Ngăn chặn tình trạng báo hóa tạp chí

Điểm mới nổi bật đầu tiên của Luật Báo chí (sửa đổi) là đã bổ sung những khái niệm mới phù hợp với thực tiễn hoạt động báo chí và bảo đảm tính minh bạch trong hoạt động báo chí.

Luật mới xác định rõ các loại hình báo chí trong bối cảnh hiện nay. Theo đó, báo chí nước ta có 4 loại hình, gồm báo chí in, báo chí điện tử, phát thanh và truyền hình (trước đây được gọi là báo nói và báo hình). Cũng có ý kiến cho rằng, trước sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, các loại hình báo chí xuất hiện ngày càng nhiều, tích hợp nội dung văn bản, âm thanh, hình ảnh, video, đồ họa và dữ liệu tương tác. Tuy nhiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) giải thích, về bản chất, các hình thức này vẫn thuộc 4 loại hình-báo chí in, báo chí điện tử, phát thanh và truyền hình.

Luật Báo chí (sửa đổi) cũng phân định rõ khái niệm báo chí, tạp chí và tạp chí khoa học. Luật hiện hành chưa có quy định cụ thể về các khái niệm này, vì thế chưa có sự phân định rõ ràng trong hoạt động báo chí.

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân tác nghiệp tại tỉnh Hà Giang (9-2024). Ảnh: VIẾT CHUNG 

Theo quy định mới, báo chí cập nhật thông tin các sự kiện, vấn đề trong đời sống tự nhiên và xã hội. Tạp chí cung cấp thông tin chuyên ngành, trao đổi, hướng dẫn nghiệp vụ và chỉ cập nhật tin tức, sự kiện về hoạt động của cơ quan chủ quản. Tạp chí khoa học thông tin về kết quả nghiên cứu khoa học và hoạt động khoa học chuyên ngành. Theo lý giải của UBTVQH, việc quy định rõ 3 khái niệm như vậy nhằm bảo đảm tính minh bạch, xác định đúng tôn chỉ, mục đích của từng loại hình báo chí, ngăn chặn tình trạng báo hóa tạp chí, báo hóa tạp chí khoa học, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho công tác quản lý nhà nước, cấp phép, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm được thực hiện thống nhất, hiệu quả.

Nhà nước giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu với báo chí

Một điểm mới quan trọng, được các cơ quan báo chí rất mong chờ là những quy định bổ sung các chính sách phát triển báo chí và bảo đảm nguồn lực thực hiện, từ cơ chế tài chính đến đầu tư hạ tầng và ưu đãi thuế theo hướng khả thi hơn.

Theo Điều 9 Luật Báo chí (sửa đổi), Nhà nước có chính sách đầu tư phát triển báo chí, tập trung trọng tâm, trọng điểm trong việc đào tạo, bồi dưỡng nhân lực về chuyên môn, nghiệp vụ, phát triển nguồn nhân lực chuyển đổi số báo chí và quản lý hoạt động báo chí, nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ hiện đại cho các cơ quan báo chí; nền tảng số báo chí quốc gia; hạ tầng dữ liệu báo chí số; công cụ số để thực hiện giám sát hoạt động báo chí trên không gian mạng.

Nhà nước cũng có chính sách giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu và hỗ trợ cước vận chuyển, chi phí đăng tải, truyền dẫn, phát sóng để báo chí phục vụ nhiệm vụ chính trị, quốc phòng, an ninh, văn hóa, thông tin tuyên truyền về tình trạng khẩn cấp, thông tin đối ngoại, truyền thông chính sách, phục vụ thiếu niên, nhi đồng, người khiếm thính, khiếm thị, đồng bào vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, miền núi, biên giới, hải đảo và các nhiệm vụ trọng yếu khác theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ; có chính sách ưu đãi thuế theo quy định của pháp luật.

Báo cáo giải trình của UBTVQH nêu rõ: “Chính phủ sẽ nghiên cứu, trình Quốc hội xem xét việc thành lập Quỹ phát triển báo chí để hỗ trợ cơ quan báo chí phục vụ nhiệm vụ chính trị khi đủ điều kiện cần thiết”.

Về kiến nghị của đại biểu Quốc hội cần có cơ chế ngân sách nhà nước bảo đảm kinh phí cho các cơ quan báo chí thuộc tổ chức đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, UBTVQH phân tích, dự thảo luật đã quy định chính sách của Nhà nước bảo đảm nguồn lực thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan báo chí, gồm: Giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu với các hoạt động tuyên truyền phục vụ chính trị, truyền thông chính sách và các nhiệm vụ trọng yếu khác. Các quy định này đồng bộ với pháp luật hiện hành về tài chính công, đồng thời tạo cơ sở pháp lý để cơ quan báo chí thực hiện tự chủ nhưng vẫn có đủ điều kiện hoàn thành nhiệm vụ được giao. Vì vậy, UBTVQH đề xuất giữ quy định như dự thảo luật.

Với những quy định này, các cơ quan báo chí sẽ có cơ chế hỗ trợ từ ngân sách một cách cụ thể, rõ ràng hơn, bảo đảm nguyên tắc thực hiện nhiệm vụ và thụ hưởng quyền được chi trả thù lao cho việc thực hiện nhiệm vụ của các cơ quan báo chí.

Chính sách đặc thù cho cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện

Luật Báo chí (sửa đổi) có điểm mới nổi bật trong việc làm rõ điều kiện hoạt động báo chí, cơ chế cấp phép và tổ chức bộ máy; xác định cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện.

Khoản 5 Điều 15 Luật Báo chí (sửa đổi) quy định, cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện có nhiều loại hình báo chí, cơ quan báo chí trực thuộc; có cơ chế đặc thù về tài chính; được thành lập phù hợp với Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Theo khoản 4 Điều 26, lãnh đạo cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện được kiêm nhiệm giữ chức vụ lãnh đạo một hoặc các cơ quan báo chí trực thuộc. Luật giao Chính phủ quy định chi tiết cơ chế đặc thù về tài chính đối với từng cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện phù hợp với mức độ tự chủ.

Trước đó, thảo luận về nội dung này, có đại biểu Quốc hội đề nghị thay đổi thuật ngữ “cơ quan truyền thông chủ lực, đa phương tiện” bằng “cơ quan báo chí chủ lực” hoặc đổi tên thành “cơ quan báo chí và truyền thông chủ lực đa phương tiện”. Giải trình về vấn đề này, UBTVQH cho biết, các cụm từ “cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện” và “cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện” đang được sử dụng trong các văn bản khác nhau. Đây không phải là tên gọi của các cơ quan mà chỉ xác định địa vị “chủ lực” và tính chất “đa phương tiện” của 6 cơ quan báo chí chủ lực đã được xác định tại Quyết định số 362/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc (gồm Báo Nhân Dân, Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Báo Quân đội nhân dân và Báo Công an nhân dân-PV). Xuất phát từ phạm vi điều chỉnh của luật là tổ chức và hoạt động báo chí, UBTVQH chỉ đạo cơ quan liên quan chỉnh lý quy định thành “cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện”.

Có đại biểu Quốc hội đề nghị thí điểm mô hình tổ hợp hoặc tập đoàn báo chí chủ lực đa phương tiện tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. UBTVQH cho rằng, hiện nay, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổng kết Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí, dự kiến đề nghị cấp có thẩm quyền tiếp tục triển khai một số quan điểm của Quy hoạch và bổ sung quan điểm mới, trong đó có nội dung về Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh được thành lập cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện. Do vậy, đề xuất của đại biểu sẽ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cụ thể hóa trong Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí. Như vậy, sắp tới, Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh cũng có thể được thành lập cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện.

Những chính sách mới dành cho các cơ quan báo chí và hoạt động báo chí được Quốc hội thông qua lần này sẽ mở ra nhiều cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn cho các cơ quan báo chí, sau thời gian dài gặp khó bởi sự thay đổi của thực tiễn. Hy vọng, những cơ chế mạnh mẽ này sẽ sớm được hướng dẫn, quy định chi tiết thi hành để các cơ quan báo chí hoàn thành tốt hơn sứ mệnh của mình.