Một trong những “địa chỉ đỏ” tái hiện sinh động mùa thu cách mạng đó chính là Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng, tọa lạc tại Số 4Đ, đường Hùng Vương, phường Xuân Hương-Đà Lạt (Lâm Đồng).

 Khu trưng bày về Tổng khởi nghĩa Tháng Tám tại Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng.

Tại không gian trưng bày “Nhân dân Lâm Đồng trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9”, khách tham quan như được trở về với không khí sục sôi của quân và dân Đà Lạt cách đây 80 năm. Đó là hình ảnh về mảnh vườn của ông Đoàn Cung, nơi thành lập Ủy ban khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám; chợ cũ Đà Lạt, nơi xuất phát đấu tranh giành chính quyền của hơn 10.000 người dân ngày 23-8-1945; Dinh tỉnh trưởng tỉnh Lâm Viên (nay là số 4 Thủ Khoa Huân, phường Xuân Hương - Đà Lạt) trụ sở của Ủy ban Cách mạng lâm thời tỉnh Lâm Viên năm 1945. Bên cạnh hình ảnh là vũ khí thô sơ mà nhân dân Đà Lạt đã sử dụng như: Gậy của ông K’Gâu, lao của ông Trần Văn Thông, lưỡi búa của ông Lưu Văn Giữ; lưỡi lê của ông Nguyễn Văn Sõi, dao găm của ông Năm Hổ dùng trong những ngày nổi dậy giành chính quyền tại Đà Lạt... Tất cả cùng kể một câu chuyện về sự kiện lịch sử cách đây 80 năm, khi toàn dân Đà Lạt nói riêng, nhân dân các dân tộc trên vùng đất Nam Tây Nguyên đã nhất tề đứng lên giành chính quyền, độc lập, tự do.

Chị Trần Thị Thảo, nhân viên Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng giới thiệu, ngày 12-3-1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã ra chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, thông tin này nhanh chóng lan nhanh tới Đà Lạt, tinh thần cách mạng trong nhân dân dâng cao, tựa những cơn sóng ngầm lan rộng, báo hiệu một "cơn bão" lớn sắp xảy ra.

 Chợ Đà Lạt cũ, nơi diễn ra cuộc biểu tình của nhân dân Đà Lạt sáng ngày 23-9-1945. Ảnh tư liệu

Trước đó, một trong những sự kiện đáng nhớ là tù nhân nhà đày (nhà tù) Buôn Ma Thuột đấu tranh thắng lợi, buộc phát xít Nhật phải thả hết tù chính trị vào tháng 4-1945. Sau khi được thả, tổ chức Đảng trong nhà đày đã phân công hai đồng chí Ngô Huy Diễn và Nguyễn Thế Tính về Đà Lạt xây dựng cơ sở, chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền.

Chỉ trong thời gian ngắn, Ủy ban Mặt trận Việt Minh Đà Lạt, Tỉnh bộ Việt Minh lâm thời tỉnh Lâm Viên và các đoàn thể cứu quốc lâm thời tỉnh Lâm Viên được thành lập, tập hợp đông đảo quần chúng tham gia, sẵn sàng cho tổng khởi nghĩa.

Đêm 21-8-1945, hội nghị bàn kế hoạch khởi nghĩa được tổ chức tại Đà Lạt đã thống nhất chủ trương, phương pháp vận động, tổ chức nhân dân tiến hành khởi nghĩa, thành lập Ủy ban khởi nghĩa và quyết định khởi nghĩa giành chính quyền tại Đà Lạt và tỉnh Lâm Viên vào ngày 23-8-1945.

Công việc chuẩn bị khởi nghĩa được tiến hành hết sức khẩn trương, từ việc phổ biến kế hoạch, tổ chức đội ngũ đến việc may cờ, viết khẩu hiệu, tất cả đều gấp rút chạy đua với thời gian. Lực lượng quần chúng được tổ chức theo các phường, ấp gồm các đoàn thể công nhân, thanh niên, phụ nữ, phụ lão và các đội tự vệ, mỗi người tự trang bị cho mình ít nhất một loại vũ khí thô sơ.

Bà Đoàn Bích Ngọ, nguyên Phó giám đốc Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng, người từng tham gia nhiều đợt điền dã, tìm hiểu, xác minh về những sự kiện, địa chỉ cách mạng trên cao nguyên Lang Biang cho biết, dù đã có nhiều đổi thay, phát triển, nhưng tại Đà Lạt hiện nay vẫn còn giữ được nhiều dấu tích cùng những câu chuyện lịch sử về cách mạng Tháng Tám và ngày 2-9-1945. “Lúc này, tại khu Cầu Đất (nay là phường Xuân Trường-Đà Lạt), tuy chưa có sự chỉ đạo của cấp trên, nhưng đồng chí Trịnh Lý, đảng viên thuộc chi bộ Đảng tại Cầu Đất - Trạm Hành (còn gọi là chi bộ đường sắt) đã tập hợp một số công nhân, thanh niên bàn kế hoạch giành chính quyền. Ngày 21-8-1945, khởi nghĩa thắng lợi, đồng chí Trịnh Lý đích thân vào đồn cảnh sát Cầu Đất buộc tên đồn trưởng phải giao đồn, chính quyền đã về tay nhân dân”, bà Ngọ cho biết.

Sáng sớm ngày 23-8-1945, tại Đà Lạt, từ khắp các phường, ấp tới vùng ngoại ô, các tầng lớp nhân dân hàng ngũ chỉnh tề, mang theo cờ đỏ sao vàng, khẩu hiệu, các loại vũ khí thô sơ rầm rập kéo về tập trung tại khu vực chợ cũ Đà Lạt (nay là khu Hòa Bình). Đoàn biểu tình đồng bào dân tộc thiểu số tại tổng Lạch (xã Lát, Lạc Dương) cũng kéo về Đà Lạt tham gia khởi nghĩa. Sau khi tổ chức mít tinh, đoàn biểu tình kéo đến bao vây dinh Tỉnh trưởng Lâm Viên và hô vang các khẩu hiệu: “Đả đảo đế quốc chủ nghĩa!”, “Đả đảo chính phủ Trần Trọng Kim!”, “Mặt trận Việt Minh muôn năm!”. Trước sức mạnh của quần chúng, Tỉnh trưởng Ưng An hoảng sợ đem nộp con dấu, giấy tờ sổ sách cho Ủy ban khởi nghĩa.

Ngày 24-8-1945, nhân dân Đà Lạt tiếp tục kéo đến Dinh Tổng đốc Lâm - Đồng - Bình - Ninh (Dinh Tổng đốc Trần Văn Lý - tổng đốc bốn tỉnh Lâm Viên, Đồng Nai Thượng, Bình Thuận, Ninh Thuận). Tổng đốc Trần Văn Lý không còn con đường nào khác, phải nộp ấn tín cho đồng chí Phan Đức Huy, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa.

Tối 24-8-1945, Ủy ban Khởi nghĩa và những cán bộ tham gia khởi nghĩa họp đánh giá tình hình, đề ra một số công tác trước mắt và thành lập Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Lâm Viên, gồm 7 thành viên, do đồng chí Phan Đức Huy làm chủ tịch. Những ngày sau đó, Ủy ban Việt Minh tỉnh, các đoàn thể quần chúng như Công nhân cứu quốc, Thanh niên cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc và chính quyền cách mạng ở cơ sở lần lượt được thành lập.

 Đà Lạt rực màu cờ đỏ trong dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.

Đến ngày 28-8-1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Đà Lạt đã thành công tốt đẹp. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở Đà Lạt góp phần củng cố cho thành công của cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên khắp cả nước. Để rồi cùng với nhân dân mọi miền, nhân dân Đà Lạt vui mừng khôn xiết đón chào ngày Độc lập 2-9-1945.

 Một góc Đà Lạt hôm nay.

80 năm đã trôi qua, nhưng dấu tích của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 trên vùng đất ngàn hoa Đà Lạt vẫn còn đó. Khách sạn Dalat Palace, nơi chi bộ Đảng đầu tiên tại Đà Lạt được thành lập, nay vẫn là khách sạn sang trọng, đắc địa nhất giữa trung tâm Đà Lạt. Chợ cũ Đà Lạt, nay là rạp Hòa Bình), nơi diễn ra cuộc biểu tình của quần chúng nhân dân Đà Lạt ngày 23-8-1945 còn vẹn nguyên, vẫn là nơi buôn bán, nơi diễn ra các sự kiện sinh hoạt văn hóa, cộng đồng quan trọng của người dân Đà Lạt. Nhà ga Cầu Đất, nơi đảng viên Trịnh Lý đã lãnh đạo công nhân và nhân dân cướp chính quyền ngày 21-8-1945 còn đó. Tất cả như cùng đang kể lại câu chuyện lịch sử, vang vọng bản hùng ca cách mạng về đất và người Đà Lạt trong mùa thu Tháng Tám.

Bài, ảnh; VŨ ĐÌNH ĐÔNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.