“…Ghi nhớ và đền đáp công ơn các gia đình liệt sĩ (GĐLS) bao nhiêu cũng vẫn thấy còn thiếu. Càng làm cẩn thận thì lại càng thấy vẫn chưa chu đáo. Không chủ động làm và không làm một cách tích cực thì có những trường hợp sẽ không kịp!” - Một nhà lãnh đạo đã nhắc nhở như vậy tại một diễn đàn lớn… Đúng là thân nhân liệt sĩ không thể sống mãi, nhiều người đã "như chuối chín cây"...

Do sự khắc nghiệt của chiến tranh cùng nhiều lý do khác, những cố gắng tìm và quy tập hài cốt liệt sĩ (HCLS) về các nghĩa trang của chúng ta bấy nay mới chỉ đạt được phần nào! Hàng chục vạn HCLS vẫn nằm đâu đó nơi rừng xanh, núi đỏ, sông ngầm. Hàng chục vạn khác đang yên nghỉ dưới những phần mộ “Liệt sĩ chưa biết tên”! Nỗi đau không bút nào tả xiết này của thân nhân các liệt sĩ cũng là nỗi đau dai dẳng của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta.
 

Cán bộ, nhân viên Bảo tàng Hậu cần, thăm, tặng quà Bà mẹ Việt Nam anh hùng Phạm Thị Nhỡ ở thôn Phú Mỹ, xã Mỹ Đình, Từ Liêm, Hà Nội.

Thông tin về tìm kiếm HCLS vẫn nan giải trầm trọng. Dù đã có rất nhiều cố gắng, song không ít tư liệu, hồ sơ, tin tức liệt sĩ bị bom vùi, đạn đốt, hủy diệt ngay trong trận đánh hoặc thất lạc trong quá trình quản lý, lưu giữ. Đã có những sáng kiến nhằm xã hội hóa việc tìm kiếm HCLS. Tiêu biểu như chuyên mục “Nhắn tìm đồng đội”, “Thông tin về mộ liệt sĩ”, “Tiếp lửa truyền thống”, “Viết về những kỷ vật kháng chiến”… trên Báo Quân đội nhân dân, Chương trình truyền hình và Phát thanh Quân đội nhân dân. Đã có rất nhiều bạn đọc, cựu chiến binh chí thú tìm tòi, thu thập danh tính liệt sĩ từ mọi nguồn tin; từ những tư liệu lưu hành trên các phương tiện thông tin đại chúng, các nghĩa trang, bia tưởng niệm, nhật ký chiến trường…, thống kê một cách tỉ mỉ rồi phát tán rộng rãi. Vậy mà sao cứ càng ngày lại càng như là vẫn chưa thấm tháp gì! Thỉnh thoảng lại tìm thấy những hố, những điểm có hàng chục, hàng trăm HCLS! Lại nóng thêm những nỗi niềm.

Càng lâu có tin tức về người thân, nỗi trăn trở trong từng GĐLS càng lớn. Hàng nghìn thân nhân “liệt sĩ chưa biết tên” ở mọi miền đất nước đã cất công tới tận chiến trường xưa, sang cả nước bạn Lào, Cam-pu-chia để tìm người thân, khi mà trong tay chưa có thông tin tin cậy! Ngày ngày còn có hàng vạn gia đình tìm tới các nhà ngoại cảm, cô đồng, thầy bói để hy vọng biết được nơi con, em mình đang nằm. Điều này đã gây hao tiền, tốn của không biết bao nhiêu mà kể. Đau đớn thay, bên cạnh những phương pháp nhìn nhận, kiến giải các vấn đề xung quanh việc tìm kiếm HCLS, cũng như xác định danh tính hài cốt “liệt sĩ chưa biết tên” một cách khoa học, thận trọng và đã cho kết quả tốt, thì cũng xuất hiện nhiều sự vụ vô nhân tính, tạo thêm những bi ai mới. Đó là bọn người lợi dụng vấn đề tâm linh, lợi dụng tự do tín ngưỡng, sự cả tin của thân nhân liệt sĩ, lập ra những điểm “dịch vụ tìm HCLS” lừa đảo để thu lợi, rất dã tâm. Thậm chí, có trường hợp bố không nhìn mặt con; vợ chẳng nói với chồng… bởi những khuynh hướng trái ngược về tìm hài cốt người thân. Nỗi đau, vì thế càng thêm nhức nhối.

Từ năm 2003 tới nay, kỹ thuật giám định gien ADN HCLS thông qua so sánh trình tự gien đã được ứng dụng ở Việt Nam và đạt kết quả chính xác. Viện Công nghệ sinh học thuộc Viện Khoa học & Công nghệ Việt Nam, Viện pháp y Quân đội và hầu hết các labo sinh học phân tử ở các bộ, ngành khác nhau đã và đang thực hiện thành công kỹ thuật này, trong đó có việc tìm lại danh tính cho các hài cốt “liệt sĩ chưa biết tên”. Hòa trong sự quan tâm, trăn trở tri ân của toàn xã hội, một số người đã gặp nhau ở sáng kiến đề xuất với Đảng và Nhà nước, thành lập một tổ chức xã hội hỗ trợ và làm cầu nối cho các gia đình liệt sĩ gặp khó khăn khi họ có nhu cầu tìm kiếm hài cốt người thân, hoặc giúp họ tiếp cận cũng như thực hiện các chính sách của Đảng và Nhà nước.

Từ suy nghĩ, mong muốn đến việc làm là cả một chuỗi kỷ niệm sâu sắc… Sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và toàn xã hội đối với liệt sĩ suốt hơn nữa thế kỷ qua đã hình thành một hệ thống tổ chức đối với công tác thương binh, liệt sĩ. Vậy, một tổ chức mới về công tác này sẽ được “định tính và định lượng” như thế nào để phát huy tốt tác dụng ? Sự cân nhắc, đắn đo của những người ở cương vị trọng trách là có lý.

Tuy nhiên, tính đến thời điểm này, các văn bản pháp lý như: Quyết định của Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội về việc công nhận Ban Vận động thành lập Hội Hỗ trợ GĐLS Việt Nam; Quyết định của Bộ trưởng Bộ Nội vụ về việc cho phép thành lập Hội Hỗ trợ GĐLS Việt Nam đã được cấp phép đồng ý của cơ quan hữu trách.

Đại tá Nguyễn Hùng Phong, nguyên Chủ nhiệm Chính trị Tổng cục Hậu cần Quân đội, Phó Ban Vận động thành lập Hội cho biết: “Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam là một tổ chức xã hội hoạt động theo phương châm ân tình và tự nguyện, với mục tiêu: Hỗ trợ các gia đình liệt sĩ tiếp cận và thực hiện các chế độ, chính sách của Đảng và Chính phủ; giúp các gia đình liệt sĩ thu thập thông tin tìm kiếm hài cốt người thân còn thất lạc hoặc chưa xác định được danh tính; tham gia khảo sát, nghiên cứu và đề xuất với các cơ quan quản lý Nhà nước và Chính phủ về các giải pháp thực hiện chế độ, chính sách nhằm tôn vinh và tri ân các anh hùng liệt sĩ và gia đình liệt sĩ”.

Ngày 26-9-2010, tại Hà Nội, dưới sự chủ trì của Trưởng Ban Vận động thành lập Hội -Trung tướng Lê Văn Hân, nguyên Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Ban Vận động thành lập Hội đã họp trù bị, bàn bạc các vấn đề: Kế hoạch tổ chức Đại hội thành lập Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam (ấn định vào cuối tháng 10-2010); Dự thảo Điều lệ Hội cùng với Dự thảo Chương trình hoạt động từ cuối năm 2010 đến năm 2015 của Hội sẽ được thông qua tại đại hội.

Thành lập Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam là hoạt động nhân văn tiếp tục truyền thống, đạo lý “Đền ơn đáp nghĩa”, có ý nghĩa chính trị - xã hội sâu sắc, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo quần chúng nhân dân, được Đảng và Nhà nước quan tâm ủng hộ, chỉ đạo. Đó là một cách tri ân thiết thực.

Bài và ảnh: Phạm Xưởng