Trong sản xuất kinh doanh, không có doanh nghiệp nào lại không quan tâm đến lợi nhuận. Lợi nhuận vừa là động cơ, vừa là mục đích kinh doanh, là điều kiện sống còn của tất cả doanh nghiệp, dù đó là doanh nghiệp vừa và nhỏ cho đến các tập đoàn kinh tế hay các công ty xuyên quốc gia. Lợi nhuận chính là hiệu quả kinh tế, một nhu cầu chính đáng mà các doanh nghiệp luôn hướng đến bằng mọi giải pháp thiết thực như: tiết kiệm chi phí sản xuất, ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật hiện đại, thực hiện đúng hành lang pháp lý… Nhưng, nếu các doanh nghiệp chỉ quan tâm đến tìm kiếm lợi nhuận, lợi nhuận là tất cả mà quên gắn hiệu quả kinh tế với hiệu quả xã hội thì đó là một sai lầm nghiêm trọng. Bởi lẽ, nó chẳng những tác động xấu tới toàn bộ xã hội mà còn tác động trực tiếp tới từng doanh nghiệp, làm cho doanh nghiệp tăng trưởng không bền vững, khả năng cạnh tranh hạn chế, những mục tiêu lâu dài khó có khả năng thực hiện. Kết quả cuối cùng là toàn bộ lợi nhuận đạt được chưa chắc đã đủ để khắc phục hậu quả do chính doanh nghiệp gây ra để giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường.

Nước thải của các doanh nghiệp đang gây ô nhiễm nặng nề sông Châu thơ mộng của tỉnh Hà Nam. Ảnh: Hải Hà

Lịch sử phát triển của chủ nghĩa tư bản ở giai đoạn tự do cạnh tranh, khi chưa có sự can thiệp của Nhà nước vào hoạt động kinh tế vĩ mô, quá trình công nghiệp hóa đã tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, song bên cạnh đó, các xí nghiệp tư bản chủ nghĩa cũng đã gây ra nạn ô nhiễm môi trường nặng nề, mà sau này các nhà nước tư bản đã phải tốn kém nhiều tiền bạc công sức để khắc phục. Chúng ta là nước đi sau trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cần đẩy nhanh tiến độ - đi tắt đón đầu, để đuổi kịp các nước trong khu vực và thế giới là cần thiết. Nhưng từ thực tiễn của các nước đi trước, chúng ta có thể rút ra được những bài học về xử lý môi trường. Rất tiếc hiện tượng ô nhiễm môi trường do một số doanh nghiệp gây ra đã trở nên nan giải và khá trầm trọng. Làm các con sông như: Thị Vải, Vàm Cỏ Đông, Đồng Nai, sông Hồng, sông Đáy, sông Nhuệ… kêu cứu. Từ “cái chết” của những dòng sông làm ảnh hưởng đến môi sinh, môi trường sống của con người và toàn bộ đời sống kinh tế - xã hội.

Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, đòi hỏi mỗi đơn vị kinh tế phải nhận thức và hành động một cách đúng đắn, giữa việc sản xuất kinh doanh tìm kiếm lợi nhuận với bảo vệ môi trường, giữa việc gắn hiệu quả kinh tế với hiệu quả xã hội. Lợi nhuận của doanh nghiệp chỉ có thể bền vững lâu dài nếu doanh nghiệp biết kết hợp hài hòa thân thiện với môi trường sinh thái, làm ăn một cách bài bản theo pháp luật, cạnh tranh lành mạnh. Biết kết hợp hài hòa lợi ích riêng của doanh nghiệp với lợi ích chung của cộng đồng và của Nhà nước. Tư duy làm ăn theo lối chụp giật, lợi nhuận là tối đa, coi thường pháp luật và tính mạng con người, sớm hay muộn doanh nghiệp cũng sẽ thiệt hại về kinh tế, đánh mất chữ tín và không tránh khỏi sự suy thoái.

Các doanh nghiệp phải có giải pháp đồng bộ giữa việc xây dựng các dây chuyền sản xuất với việc xử lý môi trường nước, khí thải, chất thải rắn… cho dù việc làm này tốn kém, chiếm một khoản không nhỏ trong tổng vốn đầu tư. Nhà nước cần có chủ trương, chính sách, pháp luật buộc các doanh nghiệp phải xây dựng công trình xử lý nước thải công nghiệp, khí và chất thải rắn… ngay từ khi thực hiện dự án, nếu dự án kinh tế nào chưa xây dựng công trình xử lý làm sạch môi trường thì tạm thời chưa cho hoạt động. Tăng cường kiểm tra, giám sát của các cơ quan có thẩm quyền. Cần có chế tài xử phạt nghiêm minh đủ sức răn đe những doanh nghiệp vi phạm pháp luật về môi trường, làm ăn vô trách nhiệm với cộng đồng, với Nhà nước, với dân, nếu quá nghiêm trọng đình chỉ không cho sản xuất. Đó cũng là cách tốt nhất tạo điều kiện cho các doanh nghiệp làm ăn chính đáng vươn lên và ngày càng thu được nhiều lợi nhuận bền vững lâu dài, làm lợi cho doanh nghiệp, cho nhà nước và cho nhân dân.

Lợi nhuận của các doanh nghiệp và vấn đề ô nhiễm môi trường có quan hệ chặt chẽ với nhau. Không thể quan tâm đến lợi nhuận mà bỏ qua vấn đề môi trường và ngược lại. Vì thế, trách nhiệm trước hết thuộc về các doanh nghiệp trong và ngoài nước, trách nhiệm của các cơ quan quản lý Nhà nước, của toàn dân, hướng đến một môi trường xanh, sạch, đẹp, góp phần vào việc phát triển kinh tế xã hội một cách bền vững vì mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”.

Hoàng Thanh Hải