Dấu ấn những họa sĩ - chiến sĩ tài năng

Khơi nguồn cảm hứng

Đầu tháng 10-2025, triển lãm cá nhân của họa sĩ Đỗ Sơn diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, được dư luận chú ý và đánh giá rất cao. Ông nguyên là họa sĩ Báo QĐND, người tham gia những số báo “không bao giờ quên”, như ký ức về 12 ngày đêm bảo vệ bầu trời Hà Nội (tháng 12-1972). Trong cuộc đời sáng tác, ông có nhiều tác phẩm được đánh giá cao, trong đó có bức tranh “Hoa biển” để lại rất nhiều cảm xúc.

Chia sẻ chuyện nghề, họa sĩ Đỗ Sơn bộc bạch: “Hoa biển” được lấy ý tưởng từ bức ảnh của phóng viên chụp bộ đội Trường Sa, đăng trên Báo QĐND. Bức ảnh có chi tiết khá “đắt” như khuôn mặt rạng ngời của chiến sĩ trẻ, không gian rộng mở, hàng trăm cánh chim biển chao liệng như những cánh hoa giữa đại dương. Vừa nhìn thấy, ông đã nghĩ ngay ra bố cục bức tranh. Không chần chừ, ông lấy giấy bút phác thảo những nét đầu tiên, “chộp” đúng ý tưởng vừa lóe lên trong đầu, vậy là thành công. Tác phẩm được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật.

Đại biểu tham dự lễ công bố, gắn biển tên đường Dương Hướng Minh. Ảnh do gia đình họa sĩ cung cấp

Trong nền báo chí cách mạng Việt Nam, việc tổ chức xuất bản và phát hành 33 số báo tại Mặt trận Điện Biên Phủ như một kỳ tích. Cho dù điều kiện thiếu thốn, Tòa soạn tiền phương của Báo QĐND nằm sát "lòng chảo" Điện Biên Phủ đang "đỏ lửa", vậy mà họa sĩ Nguyễn Bích vẫn vẽ biếm họa, minh họa, tranh vui, tranh cổ động. Những tác phẩm đồ họa chuyển tải ý nguyện của toàn dân tộc, tiếp thêm sức mạnh cho bộ đội ta đánh thắng giặc. Mỗi số báo tới tay chiến sĩ không chỉ có mùi mực in mà còn có cả mùi thuốc súng, máu và đất chiến hào. 

Sinh thời, họa sĩ Lê Lam (tên thật là Vũ Quốc Ái) từng nhiều lần chia sẻ, đại ý nói nghệ sĩ sáng tác mà không đi thực tế thì giống như “thầy bói xem voi”. Khi công tác ở tòa soạn, ông thấy các phóng viên của Báo QĐND luôn xông pha nơi hòn tên mũi đạn, gửi từ mặt trận về những tin tức nóng hổi, những tấm ảnh chụp còn nguyên khói súng, làm ông ngưỡng mộ và rất cảm động. Sau khi du học ở Nga về, nhớ lại lời thầy giáo: Các đồng chí là con dân Việt Nam, phải nỗ lực học tập thật nhiều để sau này về phục vụ Tổ quốc. Sẵn tinh thần dấn thân của nhà báo-chiến sĩ, ông khoác ba lô về với đồng bào miền Nam ruột thịt để ký họa, sáng tác những tác phẩm về những người con ưu tú nơi thành đồng Tổ quốc. Chuyến đi ấy kéo dài mãi 9 năm sau, họa sĩ mới trở ra Bắc.

Sáng ngời chất lính, chất nghề 

Mỹ thuật thời kỳ kháng chiến lưu giữ giá trị lịch sử, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, có ý nghĩa quan trọng, đánh dấu bước chuyển mình của đội ngũ những người sáng tác, trong đó có các họa sĩ Báo QĐND.

Họa sĩ Mai Văn Hiến, một chiến sĩ, nghệ sĩ tài danh, trọn cuộc đời cống hiến cho nghệ thuật. Ông cùng với họa sĩ Dương Bích Liên là thế hệ họa sĩ đầu tiên đặt nền móng mỹ thuật cho tờ báo Vệ Quốc quân (tiền thân của Báo QĐND). Được mệnh danh là “họa sĩ biếm chiến khu”, họa sĩ Mai Văn Hiến có nhiều bức biếm họa đi vào lòng công chúng, tạo ra tiếng cười sảng khoái cho bạn đọc. Không cần “đao to búa lớn”, với chiếc bút vẽ, họa sĩ lên án, đả kích, giễu cợt bản chất chế độ thực dân Pháp. Ông vẽ lính Pháp tập mặc váy, mặc yếm, chít khăn mỏ quạ, đội nón mê... để khi thua trận thì chạy trốn, dễ trà trộn trong dân chúng.

Tác phẩm “Du kích Đông Bắc 1949” của họa sĩ Mai Văn Hiến.

Trong hội họa, họa sĩ Mai Văn Hiến là bậc thầy về lối thể hiện. Tác phẩm “Gặp gỡ” là cuộc gặp giữa anh bộ đội Điện Biên với cô gái dân công hỏa tuyến, dù không nói ra nhưng bạn đọc đều thấy bức tranh toát lên câu chuyện về tình cảm quân dân, tình yêu đôi lứa. Nhưng trên hết vẫn là lý tưởng cách mạng và tình yêu Tổ quốc. Bằng chất liệu bột màu, họa sĩ khéo léo lồng ghép bối cảnh, không gian hài hòa, tôn vẻ đẹp khỏe khoắn, mạnh mẽ, giàu cảm xúc của nhân vật.

Tác phẩm “Dừng lại” của họa sĩ Lê Lam.

Với những người làm nghề, chất liệu sơn mài được cho là khó biểu đạt trong hội họa, nhưng họa sĩ Dương Hướng Minh đã thành công xuất sắc.

Sinh ra tại quê hương Hưng Yên, mảnh đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống yêu nước, sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, chàng thanh niên Nguyễn Văn Tiếp tự đổi tên mình thành Dương Hướng Minh (hướng tới ánh sáng), tâm nguyện cả đời được đi theo Đảng, phục vụ cách mạng. Ông về công tác tại Báo QĐND đúng lúc cả dân tộc nô nức chào mừng Chiến thắng Điện Biên Phủ. Cảm xúc ấy đã gieo vào lòng họa sĩ nguồn năng lượng vô cùng mãnh liệt. Được cấp trên gợi ý, đồng nghiệp ủng hộ, ông bắt tay sáng tác bức tranh sơn mài “Kéo pháo ở Điện Biên Phủ”. Tác phẩm “Kéo pháo ở Điện Biên Phủ” hội tụ chủ nghĩa anh hùng, kết hợp sức mạnh đoàn kết dân tộc, khí phách chính nghĩa, đề cao tính chính luận. Bức tranh có bố cục chặt chẽ, hình chắc khỏe, tông màu ấm, hòa sắc hài hòa cùng kỹ thuật sơn mài truyền thống, mang giá trị nghệ thuật độc đáo.

PHÙNG MINH

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.