ quan nọ, cơ quan kia, người này người khác ở ngành, địa phương có chân trong liên kết nhóm lợi ích hay không. Những nhóm lợi ích làm việc không trái luật, về hình thức cũng không vi phạm đạo đức. Họ không tham ô, tham nhũng, cũng không mắc tội “tham nhũng tập thể”. Cái dở, cái sai của họ là làm sâu sắc thêm tình trạng đầu tư dàn trải, tốn kém, không hiệu quả, là sự lãng phí lớn cho quốc gia và địa phương, ngành, làm nhiễu loạn thêm môi trường đầu tư. Khi sự tồn đọng của cơ chế xin - cho vẫn còn tác động, khi bệnh thành tích, tư duy nhiệm kỳ vẫn chưa bị bật hết gốc rễ, lợi ích nhóm và nhóm lợi ích vẫn còn lây lan.

Lợi ích nhóm và nhóm lợi ích không chỉ có trong kinh doanh, kinh tế, vấn đề này còn thâm nhập vào trong nhiều quan hệ công quyền và xã hội. Trong thực thi chính sách xã hội, trong việc sắp xếp, bố trí cán bộ đã có, mà cả trong những quan hệ dân sự cũng dần lộ rõ. Những người có quyền chức liên kết với những người có vốn, có tiền, có tiếng, trong đó có cả những người hoạt động văn hóa, giáo dục và các hoạt động xã hội khác.

Lợi ích nhóm và nhóm lợi ích là một hiện tượng thực tế. Trong một chừng mực nào đó nó gây nên sự phân rẽ trong xã hội (trong đó có làm gia tăng sự bất bình đẳng, thiếu khách quan, sự phân hóa giàu - nghèo), phân rẽ trong bộ máy Nhà nước các cấp và cả trong nội bộ cơ quan, tổ chức. Vì lợi ích nhóm luôn phải được tính đến và gây tác động, những liên kết đó làm suy yếu hiệu lực hoạt động của Nhà nước, làm nghèo, yếu đất nước.

Xin mạnh dạn phác thảo đôi nét về vấn đề lợi ích nhóm - nhóm lợi ích để thấy sự lãnh đạo của Đảng, điều hành của các cấp chính quyền, sự giám sát của Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, nghề nghiệp cùng toàn xã hội ngày càng đòi hỏi sự tinh tường, nghiêm minh, công tâm, khoa học và kiên quyết.

Việc thẩm định, phản biện dự án; việc cân nhắc và quyết định thực thi từng dự án sẽ phải thực hiện ngày càng chặt chẽ, nghiêm khắc. Trước vấn đề mới có tính thách thức này, càng đòi hỏi sự sáng suốt của trí tuệ, sự trong sáng về đạo đức của các tổ chức đảng và mỗi đảng viên.

Mạnh Hùng