Khí thế sục sôi giữa lòng Nam Bộ

Miền Nam, mảnh đất “thành đồng Tổ quốc”, từ rất sớm đã bùng lên khí thế cách mạng mãnh liệt. Ngay từ thập niên 1930, trước khi cao trào toàn dân bùng nổ, hạt mầm văn hóa cách mạng đã âm thầm nảy nở trong lòng đô thị Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định. Qua các buổi sinh hoạt âm nhạc, hội thảo lịch sử, diễn thuyết, bãi khóa..., lớp lớp thanh niên trí thức ở các trường như Pétrus Ký, Gia Long, Chasseloup-Laubat đã tiếp cận tư tưởng tiến bộ, nuôi dưỡng lý tưởng yêu nước và khơi dậy ngọn lửa phản kháng. Những học sinh như Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn Tiểng, Mai Văn Bộ đã mở đầu cuộc cách mạng tinh thần ấy bằng “Tiếng gọi thanh niên”, bài hát vang lên giữa Sài Gòn rồi lan khắp Đông Dương, trở thành nhạc hiệu của Tổng hội Sinh viên Đông Dương.

Trong các phong trào sục sôi ấy, không thể không nhắc đến Nguyễn Thị Minh Khai, người phụ nữ mang trái tim rực lửa của một chiến sĩ và trí tuệ của một nhà lãnh đạo chính trị xuất sắc. Sinh ra tại Nghệ An, nhưng chính Sài Gòn là nơi bà chọn để “cháy” hết mình vì lý tưởng. Năm 1939, giữa cao trào đàn áp của thực dân Pháp, bà là Bí thư Thành ủy Sài Gòn-Chợ Lớn, băng qua những ngõ hẻm nghèo, đi vào từng nhà máy, từng lớp học để xây dựng lại cơ sở Đảng, khơi dậy phong trào đấu tranh của công nhân, học sinh, trí thức. Bị bắt trong Khởi nghĩa Nam Kỳ, bà vẫn kiên trung, không một lời khai, không một lần khuất phục. Trong những ngày bị giam tại bốt Catinat, nơi từng được xem là “lò nghiền” của thực dân Pháp, bà đã khắc lên tường bài thơ đến nay vẫn làm lay động biết bao thế hệ:

Vững chí bền gan ai hỡi ai

Kiên tâm giữ dạ mới anh tài

Thời cuộc đẩy đưa người chiến sĩ

Con đường cách mạng lắm chông gai

Đêm 22, rạng sáng 23-11-1940, Nam Kỳ rung chuyển. 20 trên tổng số 21 tỉnh của vùng đất này đồng loạt vùng lên, với những địa phương tiêu biểu như Mỹ Tho, Gia Định, Trà Vinh, Long Xuyên... đều duy trì được phong trào cách mạng sâu rộng trong quần chúng. Riêng tại Mỹ Tho, nhân dân đã làm chủ 54/56 xã, thể hiện khí thế vùng lên mãnh liệt và tinh thần dấn thân không ngại hy sinh. Dù cuộc khởi nghĩa bị đàn áp, phong trào vẫn khắc sâu dấu ấn bằng máu và lòng trung kiên của hàng nghìn người con ưu tú bị xử tử hoặc giam cầm, trong đó có các lãnh đạo kiên trung như Nguyễn Thị Minh Khai, Phan Đăng Lưu, Hà Huy Tập... đã hóa thân vào lý tưởng cách mạng, tiếp lửa cho các thế hệ nối tiếp.

Đồng bào Sài Gòn hưởng ứng Lời kêu gọi Tổng khởi nghĩa của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh tư liệu 

Cùng với súng đạn và cờ đỏ, những cuộc bãi công của công nhân Sài Gòn-Chợ Lớn, phong trào học sinh, sinh viên đòi trả tự do cho các chiến sĩ yêu nước, sự lên tiếng của báo chí cách mạng bắt đầu nổ ra. Điều đáng nói là, trong bối cảnh giao thời và chông chênh giữa hai thế lực Pháp và Nhật tranh giành ảnh hưởng, chính tinh thần đoàn kết giữa nông dân-công nhân-trí thức ở Nam Bộ đã dệt nên một mặt trận cách mạng rộng khắp, linh hoạt và chủ động.

Giữa tháng 8-1945, khi Nhật Bản tuyên bố đầu hàng Đồng minh vô điều kiện, trật tự thuộc địa trên toàn cõi Đông Dương rạn nứt từng mảng. Trong khoảnh khắc lịch sử đó, những cơn mưa bất chợt cuối mùa hạ không kịp làm dịu ngọn lửa cách mạng đang bùng cháy trong lòng người dân phương Nam. Khoảng trống quyền lực do quân Nhật bỏ lại trở thành thời cơ quý báu để lực lượng cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy Nam Kỳ, huy động toàn dân vùng dậy giành chính quyền nhanh gọn, quyết liệt và không đổ máu.

Sức nóng nhanh chóng lan như lửa cháy đồng cỏ ra toàn vùng Nam Bộ. Ở Mỹ Tho, dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy Nam Kỳ và Tỉnh ủy Mỹ Tho, nhân dân đã nổi dậy từ ngày 18-8 và giành chính quyền thắng lợi ngay trong ngày. Tiếp đó, chính quyền lần lượt về tay nhân dân tại Gò Công ngày 22-8, Cần Thơ ngày 26-8, rồi lan rộng đến Long Xuyên, Trà Vinh, Bạc Liêu, Vĩnh Long và nhiều tỉnh khác. Chỉ trong vòng nửa tháng, từ thành thị đến nông thôn, từ đội du kích trong rừng tràm đến lớp học xóa mù chữ trong đêm tối, từ công nhân đến trí thức, đâu đâu cũng hiện diện tinh thần cách mạng. Những căn cứ địa hình thành từ lòng dân, những hoạt động thầm lặng, bền bỉ nhưng đầy khí phách đã tạo nên một “nền cách mạng” âm thầm mà kiên cường thực sự ở phương Nam, góp phần quan trọng làm nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám trên phạm vi cả nước.

Đêm 24 và rạng sáng 25-8, hàng vạn người dân từ Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định và các tỉnh lân cận như Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Mỹ Tho... ùn ùn kéo về trung tâm thành phố. Trong khí thế sục sôi của cách mạng, lực lượng quần chúng phối hợp với các tổ chức cách mạng đồng loạt chiếm lĩnh các cơ quan đầu não: Dinh Thống đốc Nam Kỳ, Tòa Đô chánh, Đài phát thanh, kho bạc, nhà tù Chí Hòa, các bốt Bàn Cờ, cầu Ông Lãnh...

Tại Nhà hát Lớn Sài Gòn, nơi từng là biểu tượng văn hóa đô thị thực dân, Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ ra mắt trong sự hân hoan, phấn khích của biển người. Cờ đỏ sao vàng phủ kín các tuyến phố, tung bay trên nóc Dinh Khâm sai (nay là Bảo tàng TP Hồ Chí Minh), báo hiệu thắng lợi trọn vẹn của Tổng khởi nghĩa tại trung tâm đầu não miền Nam.

Còn mãi âm vang Tháng Tám...

Trong hồi ký của mình, Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ Trần Văn Giàu đã khái quát 3 nguyên tắc cốt lõi làm nên thành công của cuộc Tổng khởi nghĩa tại miền Nam. Thứ nhất, cách mạng ở Nam Bộ phải gắn chặt với phong trào toàn quốc, không thể tách rời kháng chiến ở Bắc và Trung Kỳ, nên nhiệm vụ hàng đầu là thiết lập liên lạc với Trung ương để thống nhất chỉ đạo. Thứ hai, vùng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định phải là mục tiêu then chốt, vì chỉ khi làm chủ trung tâm đầu não của địch thì cách mạng mới có thể giành thắng lợi toàn diện. Và thứ ba, Tổng khởi nghĩa không thể là hành động đơn lẻ của một nhóm nhỏ, mà phải là cuộc nổi dậy rộng khắp, có sự tham gia của đông đảo quần chúng nhân dân.

Thắng lợi nhanh chóng và ít tổn thất của cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám tại miền Nam bắt nguồn từ tinh thần yêu nước mãnh liệt, truyền thống đấu tranh kiên cường của nhân dân, cùng sự chuẩn bị chủ động, linh hoạt của các lực lượng cách mạng, sự tham gia của đông đảo tầng lớp, tạo nên sức mạnh tổng hợp trong thời khắc quyết định.

Cách mạng Tháng Tám ở miền Nam để lại bài học quý báu về tinh thần tự lực, sự đoàn kết toàn dân và khả năng tổ chức sáng tạo. Ngay tại Sài Gòn-trung tâm chính trị, kinh tế của Nam Bộ thì các phong trào quần chúng đã biết tận dụng từng cơ hội, liên kết công nhân, nông dân, trí thức, học sinh thành một khối vững chắc. Bài học ấy nhắc nhở chúng ta phải biết phát huy nội lực, kết nối cộng đồng, giữ gìn lý tưởng dân tộc để dù trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn đủ bản lĩnh vươn lên.

Tinh thần ấy, đến hôm nay vẫn đang được thế hệ trẻ kế thừa và làm mới bằng nhiều cách tiếp cận sáng tạo. Tại TP Hồ Chí Minh, sinh viên Trường Đại học FPT đã triển khai chiến dịch “Sao Đầu Mũ” nhằm kết nối sinh viên hiện đại với dòng chảy lịch sử dân tộc. Với sự phối hợp từ Bảo tàng Biệt động Sài Gòn-Gia Định, Hội Cựu chiến binh và Thành đoàn TP Hồ Chí Minh, nhóm đã phục dựng hơn 200 bức ảnh tư liệu lịch sử bằng công nghệ số, tái hiện sinh động những khoảnh khắc đấu tranh oanh liệt, đặc biệt tại chiến trường đô thị miền Nam giai đoạn 1945-1975.

Đại diện quản lý dự án “Sao Đầu Mũ”, Tô Viết Phước Khôi chia sẻ: “Với chúng em, ngày 19-8 là một cột mốc lịch sử đặc biệt, là biểu tượng của tinh thần dấn thân, chủ động và dám thay đổi vận mệnh dân tộc. Nhất là ở miền Nam, nơi tưởng chừng xa trung tâm chỉ đạo lại thể hiện sâu sắc sức mạnh của lòng dân, tất cả đã vùng lên không hẹn mà gặp. Đó là cuộc cách mạng được vun đắp bằng khí phách và trí tuệ. Khi phục dựng lịch sử, chúng em muốn truyền đi chính tinh thần ấy để lịch sử không đứng yên trong bảo tàng, mà sống động trong lòng người trẻ”.

80 năm trôi qua, những con đường từng vang rền tiếng hô khởi nghĩa nay đã hóa thành cao tốc hiện đại, tuyến metro xuyên lòng thành phố, khu công nghiệp năng động và đô thị thông minh. TP Hồ Chí Minh nói riêng, vùng đất Nam Bộ nói chung vẫn bền bỉ phát huy tinh thần “đoàn kết, đổi mới, tiên phong và nghĩa tình”, cùng phẩm chất đặc trưng “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm” trong hành trình dựng xây quê hương. Di sản tinh thần từ Cách mạng Tháng Tám đang tiếp tục được khơi dậy và gìn giữ như nguồn động lực bền vững cho sự phát triển của đất nước hôm nay.

KIỀU OANH

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.