Tờ trình về dự án Luật Đặc xá (sửa đổi) do Trung tướng Nguyễn Văn Sơn, Thứ trưởng Bộ Công an trình bày, nêu rõ: Đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước đối với người phạm tội bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn, đồng thời khuyến khích họ ăn năn hối cải, tích cực học tập, lao động cải tạo để được hưởng sự khoan hồng của Nhà nước, trở thành người có ích cho xã hội. Để cụ thể hóa truyền thống nhân đạo của dân tộc, chính sách khoan hồng của Nhà nước, căn cứ Hiến pháp năm 1992 và kết quả thực tiễn thực hiện công tác đặc xá, ngày 21 tháng 11 năm 2007, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XII đã thông qua Luật Đặc xá, có hiệu lực từ ngày 1-3-2008.

Trong 10 năm thi hành Luật Đặc xá, Chủ tịch nước đã 7 lần ban hành quyết định về đặc xá nhân các ngày lễ lớn, sự kiện trọng đại của đất nước, qua đó đã đặc xá cho 85.897 phạm nhân, 1.123 người đang được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù và đặc xá thuộc trường hợp đặc biệt cho 13 phạm nhân và 1 người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù để phục vụ yêu cầu đối ngoại của Đảng và Nhà nước.

Trong thời gian từ năm 2009 đến năm 2017, công tác thi hành án dân sự liên quan đến công tác đặc xá đã thi hành xong hơn 199 nghìn việc với số tiền thu được là hơn 3.184 tỉ đồng. Trong đó, thu nộp ngân sách Nhà nước là hơn 1.437 tỉ  đồng; thu bồi thường cho công dân, tổ chức xã hội hơn 1.746 tỉ đồng; giá trị tài sản thu được là hơn 1.064 tỉ đồng.

Trung tướng Nguyễn Văn Sơn, Thứ trưởng Bộ Công an trình bày Tờ trình về dự án Luật Đặc xá (sửa đổi).   Ảnh: TTXVN

Với số lượng lớn người được đặc xá, tha tù trước thời hạn đã tiết kiệm được số kinh phí lớn trong việc bảo đảm ăn, mặc, ở, phòng chữa bệnh và chi phí quản lý, giáo dục cho phạm nhân, đồng thời giảm áp lực cho các trại giam, trại tạm giam. Đó cũng là điều kiện để nâng cao chất lượng công tác quản lý, giáo dục cải tạo phạm nhân. Bên cạnh đó, do làm tốt công tác giáo dục, vận động nên tổng số tiền mà những phạm nhân được đặc xá và thân nhân của họ đã nộp trong quá trình phạm nhân chấp hành án phạt tù để thực hiện hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, nộp án phí hoặc các nghĩa vụ dân sự khác là rất lớn. Đặc biệt, thực hiện tốt công tác đặc xá góp phần tích cực vào việc chống lại các luận điểm sai trái, vu cáo Việt Nam vi phạm nhân quyền của các thế lực thù địch, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, trong quá trình tổ chức thực hiện Luật Đặc xá đã bộc lộ những tồn tại, bất cập; như: Diện người được đặc xá tha tù trước thời hạn với số lượng lớn, đối tượng rộng nên chưa thể hiện đầy đủ ý nghĩa đặc ân của Nhà nước ta đối với người phạm tội; chưa quy định thời điểm kiểm sát việc lập hồ sơ đặc, dẫn đến việc thực hiện chức năng kiểm sát gặp nhiều khó khăn về thời gian...

Do đó, để bảo đảm phù hợp với Hiến pháp năm 2013, với quy định của các đạo luật liên quan đến tư pháp hình sự mới được Quốc hội thông qua và giải quyết những vướng mắc, khó khăn trong công tác xét đặc xá thời gian qua, thì việc sửa đổi, bổ sung Luật Đặc xá năm 2007 là cần thiết.

Thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho rằng, việc sửa đổi phải khắc phục được những hạn chế, bất cập sau hơn 10 năm thi hành Luật Đặc xá trên cơ sở tổng kết thực tiễn thi hành, nhất là về điều kiện, thời điểm, trình tự, thủ tục đặc xá…; đồng thời nâng cao chất lượng công tác đặc xá; tránh việc hiểu sai đặc xá ngoài việc thực hiện chính sách khoan hồng của Nhà nước thì còn có mục đích nhằm giảm tình trạng quá tải ở các cơ sở giam giữ...

Luật Đặc xá hiện hành quy định 3 thời điểm đặc xá, gồm nhân sự kiện trọng đại của đất nước; nhân ngày lễ lớn của đất nước và trong trường hợp đặc biệt. Dự thảo Luật giới hạn lại còn 2 thời điểm, gồm nhân sự kiện trọng đại của đất nước và trong trường hợp đặc biệt, bỏ quy định đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước.

Về vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu hai loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất tán thành với dự thảo Luật về việc bỏ thời điểm đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước nhằm thu hẹp bớt các trường hợp đặc xá, song đề nghị quy định cụ thể trong dự thảo như thế nào là sự kiện trọng đại của đất nước để bảo đảm tính minh bạch và chủ động trong triển khai thực hiện. Loại ý kiến thứ hai cho rằng thực tế thi hành Luật Đặc xá hơn 10 năm qua cho thấy, cả 7 đợt đặc xá đều được Chủ tịch nước quyết định nhân ngày lễ lớn của đất nước. Do đó, đề nghị giải trình rõ lý do vì sao bỏ thời điểm đặc xá nhân ngày lễ lớn của đất nước.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nhấn mạnh: Việc sửa đổi điều kiện đặc xá phải đặt trong bối cảnh Bộ luật Hình sự năm 2015 mới bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện, theo đó, chế định này được thực hiện thường xuyên, mỗi năm 3 đợt. Khoản 1 Điều 10 của dự thảo Luật đang quy định các điều kiện đặc xá cơ bản giống như điều kiện tha tù trước hạn có điều kiện quy định tại Điều 66 Bộ luật Hình sự.

“Nếu giữ quy định về điều kiện đặc xá như dự thảo Luật hoặc theo hướng chặt chẽ hơn thì sẽ dẫn tới trùng lặp về chính sách do các đối tượng đủ điều kiện được xét đặc xá thì cơ bản đã được Tòa án tha tù trước thời hạn có điều kiện, nên hầu như không còn đối tượng để xét đặc xá nữa. Ngược lại, nếu sửa đổi theo hướng quy định nới lỏng hơn điều kiện đặc xá so với tha tù trước thời hạn thì sẽ không bảo đảm đúng tính chất của đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước và không khắc phục được tình trạng đặc xá với số lượng lớn, đối tượng rộng như thời gian qua”, đại biểu Lê Thị Nga nêu quan điểm.

Vì vậy, đại biểu Lê Thị Nga cho rằng, trong khi Nhà nước ta đã có nhiều chính sách khoan hồng đối với người bị kết án phạt tù, như miễn chấp hành hình phạt, giảm mức hình phạt đã tuyên, đặc biệt là tha tù trước thời hạn có điều kiện... thì dự thảo Luật cần sửa đổi theo hướng chỉ quy định đặc xá đối với các trường hợp tại khoản 2 Điều 10 của dự thảo Luật. Theo đó, chỉ áp dụng đặc xá đối với một số đối tượng nhất định, đặc biệt, như người đã lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù, người đang mắc bệnh hiểm nghèo, người bị kết án phạt tù là nữ đang có con nhỏ dưới 36 tháng tuổi…Điều kiện để được đặc xá là phạm tội lần đầu, có ý thức cải tạo tốt, đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác. Riêng điều kiện về thời gian đã chấp hành án thì quy định theo hướng ngắn hơn so với điều kiện của tha tù trước thời hạn.

Bên cạnh đó, để bảo đảm minh bạch, chặt chẽ và tạo điều kiện cho các cơ quan trong quá trình tham mưu, trình Chủ tịch nước quyết định đặc xá, đề nghị bỏ quy định “trường hợp khác do Chủ tịch nước quyết định”. Đồng thời, nếu thuộc “trường hợp đặc biệt, cụ thể, để đáp ứng yêu cầu đối nội, đối ngoại của Nhà nước” thì Điều 21 của dự thảo Luật đã quy định Chủ tịch nước quyết định đặc xá trong trường hợp đặc biệt mà không phụ thuộc vào các điều kiện quy định tại Điều 10 và Điều 11 của Luật này.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cũng đồng tình với quan điểm này và cho rằng điểm k khoản 2 điều 10 của dự luật là chưa hợp lý. “Khi điều kiện được đặc xá đã đầy đủ rồi thì không có trường hợp khác nào do Chủ tịch nước quyết định. Tuy nhiên nên giao quyền cho Chủ tịch nước xem xét trường hợp những người quá nghèo không có khả năng để thực hiện hình phạt bổ sung (phạt tiền, bồi thường thiệt hại...).

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cũng nhấn mạnh việc xem xét, đánh giá kỹ lưỡng Điều 10 về điều kiện được đặc xá, được hưởng đặc ân của Nhà nước, bảo đảm tính chặt chẽ của dự thảo luật.

NGUYỄN THẢO