QĐND - Được Bộ Chính trị, Quốc hội cho phép, TP Hồ Chí Minh đang gấp rút hoàn thiện Đề án thí điểm mô hình chính quyền đô thị (CQĐT), gắn với việc xây dựng bộ máy hành chính, phân cấp quản lý phù hợp với đặc thù, điều kiện của một thành phố lớn nhất nước. Tuy nhiên, với mục tiêu hướng đến mô hình quản lý mới, hiện đại, TP Hồ Chí Minh đang đối diện nhiều thách thức đặt ra.

Chiếc áo quá chật

Khi nhắc đến hiện trạng đô thị và cung cách quản lý hiện nay ở TP Hồ Chí Minh, nhiều người ví von rằng, thành phố đang mặc chiếc áo quá chật. Thành phố hiện có quy mô dân số hơn 10 triệu người, có đóng góp GDP so với cả nước chiếm 30%. Ở nhiều xã thuộc huyện ngoại thành như: Hóc Môn, Bình Chánh, quy mô dân số khoảng 70.000 người nhưng bộ máy quản lý hành chính vẫn chỉ tương đương 1 xã có quy mô dân số từ 5000 đến 10.000 người. Chẳng hạn như phường Bình Hưng Hòa (quận Bình Tân) có số dân hơn 100.000 người nhưng bộ máy nhân sự quản lý cũng như một phường có số dân từ 20.000 đến 30.000 người. Tương tự, với dân số hơn 10 triệu người, mô hình cơ chế quản lý của TP Hồ Chí Minh cơ bản giống các tỉnh, thành trong cả nước.

Quy mô dân số lớn, trong khi bộ máy hành chính ở cấp cơ sở bị bó hẹp với khung nhất định đang gây khó khăn, quá tải trong quản lý hành chính, điều hành kinh tế xã hội, chăm lo về chất lượng cuộc sống cho người dân. Sự phát triển đòi hỏi nhanh và bền vững của TP Hồ Chí Minh đang đặt ra sự cần thiết xây dựng một bộ máy quản lý phù hợp, đáp ứng sự phát triển năng động, kịp thời xử lý những vấn đề nảy sinh.

Quản lý đô thị ở TP Hồ Chí Minh đang được ví như mặc chiếc áo quá chật trước sự đô thị hóa nhanh.

Từ hiện trạng trên, từ năm 2007, Chính quyền TP Hồ Chí Minh đã xây dựng đề án mô hình CQĐT. Trên cơ sở đề xuất của TP Hồ Chí Minh, tháng 8-2012, Bộ Chính trị đã ra Nghị quyết số 16-NQ/TW và tại kỳ họp thứ 5 của Quốc hội vừa qua đã chấp thuận cho TP Hồ Chí Minh thí điểm xây dựng CQĐT, coi đó là sự cần thiết, nhằm tiếp tục tạo điều kiện cho TP Hồ Chí Minh phát huy thế mạnh, lợi thế để phát triển nhanh, bền vững.

Phân cấp quản lý, tạo sự linh hoạt trong điều hành

Sau nhiều lần chỉnh sửa, bổ sung, Dự thảo tờ trình Chính phủ về thí điểm đề án CQĐT TP Hồ Chí Minh được UBND TP Hồ Chí Minh đưa ra tại Hội nghị bất thường của Thành ủy TP Hồ Chí Minh ngày 7-8. Đề án được xây dựng theo mô hình chuỗi đô thị, gồm các cấp sau: Thứ nhất là cấp chính quyền TP Hồ Chí Minh (có đầy đủ HĐND và UBND) trực thuộc Trung ương với vai trò là chính quyền cấp trên cơ sở, vừa là cấp CQĐT của 13 quận nội thành. Tại các quận này sẽ không có tổ chức Hội đồng nhân dân mà chỉ tổ chức ủy ban hành chính (UBHC) là cơ quan đại diện của CQĐT TP Hồ Chí Minh với người đứng đầu là chủ tịch UBHC hoặc thị trưởng.

Cấp thứ hai gồm 4 thành phố trực thuộc tạm gọi là: Đông, Tây, Nam, Bắc; được hình thành từ việc gộp lại một số quận, huyện ngoại thành, được tổ chức HĐND và UBND. Người đứng đầu UBND các thành phố này gọi là chủ tịch hoặc thị trưởng. Tổ chức hành chính của các thành phố này chỉ có một cấp chính quyền nhưng do địa bàn rộng nên sẽ tổ chức thành các phường - là các cơ quan đại diện hành chính của chính quyền thành phố trực thuộc, thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước theo cơ chế ủy nhiệm.

Đồng chí Lê Thanh Hải, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh cho biết:

-Đề án đã được chuẩn bị công phu, bám sát các quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước và thực tiễn của TP Hồ Chí Minh. Đề án thực chất là việc hợp lý hóa phân cấp chính quyền thông qua hướng tới mục tiêu cơ cấu lại bộ máy chính quyền TP Hồ Chí Minh, địa phương có sự phát triển nhanh, có những nét đặc trưng như: Đông dân cư, có tính liên kết cao (cơ sở hạ tầng, hạ tầng kỹ thuật, tập trung dân cư…) giữa các khu vực... Do tính liên kết cao nên chia nhỏ đơn vị hành chính thì không khả thi về quản lý đô thị theo quy hoạch cũng như trong quá trình phát triển.

Tiến sĩ Trần Du Lịch, Thành viên nhóm biên tập đề án thí điểm CQĐT TP Hồ Chí Minh cho biết:

- Tổ chức chính quyền hai cấp mang thực chất chứ không phải ba cấp nhưng thiếu thực chất như hiện nay. Bên cạnh cấp TP Hồ Chí Minh trực thuộc Trung ương, cấp cơ sở gồm thành phố trực thuộc đều có địa vị pháp lý như nhau, được quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm; được quyết nhiều vấn đề thuộc cấp mình quản lý chứ không phải đề xuất, kiến nghị lòng vòng, tốn nhiều cuộc họp như hiện nay. Đột phá này nhằm nâng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trong ngân sách, xây dựng và quản lý, phát triển dịch vụ đô thị.

Tiến sĩ Trần Du Lịch khẳng định thêm, một trong những nét nổi bật của Đề án là thay đổi quan điểm về công vụ. Tinh gọn và tập trung trong xử lý công việc hành chính, không để một việc mà nhiều cấp cùng làm, cùng xử lý, gây chồng chéo, chậm trễ, tạo lực cản đối với sự phát triển, gây phiền hà đối với người dân. Những việc mà cấp dưới đã làm thì cấp trên không làm, mà chỉ kiểm tra, giám sát.

Đồng chí Nguyễn Thị Quyết Tâm, Chủ tịch HĐND TP Hồ Chí Minh cho rằng:

- Bộ máy hành chính, thủ tục hành chính trong CQĐT được cắt giảm, tinh gọn đến mức tối đa; giảm bớt họp hành. Nhờ sự phân cấp của Trung ương, HĐND của CQĐT thành phố sẽ trực tiếp nghe yêu cầu của dân, quyết định kịp thời nhiều vấn đề quan trọng trong quá trình phát triển, phù hợp với pháp luật, quy định của Nhà nước, tạo nhiều thuận lợi cho người dân.

Những thách thức

Mô hình CQĐT đang được chính quyền TP Hồ Chí Minh gấp rút hoàn chỉnh và coi đây là vấn đề cấp bách cần khẩn trương thực hiện trong những tháng cuối năm 2013. Việc xây dựng đề án nhìn chung được sự quan tâm và đồng thuận cao trong hệ thống chính trị và nhân dân TP Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, với một đề án có tính đột phá, nhiều thách thức được đặt ra.

Ông Lê Minh Nghiêm, ở phường 6, quận 8 cho rằng:

- Khi phân cấp quản lý, việc quản lý hành chính tập trung theo từng cấp, theo kiểu “một cửa”, đòi hỏi tăng cường sự giám sát các khâu. Nhất là việc quy trách nhiệm cụ thể đối với thủ trưởng, nhân viên công quyền ở từng khâu, xử lý nghiêm khi để xảy ra sai sót, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân, tổ chức.

Cùng một nỗi lo ngại, cựu chiến binh Nguyễn Văn Luận, phường 8, quận 3 nêu: Tôi đặc biệt quan tâm đến cán bộ, công chức trong CQĐT. Cần phải xây dựng đội ngũ công chức có tâm, có tầm đảm nhiệm tốt ở các khâu hành chính. Vì khi trách nhiệm giải quyết được tập trung ở các khâu, nếu làm sai, thì người dân biết kêu ai. Do đó cần có cơ chế quản lý công chức, xử lý, loại ngay công chức sai phạm, không có năng lực.

Theo Tiến sĩ Trần Du Lịch, thách thức lớn nhất của mô hình CQĐT là có độ chênh lớn so với pháp luật hiện hành, cần thiết phải điều chỉnh cho phù hợp. Hơn nữa, việc xây dựng đội ngũ nhân sự đòi hỏi phải hợp lý, đáp ứng yêu cầu. Chẳng hạn như việc bổ nhiệm người đứng đầu các thành phố vệ tinh trực thuộc phải đủ tâm, đủ tầm, có năng lực cao để giải quyết các vấn đề nảy sinh, tạo sự năng động, bứt phá.

Theo PGS, TS Nguyễn Trọng Hòa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP Hồ Chí Minh, để triển khai tốt mô hình CQĐT, chính quyền thành phố cần phải quan tâm đặc biệt đến công tác làm quy hoạch ở địa bàn đang trong quá trình đô thị hóa, nhằm tạo ra được những khu đô thị mới có môi trường và chất lượng sống tốt hơn cho người dân. Còn với khu vực đã đô thị hóa, để quản lý đô thị cần xây dựng quy chế quản lý kiến trúc đô thị thay cho quy hoạch. Tránh tình trạng điều chỉnh quy hoạch quá nhiều gây xáo trộn đời sống người dân.

Bài và ảnh: ĐẶNG TRUNG KIÊN