Nghệ sĩ hát tiếp bài khác: “À ờ ơ ... ru em em ngủ cho muồi...”, Bác cười và nói phải hát là: “Ru tam tam théc cho muồi...”. Vì tiếng miền Trung, “tam” có nghĩa là “em”; “théc” có nghĩa là “ngủ”. Nghệ sĩ hát tiếp: “Để mẹ đi chợ mua vôi ăn trầu...”. Bác lại sửa: “Để mạ chứ không phải để mẹ”...

Không chỉ là câu chuyện Bác Hồ có một trí nhớ thiên bẩm hay sâu sắc một tình yêu tiếng quê hương, đây là bài học tuân theo nguyên tắc căn bản của folklore học: Nó như thế nào thì giữ nguyên dạng như thế. Đấy cũng chính là bài học về ứng xử văn hóa với di sản mà hiện nay thế giới đang phát động.

Di sản là sự kết tinh trong thời gian để rồi trở thành bản sắc, là hồn cốt, là “mã” văn hóa riêng của một dân tộc. Di sản là thông điệp từ quá khứ, tính nguyên bản của di sản càng cao thì tính thông điệp càng rõ. Thông qua di sản người hiện tại biết được phần nào đời sống văn hóa tổ tiên mình, hiểu được tâm hồn, suy nghĩ, lối sống của cha ông mình, từ đó phải có trách nhiệm kế thừa, duy trì, bảo tồn di sản, không chỉ để làm giàu cho văn hóa đương thời mà còn trao truyền, để dành cho thế hệ sau. Là tài sản chung của cộng đồng nên mọi công dân có trách nhiệm và nghĩa vụ trân trọng, bảo vệ di sản. Thế nên ứng xử với di sản là ứng xử với truyền thống tổ tiên, với các thời đại và với chính bản thân mình. Qua đây càng thấy Bác Hồ là nhà văn hóa lớn ngay từ những chi tiết văn hóa nhỏ nhất.

Nhân loại càng ngày càng thấy rõ hơn di sản văn hóa là những giá trị lớn, đặc sắc, độc đáo, không lặp lại. Một nước có nhiều di sản luôn được thế giới ngưỡng mộ vì sự đa dạng văn hóa, giàu bản sắc, do vậy sẽ có nhiều khách du lịch, tự nhiên di sản lại mang ý nghĩa kinh tế cao...

Gắn với quan niệm di sản là kết tinh những giá trị từ quá khứ, là thông điệp của các đời trước, những năm gần đây, xu hướng chung của thế giới ứng xử với di sản thiên về coi đó là những giá trị tâm linh, khác và vượt xa các giá trị vật chất đương đại. Không hề là sự mê tín cực đoan mà nhìn nhận di sản mang tính thiêng, là tiếng nói truyền lại từ lịch sử, như một câu thơ của Nguyễn Đình Thi: “Những buổi ngày xưa vọng nói về”. Từ điểm cơ bản này mà người ta nhìn di sản khác và sâu sắc hơn. Trước hết là tri thức về đời xưa, qua “giải mã” một cách hệ thống di sản có thể hình dung cuộc sống sinh hoạt thời trước thế nào, ước mơ khát vọng ra sao... Là ý nghĩa giáo dục về lòng yêu nước, yêu quê hương bản quán mình, trân trọng giá trị cội nguồn... Là nguyên tắc bảo tồn, gìn giữ di sản như vốn có, nếu buộc phải “trùng tu” cũng là một cách phục dựng như vốn có. Là bảo vệ di sản như là một tài sản quý giá nhất vì không lặp lại, không thể làm mới, do vậy những hành vi viết, vẽ, chạm, khắc... lên di sản là một hành động xâm phạm tài sản. Hành vi phá hoại di sản phải được coi như là hành động phản bội quá khứ tổ tiên, phản bội lịch sử văn hóa, cần được lên án nghiêm khắc...

Không ngẫu nhiên những câu chuyện về sự xâm phạm giấc ngủ vĩnh cửu của các Pharaon (Ai Cập cổ đại) vô tình hay hữu ý được lan truyền rộng rãi, chính là một hướng đi của triết học tâm linh có mục đích báo động con người phải biết thành tâm kính trọng và trân trọng di sản. Con người sẽ bị trả giá một khi bị “di sản nổi giận” như thiên nhiên đang nổi giận vì con người đã xúc phạm thiên nhiên!

NGUYÊN THANH