Nợ công tăng vì dự án đội vốn, tham nhũng
Việc nợ công tăng cao trong thời gian vừa qua tuy được Chính phủ đánh giá rằng tỷ lệ nợ công vẫn trong giới hạn an toàn và trong phạm vi Quốc hội cho phép, nhưng vẫn khiến nhiều đại biểu tỏ ra chưa yên tâm. Đi tìm nguyên nhân, một số đại biểu Quốc hội cho rằng, chính việc các dự án đội vốn đầu tư, sử dụng vốn vay trong đầu tư công ở một số dự án chưa hiệu quả cộng với tình trạng tham nhũng, lãng phí trong sử dụng nguồn lực từ vốn vay đã góp phần làm cho nợ công tăng nhanh như thời gian vừa qua.
Một trong những đại biểu đề cập tới vấn đề này là đại biểu Phạm Phú Quốc (TP Hồ Chí Minh). Đại biểu Phạm Phú Quốc liệt kê một loạt dự án đội vốn để minh chứng cho việc ngân sách phải bù đắp quá nhiều, dẫn tới nợ công tăng nhanh. Đó là dự án cải tạo Quốc lộ 13 dự toán 545 tỷ đồng nhưng quyết toán hơn 1.200 tỷ đồng; dự án cao tốc Trung Lương dự toán 6.500 tỷ đồng nhưng quyết toán hơn 9.000 tỷ đồng; dự án Bến Thành-Suối Tiên tăng 172% khi quyết toán… Cùng với đó, bội chi ngân sách Nhà nước kéo dài, việc sử dụng vốn vay để đầu tư công kém hiệu quả cũng góp phần không nhỏ làm gia tăng nợ công quốc gia.
Một số đại biểu Quốc hội cho rằng, báo cáo của Chính phủ chưa thể hiện rõ yếu tố tham nhũng, lãng phí trong khi đây là một trong những nguyên nhân làm tăng nợ công. Ví dụ được các đại biểu đưa ra là 12 dự án của ngành công thương vừa qua đã làm thua lỗ, thất thoát hàng chục nghìn tỷ đồng. Các đại biểu cho rằng, nếu nguyên nhân khiến nợ công tăng cao không được nhận định đầy đủ, phân tích sâu thì sẽ rất khó khắc phục được yếu kém khi thiết kế luật.
Đại biểu Bùi Văn Xuyền (Thái Bình) phát biểu tại tổ về dự án Luật Quản lý nợ công (sửa đổi).
Liên quan tới nợ của doanh nghiệp Nhà nước, nhiều đại biểu cho rằng việc không tính nợ của doanh nghiệp Nhà nước vào nợ công là đúng, vì nếu doanh nghiệp vay vốn làm ăn lâm vào tình trạng thua lỗ dẫn tới mất khả năng thanh toán thì áp dụng các cơ chế giải quyết của doanh nghiệp như giải thể, phá sản. Tuy nhiên, một số đại biểu cũng đặt vấn đề phải kiểm soát thật chặt chẽ nợ của doanh nghiệp Nhà nước, vì trong một số trường hợp, để bảo vệ uy tín quốc gia, khi doanh nghiệp Nhà nước lâm vào tình trạng không còn khả năng thanh toán, Nhà nước vẫn phải đứng ra trả nợ thay.
Để kéo giảm nợ công, theo đại biểu Bùi Thị Quỳnh Thơ (Hà Tĩnh), giải pháp khả thi nhất hiện nay là phải hạn chế bảo lãnh Chính phủ. Hiện nay, nợ Chính phủ bảo lãnh lên tới khoảng 500.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 17,8% nợ công. Do vậy, việc giới hạn tối đa đối tượng được bảo lãnh hay siết chặt điều khoản được Chính phủ bảo lãnh sẽ góp phần quan trọng làm giảm nợ công.
Đại biểu Nguyễn Hồng Diên (Thái Bình) đề xuất ý tưởng quy định về khoản phí rủi ro khi cho vay lại và Chính phủ có thể quy định cụ thể về mức phí rủi ro khi cho vay lại. Đây sẽ là khoản dự phòng ngoài ngân sách để bù đắp trong trường hợp xảy ra rủi ro khi Chính phủ cho vay lại các nguồn vốn vay. Việc quy định về khoản phí rủi ro khi cho vay lại, theo đại biểu, hoàn toàn phù hợp với Luật Ngân sách Nhà nước, đồng thời tạo ra sự linh hoạt trong chính sách điều hành phù hợp với tình hình thực tiễn.
Đại biểu Bùi Văn Xuyền (Thái Bình) đánh giá, dự thảo luật không quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu, trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước trong quản lý nợ công, quản lý rủi ro, trong khi những quy định về thẩm quyền lại rất rõ ràng. Quy định về trách nhiệm ở Điều 56 dự thảo luật cũng rất mờ nhạt, không rõ trách nhiệm của các cơ quan chức năng từ phê duyệt, thẩm định cho đến quản lý, sử dụng vốn vay như thế nào, quản lý nợ công ra sao…
Các đại biểu cũng đề nghị cần xử lý nghiêm các hành vi tham nhũng, lãng phí trong sử dụng vốn vay; quy định rõ trách nhiệm để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay trong đầu tư công, phòng ngừa rủi ro gây hậu quả nghiêm trọng dẫn tới khó hoặc không thu hồi được vốn để trả nợ…
Nên hay không nên thu gọn đầu mối quản lý nợ công?
Đánh giá rằng việc cả Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cùng tham gia vào các quy trình vay và sử dụng vốn vay làm cho việc xác định trách nhiệm trong quản lý nợ công rất khó khăn, một số đại biểu Quốc hội đề nghị, Chính phủ nên thu gọn đầu mối.
Theo đại biểu Bùi Văn Xuyền, rất nhiều chuyên gia, nhà khoa học cũng đề nghị thu gọn một đầu mối tham mưu cho Chính phủ về quản lý nợ công, xây dựng chiến lược và phương án trả nợ công để bảo đảm thống nhất, quản lý chặt chẽ nợ công, tránh phát sinh nợ công. Việc thu gọn đầu mối quản lý nợ công cũng đồng thời đúng với chủ trương cải cách hành chính hiện nay của Chính phủ là một việc chỉ giao cho một cơ quan để tránh trường hợp “ông này đổ trách nhiệm cho ông kia”. Đại biểu Bùi Văn Xuyền kiến nghị Bộ Tài chính làm đầu mối chịu trách nhiệm tổng thể, từ xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch để trình các cơ quan có thẩm quyền về trần nợ công, kế hoạch, lộ trình trả nợ công và các nội dung khác liên quan đến quản lý nợ công. Nếu thu gọn về một đầu mối, Bộ Tài chính cũng có thể thực hiện phần việc đàm phán với các tổ chức tín dụng quốc tế để tiếp cận các khoản vốn vay.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Anh (Cao Bằng) phát biểu tại tổ về dự án Luật Quản lý nợ công (sửa đổi).
Có cùng suy nghĩ với đại biểu Bùi Văn Xuyền, đại biểu Hồ Văn Năm (Đồng Nai) nêu ý kiến, thu gọn một đầu mối sẽ giúp việc quản lý nợ công được chặt chẽ hơn. Nếu giao cho 3 cơ quan theo dõi ở 3 lĩnh vực sẽ rất khó để thống nhất, đồng thời Chính phủ cũng không có cơ quan chuyên sâu để theo dõi nợ công, dễ dẫn tới sơ hở hoặc không bảo đảm việc theo dõi các khoản nợ công của Nhà nước.
Từng là Chủ tịch UBND tỉnh Cao Bằng, đại biểu Nguyễn Hoàng Anh (Cao Bằng) nêu kinh nghiệm từ thực tiễn công tác của mình về việc nắm đầu mối tham mưu là Văn phòng UBND tỉnh. Phân tích rằng Chính phủ cũng có thể áp dụng mô hình tương tự, đại biểu Nguyễn Hoàng Anh đề nghị giao đầu mối tổng hợp, tập hợp các nguồn vốn vay, nợ công từ 3 cơ quan nêu trên cho Văn phòng Chính phủ để tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ một cách thống nhất. “Tôi cho rằng quán xuyến nợ công phải là vai trò của Chính phủ, trách nhiệm của Chính phủ và cơ quan tham mưu chính là Văn phòng Chính phủ phải chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về vấn đề này thì sẽ đúng hơn”, đại biểu nói.
Không nhất trí với các quan điểm thu gọn đầu mối quản lý nợ công, đại biểu Bế Minh Đức (Cao Bằng) cho rằng, việc Chính phủ phân công chức năng, nhiệm vụ cho cả 3 cơ quan nêu trên tham gia quản lý nợ công thực tế không làm nảy sinh vướng mắc trong giải quyết vấn đề nợ công. Vấn đề đặt ra là nợ công tăng cao do đâu, do trách nhiệm của 3 cơ quan đó hay do đơn vị trực tiếp thực hiện? Từ đó, đại biểu đề nghị giữ nguyên mô hình như hiện nay để không gây ra xáo trộn, không phải sắp xếp lại bộ máy của 3 cơ quan, bảo đảm tính ổn định trong công tác tham mưu của Chính phủ.
Dự kiến, dự án Luật Quản lý nợ công sẽ tiếp tục được Quốc hội cho ý kiến tại phiên thảo luận ở hội trường ngày 16-6 tới.
Bài và ảnh: CHIẾN THẮNG