QĐND - “Tấm áo ấy bấy lâu nay con thường vẫn mặc, để nhớ ngày chúng con về Hà Bắc, quần nhau với giặc, áo con rách thêm nên các mẹ già lại phải thức thâu đêm vá áo…". Là quân nhân, chúng ta ai cũng từng được một lần nghe giai điệu của bài hát này, nó đã trở thành biểu tượng cao đẹp của tình cảm quân dân, niềm tự hào của các bà, các mẹ, các chị Bắc Giang. Đã hàng chục năm trôi qua, mỗi khi nghe những giai điệu da diết, mượt mà của bài hát “Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa” của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý, chúng ta vẫn xao xuyến, bồi hồi nhớ về một thời kỳ oanh liệt, những năm tháng hào hùng của dân tộc. Song có lẽ ít ai biết rằng, ngôi nhà, những con người, hình ảnh để nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý sáng tác bài hát này lại ở một nơi chỉ cách trung tâm thành phố Bắc Giang hơn 3km.

Đó là ngôi nhà của mẹ Nguyễn Thị Nãi ở thôn Đọ, xã Đa Mai, thành phố Bắc Giang. Từ năm 1964, sau sự kiện 5-8, giặc Mỹ leo thang phá hoại miền Bắc, cùng với quân và dân cả nước, quân và dân tỉnh Bắc Giang cũng như xã Đa Mai đã anh dũng chiến đấu bảo vệ bầu trời quê hương, nhiều con em Đa Mai lên đường nhập ngũ, nhiều đơn vị bộ đội phòng không (Đoàn phòng không B65-Hà Bắc) được bố trí bảo vệ bầu trời Bắc Giang. Mẹ Nãi được bầu là Hội trưởng Hội mẹ chiến sĩ. Các phong trào như động viên thăm hỏi, giúp đỡ vợ, con, gia đình bộ đội, nhận con đỡ đầu là bộ đội được phát động và thực hiện tốt, góp phần không nhỏ làm yên lòng các chiến sĩ ngoài tiền tuyến. Sau mỗi trận đánh, các bà, các mẹ, các chị lại cùng nhau nấu cơm, đun nước, mang rơm, lá ngụy trang, giẻ lau súng ra trận địa chăm sóc các chiến sĩ và vũ khí phương tiện. Hiện nay, trong cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Đa Mai  đã in hình ảnh mẹ Nãi, mẹ Khôi cùng các bà, các chị trong Hội mẹ chiến sĩ Đa Mai và ghi rõ: "Hội mẹ chiến sĩ ra tận trận địa hoặc mang quần áo bộ đội về nhà giặt sạch, vá lành đẹp đẽ cho anh em chiến sĩ đàng hoàng trong tư thế của người chiến thắng… Mẹ Giáp Thị Khôi là người vá nhiều nhất. Do chiến tranh, kim chỉ thiếu thốn, mẹ thường viết thư cho con trai đang học ở Liên Xô yêu cầu không cần gửi gì mà hãy gửi nhiều chỉ và  kim khâu tay về để mẹ khâu vá quần  áo cho chiến sĩ đang bảo vệ quê mình". Hiện nay, cây kim, cuộn chỉ, chiếc kéo của mẹ Khôi dùng để vá áo cho bộ đội thời đó vẫn được lưu giữ tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam.

Xúc động và ấn tượng về những hoạt động và tấm lòng của các bà, các mẹ trong Hội mẹ chiến sĩ Đa Mai, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý đã cùng các văn nghệ sĩ đã lên Bắc Giang, về Đa Mai và cũng chính tại ngôi nhà mẹ Nãi, ông đã gặp, hỏi chuyện các mẹ, các bà, đi thăm trận địa bộ đội và đó là nguồn cảm hứng để sau chuyến đi ấy, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý sáng tác bài hát “Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa”.

Đỗ Tuấn Khoa