Đến với Đoàn Văn công Quân khu 5, chúng tôi được nghe kể về nhiều hoạt động sôi nổi của những nghệ sĩ-chiến sĩ trên chiến trường Quảng Nam thời kỳ kháng chiến. Theo đó, đoàn thành lập ngày 20-3-1952, có tên gọi là Đội Văn công Bộ tư lệnh Liên khu 5. Ngay từ khi ra đời, cán bộ, chiến sĩ của đội đã lên đường phục vụ chiến đấu tại Mặt trận Bắc Quảng Nam. Trong trận đầu ra quân, toàn đội sát cánh cùng các mũi tiến công của Trung đoàn 803, Liên khu 5 xung phong diệt gọn cứ điểm Xuân Đài, đập tan khu hành chính Phù Kỳ, xóa sổ đồn Vân Ly, giải phóng vùng Gò Nổi.

Cán bộ Đoàn Văn công Quân khu 5 trong một lần đi thực tế sáng tác. Ảnh tư liệu 

Từ thực tiễn chiến trường sôi động, những tác phẩm đầu tiên của Đội Văn công đã ra đời như các ca khúc: “Tổ của đồng chí Ngọ”, “Chiến thắng Xuân Đài” của Thái Hào Quyên; “Máy bay con đầm già”, “Đuổi bắt giặc Tây” của Huỳnh Ngọc Thế; “Vui đóng thuế nông nghiệp” của Cao Xuân Trứ; các bài thơ “Bát nước chè xanh” của Thái Đình Thụy, “Chim không đánh chim cùng tổ” của Lưu Trùng Dương...

Những tác phẩm mang hơi thở chiến trường và nhịp sống kháng chiến được thể hiện bằng bầu nhiệt huyết của các nghệ sĩ có sức lay động lớn lao, không chỉ để lại dấu ấn tốt đẹp trong lòng bộ đội và nhân dân địa phương mà còn có sức lan tỏa, lôi cuốn đến hàng ngũ binh lính phản chiến địch, góp phần làm nên thắng lợi của Chiến dịch Hè-Thu Bắc Quảng Nam.

Từ năm 1962, cán bộ, diễn viên của đội vừa bám sát đội hình các đơn vị chủ lực Quân khu 5, vừa tham gia chiến đấu bảo vệ căn cứ và tích cực sáng tác, biểu diễn văn nghệ. Những năm hoạt động trên chiến trường, anh chị em Đội Văn công luôn nhiệt tình, xông xáo, không ngại hiểm nguy, vừa lo tự túc lương thực, thực phẩm, vừa tự thiết kế, chế tạo nhạc cụ, đạo cụ, sẵn sàng biểu diễn phục vụ khán giả bất cứ lúc nào.

Có lần trong một đêm diễn, nữ ca sĩ Thanh Lịch đang hát ca khúc “Xuân chiến khu” của nhạc sĩ Xuân Hồng thì máy bay địch đến oanh tạc địa điểm gần đó, nhưng cô vẫn bình tĩnh hát hết bài làm bộ đội không những “phục lăn” mà còn tếu táo tặng mấy câu thơ, sau đó lan truyền khắp mặt trận: "Trên trời phản lực ầm ầm/ Dưới đất Thanh Lịch vẫn “gầm” chiến khu".

Một lần khác, đến với Tiểu đoàn Vận tải 232 (Tiểu đoàn Bà Thao), trên đường hành quân, nữ ca sĩ Trà My duyên dáng, sở hữu chất giọng soprano cao vút, khỏe khoắn bị chông xuyên qua cả bàn chân, đồng đội phải khiêng cáng đưa đi. Đến nơi, thấy các chiến sĩ vận tải nữ thiết tha được nghe cô hát, đoàn phải cử người bế cô ra sân khấu, ngồi trên ghế biểu diễn. Hát xong, khán giả lao lên ôm ghì lấy ca sĩ rồi cùng òa khóc trong niềm đồng cảm cho những thiệt thòi của nữ chiến sĩ trong khói lửa chiến tranh.

Rồi, trong một đêm diễn “dã chiến” ở vùng đồng bằng Điện Bàn, các tiết mục của đoàn liên tục bị gián đoạn bởi tiếng báo động “má ba, má ba, má ba” (tức “máy bay” phát âm theo tiếng địa phương Quảng Nam). Khi ấy, những chiếc đèn măng sông nhanh chóng bị chụp lại bằng lồng tre phủ vải đen để che ánh sáng. Trong hoàn cảnh ấy, các nghệ sĩ, diễn viên của đoàn vẫn tích cực biểu diễn đến hết chương trình trước sự hào hứng của bà con. Ở một hướng khác, mỗi khi nghe tiếng pháo cầm canh của địch, bà con lại nói “xoa léc, xoa léc” (xa lắc) để động viên anh chị em yên tâm, tiếp tục biểu diễn.

Mùa xuân 1975, Đoàn Văn công Quân khu 5 tích cực sáng tác, trau dồi, hoàn thiện kỹ năng nghiệp vụ và luyện tập các tác phẩm mới chào mừng các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ lần lượt được giải phóng. Nhiều tác phẩm của đoàn mãi “đi cùng năm tháng” như các ca khúc: “Tải đạn ra chiến trường”, “Cô du kích Đà Nẵng” của Thanh Anh; “Bốn mùa em đi”, “Lời ca không tắt” của Tố Hải; “Vui mùa chiến thắng” của Văn Chừng-Lam Lương...

Trong khói lửa chiến tranh, nhiều cán bộ, diễn viên Đoàn Văn công Quân khu 5 đã anh dũng ngã xuống giữa tuổi thanh xuân tươi đẹp, để lại những sáng tác, câu ca, màn múa đắm say, những vai diễn chân thật, đi vào lòng người, cổ vũ tinh thần dám đánh, quyết đánh và quyết thắng giặc Mỹ xâm lược. Năm 2002, Đoàn Văn công Quân khu 5 vinh dự được trao tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Đó cũng là nền móng vững chắc, “tiếp lửa” cho đội ngũ cán bộ, diễn viên hôm nay vững bước trên chặng đường mới, không ngừng vươn tới những đỉnh cao nghệ thuật, xứng đáng với niềm tin yêu của bộ đội và nhân dân các dân tộc trên địa bàn quân khu.

ĐỖ THỊ NGỌC DIỆP