Trước Tết đến cả tháng đã có sự chuẩn bị khá rộn ràng trong từng ngõ xóm. Thường thì, dăm ba nhà bà con láng giềng rủ nhau “đụng lợn”. Những năm đó cha tôi còn ở bộ đội, ít khi được về ăn Tết cùng gia đình. Ở nhà có mẹ, chị Hòe và tôi. Ngày mổ lợn thật vui. Mọi người dậy từ sớm. Một không khí ấm áp trong âm thanh hỗn tạp đan xen: Tiếng cối xay lúa miệt mài. Tiếng chày giã gạo theo nhịp rền vang. Tiếng người rộn rã nói cười, gọi nhau í ới. Rồi thì lợn kêu, chó sủa, gà đua nhau gáy vang. Người già và trẻ nhỏ quây quần bên bếp lửa hồng luộc bánh. Tôi dậy rất sớm, lò dò xem các ông bắt lợn, cạo lông, làm lòng, pha thịt... Tan cuộc, mọi người già trẻ chia nhau xì xụp húp bát cháo loãng nóng hổi, thật ngon và ấm bụng. Và cuối cùng, thế nào tôi cũng nài nỉ xin bằng được cái bong bóng lợn mang về rửa sạch, sấy khô để thổi lên làm bóng, tựa như trẻ nhỏ chơi bóng bay bây giờ.
Ngày 27 tháng Chạp là phiên chợ Sơn-chợ lớn nhất trong vùng-cách nhà tôi chừng 3 cây số. Tôi thường lẽo đẽo theo mẹ đi chợ Sơn. Chợ rộng, rất đông người và đủ loại hàng hóa. Tôi mới lên 7, 8 tuổi, mẹ tôi chưa đầy 40 tuổi. Tôi là đứa trẻ hiếu động, hiếu kỳ, mẹ sợ tôi lạc, có lúc phải cầm tay. Hai mẹ con lòng vòng đi ngắm chợ, xem người là chính. Tôi thường sà vào những chỗ bán bánh kẹo và đồ chơi. Đồ chơi đủ loại: Cu cò, trống bỏi, hoa giấy nhiều màu... cái gì trông cũng thích. Mẹ tôi mua mấy bó hương trầm, vài lạng đường phên, một chai mật mía, một ít miến... Cuối cùng là vài ống giang tươi để chẻ làm lạt, mấy tệp lá dong và các thứ khác về gói bánh chưng, bánh tét. Tôi xin mẹ vào hàng thuốc Bắc mua một miếng quế để thỉnh thoảng nhâm nhi và còn cho bạn bè. Quế vừa ngọt, vừa thơm, vừa cay, trời lạnh gặm nhấm một miếng rất nhỏ cũng ấm người. Hai mẹ con thường dừng lại lâu hơn ở quầy bán quần áo may sẵn. Thứ tôi thích thì mẹ không đủ tiền. Thứ mẹ vừa tiền thì tôi lại không thích. Lật đi lật lại mãi, dẫu rất thương con, nhưng túi tiền eo hẹp, mẹ tôi chỉ mua được một bộ quần áo vừa phải. Về nhà, quần áo gấp bỏ vào một cái rương gỗ màu đỏ, cất trong buồng, phải đợi đến sáng mồng Một Tết tôi mới được mặc quần áo mới. Thuở ấy, ai cũng vậy thôi, quần áo cũ mặc đi làm, bộ mới nhất để dành đến Tết.
Chiều Ba mươi Tết hằng năm, như một sự mặc định, ở quê tôi, mọi gia đình bất kể giàu nghèo đều sắm cỗ về cúng rước tổ tiên ở nhà con trai trưởng. Mẹ và chị em tôi đội mâm sang cúng ở nhà bác Tần. Hôm đó, trên bàn thờ gia tiên có ba mâm, đại diện cho ba nhà con trai của ông nội tôi: Bác Tần là trưởng nam, cha tôi, chú Cát. Sau khi bày xong mâm cỗ, mọi người từ lớn đến bé lần lượt thắp hương khấn vái. Cúng xong, chờ hương cháy gần hết, mọi người theo ngôi thứ, ngồi vào các mâm.
Với chúng tôi, bữa ăn chiều tối Ba mươi Tết là ngon nhất trong năm. Quê nghèo quanh năm ăn uống đạm bạc. Nhưng dẫu nghèo khó đến đâu, chiều tối Ba mươi Tết mọi nhà đều tổ chức ăn uống tươm tất, thịnh soạn. Cái ngon không chỉ vì thức ăn. Hơn thế, đó là bữa ăn sum vầy ấm cúng giữa những người ruột thịt trong gia đình, trong nội tộc. Tôi cho rằng, ngày Tết, phong tục cúng tại nhà con trưởng là một truyền thống văn hóa đẹp. Bầu không khí huyết thống ấm cúng là một dịp nhắc nhở, thắt chặt sự đoàn kết, động viên con cháu học tập và làm ăn tốt hơn.
Sáng mồng Một Tết, sau khi xúng xính trong bộ quần áo mới, tôi được mẹ dẫn sang nhà bác Tần cúng tổ tiên. Trước khi đi, bao giờ tôi cũng được mẹ dặn kỹ về những lời chúc Tết. Lời chúc đầu năm ngắn, không cầu kỳ, đầy đủ như bây giờ. Chỉ vỏn vẹn một câu: “Năm mới, cháu mừng tuổi ông (hoặc bà, bác, chú...) ạ!”. Kể ra, một câu ngắn như vậy cũng đã nói lên mọi điều.
Chiều mồng Một hoặc sáng mồng Hai Tết, bất luận mưa nắng, ba mẹ con tôi dắt díu nhau đội mâm về cúng và chúc Tết bên ngoại cách nhà tôi hơn hai cây số. Xong mọi thủ tục lễ nghĩa, phần còn lại đối với lũ trẻ chúng tôi là vui chơi thỏa thích trong mấy ngày Tết...
Trung tướng NGUYỄN MẠNH ĐẨU