Bắt đầu từ tháng 7, dự án 3R-HN do Cơ quan Hợp tác Quốc tế của chính phủ Nhật Bản (JICA) tài trợ cho thành phố Hà Nội sẽ bước vào giai đoạn ứng dụng thử nghiệm. Đây là một dự án xử lý rác thải đô thị rất khoa học, dễ làm, lại hiệu quả, trước mắt có thể làm giảm 30% lượng rác thải cho bãi chôn lấp Nam Sơn của Hà Nội đang nghẹt thở vì quá tải.

Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với ông Hisashi Yamauchi- Trưởng đoàn chuyên gia dự án 3R-HN...

Cần đề ra mục tiêu giảm thải rác

- Xin ông giải thích 3R là gì?Nó ra đời khi nào?

- 3R là một hướng phát triển của sản xuất và tiêu dùng trong xã hội nhằm mục đích bảo vệ môi trường, phát triển bền vững. Nó là viết tắt của 3 từ tiếng Anh Reduce (Giảm chất thải rắn, chất độc hại), Reuse (Tái sử dụng), Recycle (Tái chế). 3R xuất phát từ sáng kiến của nguyên Thủ tướng Nhật Bản J.Côi-dư-mi cách đây 3 năm dựa trên một xu thế chung về cắt giảm khí thải trước nguy cơ của sự biến đổi khí hậu toàn cầu. Mục tiêu của chương trình là góp phần xây dựng xã hội bền vững thông qua những hoạt động thân thiện với môi trường, điển hình là phân loại rác tại nguồn, tiết kiệm cho xã hội. 3R bắt đầu từ giáo dục, khuyến khích, nâng cao nhận thức cho tới thay đổi hành vi và tạo ra những thói quen thân thiện với môi trường của người dân.

Đây đang là một trào lưu được hưởng ứng trên toàn thế giới. Các nước Đông Nam Á cũng rất quan tâm đến mô hình phân loại rác tại nguồn và hướng triển khai 3R. Ma-lai-xi-a và Thái Lan đã áp dụng và thu được nhiều thành tựu.

- Hướng phát triển 3R xuất phát từ Nhật Bản có phải do Nhật Bản là nước nghèo tài nguyên?

- Vâng, đó cũng là một lý do. Tuy nhiên, như đã nói, phát triển theo hướng bền vững, giảm chất thải là xu thế toàn cầu. Chúng tôi đã thấy những điều lợi lớn từ hướng phát triển này. Chính phủ Nhật Bản quy định mỗi địa phương, doanh nghiệp đều phải đề mục tiêu giảm thải của mình. Hiện nay, các thành phố của chúng tôi đều đã đề ra mục tiêu giảm thải. Thành phố Y-ô-cô-ha-ma, nơi đông dân nhất Nhật Bản, là giảm 30% lượng rác thải. (Đây quả là điều kỳ diệu nếu biết rằng hiện tốc độ gia tăng rác thải tại các thành phố, các khu công nghiệp của Việt Nam là 15% hằng năm - PV). Đây là cách làm hay, các thành phố ở Việt Nam có thể tham khảo.

Nhật Bản đang hướng tới một xã hội tuần hoàn vật chất không có rác thải. Đó là mục tiêu cuối cùng cần đạt được.

- Như vậy, theo tôi hiểu, phân loại rác tại nguồn chỉ là một giải pháp cho hướng phát triển 3R?

- Đúng thế. Phân loại rác tại nguồn chỉ là một mắt xích trong chu trình tuần hoàn của vật chất. Còn 3R là một phạm trù rất rộng, liên quan đến mọi hoạt động của tất cả mọi người trong xã hội, từ các cơ quan, xí nghiệp sản xuất, các hộ gia đình, trường học, bệnh viện, nhà hàng... Tinh thần tiết kiệm tài nguyên cần được nêu cao. Sản xuất không chỉ hướng tới lợi nhuận mà còn vì sự bền vững của môi trường.

3R-HN sẽ làm giảm 30% lượng rác thải cho Hà Nội

- 3R-HN có gì đặc biệt, thưa ông?

- Điều nổi bật của 3R-HN là việc phân loại rác tại nguồn. Rác được coi là rác, nghĩa là thứ không dùng được nữa, cần vứt đi. Với 3R, ta nhìn nhận rác là tài nguyên. Để tận dụng nó, ta có thể chia rác thải hằng ngày thành 3 loại: rác hữu cơ (rác thực phẩm từ nhà bếp, hoa, quả…), rác tái chế (rác từ các sản phẩm giấy, kim loại, nhựa, thủy tinh…) và rác vô cơ (đất, cát, sỉ than, sành sứ, gạch vỡ…). Trong xã hội Việt Nam từ lâu nay đã có những người chuyên đi thu mua phế liệu (rác tái chế) để bán lại cho các cơ sở sản xuất. Nhưng rác hữu cơ và rác vô cơ thì thường được trộn lẫn, tống thẳng ra bãi rác.

Chương trình 3R-HN sẽ hướng đến hai đối tượng này. Chúng tôi sẽ cấp cho mỗi hộ gia đình 2 thùng rác riêng biệt, màu sắc khác nhau để phân loại rác. Một thùng đựng rác vô cơ và một thùng đựng rác hữu cơ. Rác hữu cơ sẽ được chuyển tới Nhà máy sản xuất phân hữu cơ Cầu Diễn, trở thành nguyên liệu sản xuất phân bón nông nghiệp, hướng tới nền nông nghiệp sạch. Rác vô cơ thì được chuyển tới chôn lấp tại bãi rác Nam Sơn. Nếu làm tốt bãi Nam Sơn sẽ được giảm tải 30% lượng rác thải.

Rác sẽ trở thành nguyên liệu cho vòng tuần hoàn khép kín: sản xuất- sử dụng- rác (cũng là nguyên liệu)- sản xuất.

- Coi rác là tài nguyên là một ý tưởng rất hay. Cái chính là cách làm hợp lý. 3R-HN sẽ bắt đầu như thế nào?

- Ngay trong tháng 6-2007, dự án 3R-HN đã khởi động bằng một chiến dịch tổng lực tập trung vào các đối tượng mục tiêu trên địa bàn như chính quyền địa phương, các viện nghiên cứu, các nhà máy, các công ty tư nhân, các hộ gia đình, bà nội trợ, học sinh tiểu học và công nhân thu gom rác thải của Công ty môi trường đô thị Hà Nội (URENCO).

Trước mắt, chúng tôi sẽ thí điểm tại phường Phan Chu Trinh, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Các hộ gia đình tại đây được hướng dẫn phân loại rác thành 2 loại ngay tại nhà. Thay vì chờ đợi người công nhân tới để thu gom rác, các hộ gia đình có thể chủ động đổ rác trong khoảng thời gian từ 18 giờ đến 20 giờ 30 phút hằng ngày đối với rác hữu cơ, và 4 ngày/tuần đối với rác vô cơ. Tương tự, sẽ có những thùng rác lớn, được xếp từng cặp với màu sắc khác nhau được đặt tại các khu tập thể. Các hộ gia đình sẽ đổ rác tại các thùng rác trên. Người dân được hướng dẫn theo dõi sự thay đổi trong khối lượng rác thải mỗi ngày trước và sau khi phân loại rác.

Cũng với mục tiêu giảm lượng rác vô cơ thải ra môi trường, chiến dịch khuyến khích sử dụng túi cá nhân đi chợ thay vì túi nilông. Với việc phân phát 2.000 túi đi chợ (làm bằng chất liệu thân thiện với môi trường, có thể dùng nhiều lần) đến 2.000 gia đình trong địa bàn phường, 3R-HN hy vọng sẽ dần thay đổi được thói quen sử dụng túi nilông (vốn là chất rất khó phân hủy và không tốt cho môi trường) của người dân.

- Rác hữu cơ, rác tái chế được đưa vào tái sản xuất là một hướng đi đúng. Sắp tới, JICA có kế hoạch gì để đầu tư, hỗ trợ cho Việt Nam để xây dựng thêm các nhà máy xử lý rác thành sản phẩm không, thưa ông?

- Như tôi đã nói, ở Việt Nam từ lâu đã có các làng nghề để thu mua, tái chế các loại như đồng, nhôm, giấy loại… Việt Nam cũng đã có khoảng 8-10 nhà máy sản xuất phân từ rác hữu cơ. Hiện chúng tôi đang hỗ trợ nâng cấp cho nhà máy sản xuất phân hữu cơ Cầu Diễn để phục vụ dự án. Trong thời hạn 3 năm tới, chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu để có những bước đi hiệu quả trong lĩnh vực này.

Cần ưu đãi để thu hút các thành phần kinh tế tham gia tái chế, xử lý rác

- Hình như trước đây cũng đã có một dự án phân loại rác tại nguồn được thử nghiệm tại phường Phan Chu Trinh nhưng không thành công?

- Dự án kể trên không được thành công như mong đợi bởi thực hiện chưa được bài bản. Người dân phân loại rác thải tại nhà rất tốt, nhưng khi đem ra đổ tại thùng rác khu tập thể thì lại chỉ có một xe chở rác duy nhất. Họ lại phải đổ lẫn cả hai loại rác với nhau.

Rút kinh nghiệm, lần này ngoài việc đưa ra một cách làm khoa học hơn kể trên, chúng tôi sẽ giáo dục ý thức cho cả người dân và công nhân thu gom rác, sao cho quy trình được thực hiện hoàn hảo nhất.

Chúng tôi sẽ có những khóa học “Kiểm tra thân thiện” (Smile check) dành cho những công nhân thu gom rác của Công ty môi trường đô thị Hà Nội (URENCO). Những công nhân vệ sinh môi trường không còn là những người làm công việc thu dọn vệ sinh thầm lặng mà sẽ là những người hướng dẫn gần gũi nhất với người dân về cách thức phân loại rác tại nguồn. Qua đó, hình ảnh và vị thế xã hội của những người công nhân thu gom sẽ được nâng cao.

- Ông đánh giá thế nào về ý thức bảo vệ môi trường của người dân Việt Nam hiện nay?

- Theo kết quả khảo sát thì nhận thức của xã hội Việt Nam đã được cải thiện rất nhiều. Dự án đạt được sự ủng hộ, nhất trí cao của chính quyền địa phương. Bản thân tôi thấy các cán bộ dân phố rất hào hứng với dự án này. Họ đã được trực tiếp đi học tập kinh nghiệm thực tế về việc triển khai 3R tại Thái Lan trong tháng 6 vừa qua.

Tôi rất tin tưởng người dân Hà Nội sẽ hưởng ứng và thực hiện tốt phong trào 3R. Chúng tôi cũng đang vận động để đưa chương trình giáo dục môi trường vào các trường tiểu học tại Hà Nội trong năm học 2007-2008 sắp tới. Chúng tôi hi vọng mô hình sẽ được nhân rộng sang các phường tiếp theo của thành phố.

Để triển khai một cách toàn diện 3R, Công ty môi trường đô thị URENCO không thể làm được một mình, mà cần phải có sự hợp sức, đồng lòng của tất cả các bên liên quan từ cơ quan chính quyền các cấp, các tổ chức phi chính phủ, các viện nghiên cứu, đơn vị sản xuất, tái chế, nhà hàng, hộ gia đình... Điều quan trọng là làm thế nào để người dân nhận thức được đây là vấn đề của họ. Họ sẽ hưởng ứng tham gia vào các hoạt động 3R trên tinh thần tự giác, tự nguyện, với thiện chí hợp tác để cùng nhau giải quyết vấn đề chung.

- Có điều gì cần phải thay đổi trong chính sách về môi trường của Việt Nam?

- Hiện nhà nước chưa có hệ thống văn bản về tái chế, tái sử dụng hay các cơ chế, chính sách ưu đãi nhằm khuyến khích mọi thành phần trong xã hội thực hành tiết kiệm. Chẳng hạn như, nhà nước đã có chính sách trợ cấp cho việc chôn lấp rác vô cơ, được tính thù lao theo số lượng tấn rác chôn lấp, còn đối với rác hữu cơ vốn có thể được tái chế thành phân vi sinh thì lại chưa được trợ cấp. Xử lý rác thải có thể được xem như một ngành công nghiệp. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích, ưu đãi nhằm thu hút các thành phần kinh tế tham gia việc phân loại, xử lý rác và thực hiện 3R.

Về phần mình, ngoài việc phân loại rác tại nguồn là hoạt động nổi bật, chúng tôi còn đưa ra một chương trình hành động toàn diện, đề cao vấn đề tuyên truyền giáo dục. Điều cần hướng tới là thay đổi nhận thức của xã hội về rác, về việc xả thải.

- Xin cảm ơn ông.

HỒ QUANG PHƯƠNG (thực hiện)