Thực hiện kế hoạch kiểm toán năm 2007, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) đã tiến hành 107 cuộc kiểm toán về niên độ ngân sách năm 2006. Qua kết quả, có thể nhận thấy nền tài chính công đã minh bạch, lành mạnh hơn, nhiều lỗ hổng trong quản lý đã được kịp thời phát hiện và khắc phục.

Chi ngân sách đã bớt lãng phí

Thực hiện kiểm toán tại 17 cơ quan, bộ, ngành, trường đại học; 29 tỉnh, thành phố, 17 dự án, đề án, chương trình mục tiêu quốc gia; 26 doanh nghiệp nhà nước và tổ chức tài chính-ngân hàng..., Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện và kiến nghị tăng thu, giảm chi cho Ngân sách Nhà nước (NSNN) là 4.008 tỷ đồng.

Về thu ngân sách, công tác lập và giao dự toán của các địa phương cơ bản đúng quy trình. Thời gian và dự toán thu nội địa do HĐND các tỉnh phê chuẩn đều cao hơn mức Trung ương giao, trong đó 7/29 tỉnh được kiểm toán giao cao hơn từ 15 đến 40%. Hầu hết các khoản thu đều đạt và vượt dự toán, tất cả các địa phương đều hoàn thành dự toán thu được giao, trong đó trên 30 địa phương thu vượt trên 10% dự toán.

Về chi ngân sách, các bộ, ngành, địa phương được kiểm toán đã sử dụng ngân sách cơ bản đúng định mức, tiêu chuẩn quy định, bảo đảm tiết kiệm và hiệu quả. Chi quản lý hành chính 18.515 tỷ đồng, tăng 9,4% (1.590 tỷ đồng) so với dự toán, nhưng đã giảm hơn so với năm 2005 (năm 2005 vượt dự toán 42%). Đây là tín hiệu tích cực do tác động của Chương trình thực hành tiết kiệm, chống lãng phí của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương.

Nhờ có kiểm toán, minh bạch về tài chính sẽ làm cho hoạt động của ngân hàng hiệu quả hơn. Ảnh: Thanh Nhàn

Tuy nhiên, trong việc sử dụng NSNN vẫn có nhiều vấn đề tồn tại. Kết dư ngân sách địa phương là 13.789 tỷ đồng (chiếm 25,3% số bổ sung từ Ngân sách Trung ương (NSTƯ) bao gồm cả cân đối Ngân sách địa phương (NSĐP) và bổ sung có mục tiêu). Thực tế ngân sách địa phương chỉ sử dụng có 37,9% số bổ sung cân đối NSĐP (8.474/22.363 tỷ đồng) trong đó có một số địa phương có kết dư lớn (Thừa Thiên- Huế 643 tỷ đồng, gấp 3 lần số bổ sung cân đối NSĐP; Hà Tây 524 tỷ đồng bằng 90% số bổ sung cân đối NSĐP; Lâm Đồng 335 tỷ đồng, bằng 84,2%...). Hầu hết các địa phương nhận bổ sung cân đối từ NSTƯ đều còn kết dư ngân sách, trong khi NSTƯ phải đi vay để bù đắp bội chi NSNN. Bội chi NSNN Quốc hội quyết định là 48.500 tỷ đồng; thực tế là 48.613 tỷ đồng bằng 5% GDP (trong đó, vay trong nước là 35.864 tỷ đồng, vay ngoài nước là 12.749 tỷ đồng).

Việc sử dụng ngân sách để cho vay, tạm ứng không đúng quy định vẫn còn khá phổ biến, nhất là những khoản cho vay, tạm ứng dây dưa từ nhiều năm chậm được xử lý, trong khi ngân sách địa phương phải đi vay và nhận bổ sung từ NSTƯ dẫn đến việc sử dụng ngân sách kém hiệu quả.

Đối với các Chương trình, mục tiêu quốc gia như Chương trình 135, Dự án trồng mới 5 triệu ha rừng..., một số địa phương thuộc các chương trình được kiểm toán đã sử dụng kinh phí sai đối tượng, mục đích và sai nguồn.

Đẩy mạnh thẩm tra giá thành sản phẩm

Năm nay, một mảng của kiểm toán được nhiều người quan tâm là kiểm toán các tập đoàn, tổng công ty, ngân hàng, tổ chức tài chính. Trong đó, KTNN xem xét, thẩm tra các yếu tố cấu thành nên giá thành của một số mặt hàng được nhà nước quản lý như điện, than, xi măng, xăng, dầu.

Việc kiểm toán các tập đoàn kinh tế, tổng công ty, ngân hàng…nói trên chủ yếu theo bốn nội dung: Sử dụng, quản lý vốn và tài sản nhà nước; doanh thu, chi phí, kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh; kiểm toán việc thực hiện các nghĩa vụ ngân sách, tức là nộp thuế, phí...; việc tuân thủ pháp luật và các chế độ chính sách kế toán, tài chính của Nhà nước. Trong quá trình kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước cũng chú trọng vào các vấn đề đang được Quốc hội, Chính phủ và nhân dân quan tâm như việc đầu tư ngoài lĩnh vực chính, huy động vốn vay quá lớn so với vốn điều lệ, tiềm ẩn nguy cơ rủi ro.

Kết quả kiểm toán cho thấy, báo cáo tài chính của hầu hết doanh nghiệp phản ánh chưa đúng doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh và nghĩa vụ với NSNN. Theo Kiểm toán Nhà nước, có 202/225 doanh nghiệp được kiểm tra kinh doanh có lãi (chiếm 89,78%), 23/225 doanh nghiệp thua lỗ (10,22%).

Ông Lê Minh Khái, Phó tổng kiểm toán Nhà nước cho biết, kế hoạch kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước luôn được xây dựng từ năm trước, mang tính thường xuyên và có nguyên tắc. Ví dụ, nguyên tắc chu kỳ là mỗi tập đoàn, tổng công ty được kiểm toán theo chu kỳ ngắn nhất là từ 3 đến 4 năm mới quay lại, hoặc nguyên tắc chọn mẫu... Ngoài ra, kiểm toán có thể được thực hiện theo yêu cầu của Quốc hội, Chính phủ ngoài danh mục của kế hoạch kiểm toán năm đã được tổng Kiểm toán Nhà nước quyết định, hoặc có thể do đòi hỏi của thực tiễn, của dư luận.

Từ hậu kiểm nên chuyển sang tiền kiểm

Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ đã tập trung chỉ đạo các bộ, ngành và các địa phương kiên quyết xử lý nghiêm các vi phạm, thu hồi các khoản trốn, lậu thuế, các khoản chi sai chế độ. Nhiều bộ, ngành, địa phương, đơn vị được kiểm toán đã thực hiện nghiêm túc, đầy đủ và kịp thời các kết luận và kiến nghị của KTNN, xử lý về tài chính và thực hiện các giải pháp khắc phục những sai phạm.

Kết quả kiểm tra cho thấy, phần lớn các kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước đã được các đơn vị thực hiện, với tỷ lệ như sau: Các khoản phát hiện, kiến nghị tăng thu (96,1%); các khoản kiến nghị hủy bỏ dự toán và thu hồi (85,2%); các khoản chuyển quyết toán năm sau (100%)… Ngoài ra, các cơ quan có thẩm quyền đã tiếp thu, sửa đổi một số văn bản theo kiến nghị của KTNN. Để tăng cường kỷ luật tài chính, KTNN đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị về tăng cường quản lý tài chính và tài khóa ngân sách, thực hiện đầy đủ và kịp thời các kết luận, kiến nghị của các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán.

Về việc theo dõi xử lý sai phạm, ông Lê Minh Khái, Phó tổng kiểm toán Nhà nước cho biết, sau khi có Luật Kiểm toán Nhà nước thì ngoài việc xử lý về tài chính, Kiểm toán Nhà nước còn quan tâm, kiến nghị xử lý trách nhiệm tổ chức, cá nhân, trong đó có cả đề nghị xử lý hình sự. Năm 2008, Kiểm toán Nhà nước đã ban hành quy định cụ thể xử lý vi phạm, trách nhiệm tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, kiểm toán năm 2007 là cho niên độ tài chính 2006, lúc đó chưa có Luật Kiểm toán Nhà nước nên chỉ thông báo cho các cơ quan chức năng có thẩm quyền xử lý.

Như vậy, rõ ràng việc kiểm toán đã phát huy hiệu quả tích cực. KTNN thực sự trở thành một bác sĩ bắt bệnh, làm lành mạnh, minh bạch hóa nền tài chính. Qua kiểm toán, những lỗ hổng, khiếm khuyết trong cơ chế, chính sách, nhất là trong lĩnh vực quản lý tài chính đã được phát hiện. Tuy nhiên, pháp luật hiện nay cho phép việc công bố rộng rãi kết quả kiểm toán được thực hiện 18 tháng sau khi năm tài chính kết thúc. Nhiều người lo ngại rằng, với một độ trễ về thời gian lớn như vậy, bệnh tình của các “con bệnh” sẽ ngày càng nặng hơn, khó chữa trị hơn và các phương thuốc đưa ra sẽ ít hiệu quả hơn. Về vấn đề này, ông Lê Minh Khái cho rằng, nhiều nước thực hiện kiểm toán theo kiểu tiền kiểm, từ các dự toán tài chính. Hiện nay, chúng ta vẫn thực hiện theo kiểu hậu kiểm, như vậy là luôn luôn có độ trễ, sau khi sự việc đã xảy ra. Ông công nhận rằng, với một nền kinh tế phát triển nhanh như hiện nay thì việc hậu kiểm này khó theo sát được tình hình, ví dụ như khi các ngân hàng, tổ chức tài chính, các tập đoàn đầu tư vốn vào chứng khoán có khi chỉ trong một vài tuần (theo kiểu “lướt sóng”). Theo ông Khái, khi việc kiểm toán được thực hiện theo hình thức tiền kiểm thì nền tài chính sẽ được kiểm soát tốt hơn.

QUANG PHƯƠNG