Cần một chiến lược lâu dài

Hà Nội và một số tỉnh phía Bắc đang gồng mình khắc phục hậu quả đợt mưa lũ lịch sử thì tại Nam Trung bộ những đợt mưa dai dẳng do ảnh hưởng của bão số 10 tiếp tục gây lũ trên diện rộng làm thiệt hại không nhỏ về người, tài sản của nhân dân. Theo dự báo, thời gian tới tình hình mưa lũ ở nước ta còn diễn biến phức tạp. Cùng với các biện pháp đối phó cấp thiết trước mắt, vấn đề tăng cường khả năng phòng, chống thiên tai ở các địa phương là vô cùng cần thiết.

"Bốn tại chỗ" chưa triệt để

Phương châm “Bốn tại chỗ” (chỉ huy tại chỗ; lực lượng, phương tiện tại chỗ; vật tư tại chỗ; hậu cần tại chỗ) được xác định là nội dung chủ đạo trong công tác phòng, chống thiên tai. Thực tế những năm qua cho thấy nhờ thực hiện phương châm "Bốn tại chỗ" nên chúng ta đã giảm thiểu những thiệt hại do thiên tai gây ra. Tuy nhiên, qua tham dự hội nghị rút kinh nghiệm phòng, chống khắc phục hậu quả cơn bão số 4 tại một số địa phương trọng điểm như Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ... Phó thủ tướng Trương Vĩnh Trọng vẫn tỏ ra lo lắng về tình hình thực hiện "Bốn tại chỗ". Theo Phó thủ tướng, một trong những nguyên nhân khiến chúng ta vẫn bị thiệt hại nặng, thậm chí thiệt hại không đáng có là do một số nơi quán triệt và thực hiện chưa tốt phương châm "Bốn tại chỗ".

Tư tưởng chỉ đạo của Ủy ban PCLB Trung ương là: "Chủ động phòng tránh, đối phó kịp thời, khắc phục khẩn trương và có hiệu quả". Muốn vậy, các địa phương phải thực hiện tốt phương châm “Bốn tại chỗ". Nhưng thực tế vấn đề này còn khá nhiều bất cập. Trong đợt mưa lũ do ảnh hưởng của bão số 4, số 6 chúng tôi đã có dịp tìm hiểu tại các tỉnh Bắc Giang, Sơn La, Yên Bái, Phú Thọ và nhận thấy trang bị, phương tiện phục vụ cho công tác phòng, chống thiên tai ở nhiều nơi rất thiếu. Chẳng hạn như ở Bắc Giang, trong đợt mưa lũ vừa qua tỉnh này có khá nhiều điểm bị cô lập và rất cần một chiếc ca nô để làm công tác cứu hộ, cứu nạn nhưng không có! Đơn giản hơn như chuẩn bị cọc tre, bao tải để phục vụ chống tràn và hàn khẩu đê trong cơn bão số 4 ở một số xã thuộc huyện Cẩm Khê (Phú Thọ) cũng chưa đầy đủ. Qua tìm hiểu chúng tôi được biết địa phương quy định rõ số lượng cọc tre, bao tải... mỗi hộ gia đình phải đóng góp nhưng do nhận thức hạn chế nên nhiều gia đình tham gia thiếu tích cực. Quyết tâm của cấp ủy, chính quyền là "không để dân bị đói, bị rét". Nhưng qua mấy trận ngập lụt, lũ quét tại nhiều địa phương, với người dân trực tiếp bị thiên tai tàn phá, nỗi lo đói, khát và rét luôn thường trực. Hầu như người dân chưa nhận được sự trợ giúp nào từ "hậu cần tại chỗ". Nếu không có gạo, mì ăn liền, nước sạch, dầu, thuốc chữa bệnh... của bộ đội và các địa phương khác chuyển tới thì chuyện người dân thiếu đói là khó tránh khỏi. Một điều nổi lên qua các cuộc kiểm tra, khảo sát việc thực hiện phương châm "Bốn tại chỗ" của Ban chỉ đạo PCLB Trung ương là các địa phương đều có kế hoạch, phương án phòng, chống thiên tai nhưng khi triển khai hiệu quả không như mong đợi. Một trong những nguyên nhân là sự thiếu cụ thể, chi tiết của các kế hoạch, phương án. Chẳng hạn, kế hoạch đều xác định nội dung di dời dân ở những nơi xung yếu, thế nhưng di dời đến đâu, tổ chức sinh hoạt ăn uống, ngủ nghỉ tại điểm di dời như thế nào...thì lại chưa tính đến, hoặc nếu có thì cũng rất sơ sài. Do tổ chức di dời chưa chặt chẽ nên trong đợt lũ lụt tại các tỉnh Nam Trung bộ vừa qua ở nhiều nơi người dân chủ yếu di dời theo kiểu "chạy quanh" nhà bị ngập thì chạy sang nhà hàng xóm, nếu nhà hàng xóm ngập thì lại chạy.

Cán bộ, chiến sĩ Bộ CHQS tỉnh Ninh Bình gia cố đê Lạc Khoái, huyện Gia Viễn. Ảnh: Minh Trường

Không dừng lại ở giải pháp trước mắt

Thường vào đầu mùa mưa bão các địa phương tiến hành kiện toàn Ban Chỉ huy PCLB-TKCN, kiểm tra bổ sung phương án; rà soát trang thiết bị PCLB-TKCN; tổ chức diễn tập... Theo Thiếu tướng Nguyễn Sơn Hà, Cục trưởng Cục Cứu hộ, cứu nạn (Bộ Quốc phòng): Luyện tập, diễn tập là rất cần thiết, qua đó nâng cao trình độ hiệp đồng, năng lực ứng phó với thiên tai cho các lực lượng, đặc biệt là trong công tác chỉ đạo, điều hành, thông tin liên lạc, di dời, cứu hộ, cứu nạn ở từng địa phương. Mặt khác, đó cũng là cách để giáo dục nâng cao nhận thức về nhiệm vụ phòng, chống thiên tai cho người dân. Thông qua các cuộc diễn tập để huy động mọi nguồn lực của địa phương vào bố trí lực lượng, phương tiện sẵn sàng đối phó với các tình huống thiên tai.

Khi được dự báo về bão, lũ, công việc đầu tiên của các địa phương là kêu gọi nhân dân chằng chống nhà cửa, neo đậu tàu thuyền, tìm nơi trú ẩn... Các cơ quan chức năng tiến hành bổ sung trang bị, phương tiện như: ca nô, xuồng máy, phao cứu sinh, thông tin liên lạc... cho cơ sở. Một việc làm cần thiết là tổ chức di dời dân ở những vùng trọng điểm. Thực tế chúng ta đã có những cuộc di dời lịch sử lên tới hàng chục vạn dân. Gần đây nhất, trong cơn bão số 10, tuy không chịu ảnh hưởng trực tiếp nhưng các tỉnh Nam Trung bộ đã phải di dời hàng nghìn hộ dân. Đặc biệt, trên địa bàn tỉnh Phú Yên, các LLVT đã phải tổ chức di dời gần 600 hộ, tỉnh Bình Định gần 200 hộ... Việc chủ động di dời tuy vất vả, tốn công nhưng đều được các địa phương xem là biện pháp hữu hiệu để giảm thiểu thiệt hại. Lâu dài hơn, các cấp, các ngành đã chú ý đến tập huấn nghiệp vụ công tác cứu hộ, cứu nạn cho các đối tượng. Hệ thống đê điều được quan tâm đầu tư xây dựng, củng cố. Hệ thống hồ chứa, các công trình hạ tầng phục vụ dân sinh, chống lũ như kè ven sông, bờ biển... thường xuyên được tu bổ.Thực tế cho thấy vai trò ngăn lũ, phân lũ, điều tiết nước của các hồ chứa là rất quan trọng. Các địa phương đã chú trọng hơn đến việc đầu tư xây dựng, kiểm tra, phát huy vai trò các hồ chứa, trạm bơm... Những việc làm đó là rất cần thiết nhưng mới chỉ là các biện pháp trước mắt. Nếu dừng lại ở đó thì chúng ta luôn luôn bị động trước thiên tai.

Cần những giải pháp cơ bản lâu dài

Tăng cường khả năng phòng, chống bão lũ cho các địa phương là công việc được Chính phủ đặc biệt quan tâm. Trước tình trạng biến đổi khí hậu toàn cầu, thiên tai đang diễn biến hết sức phức tạp, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu chính quyền các cấp cần phải tiếp tục nâng cao khả năng ứng phó bằng những giải pháp vừa căn cơ, vừa linh hoạt, đặc biệt là nâng cao ý thức chủ động phòng, chống của người dân.Trong điều kiện còn nghèo, theo chúng tôi, chúng ta cần thông qua nhiều chương trình, dự án để tăng cường năng lực phòng, chống thiên tai của các địa phương. Chẳng hạn, tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, trước đây chúng ta đã triển khai dự án xây dựng các cụm tuyến dân cư "sống chung với lũ" khá hiệu quả. Từ mô hình ở Đồng bằng sông Cửu Long, cần tiếp tục nghiên cứu mô hình nhà tránh bão cho dân địa bàn vùng ven biển, nhất là miền Trung. Mới đây, Chính phủ đã phê duyệt "Quy hoạch phòng, chống lũ hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình". Đây là một chủ trương rất đúng, tuy nhiên cần tính toán kỹ các giải pháp phòng, chống lũ lụt trên hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình. Đặc biệt là việc điều tiết các hồ chứa cắt giảm lũ; trồng rừng phòng hộ đầu nguồn; củng cố và nâng cấp hệ thống đê điều; cải tạo lòng dẫn tăng khả năng thoát lũ... Đối với khu vực đồng bằng và trung du Bắc bộ, đê điều là giải pháp chống lũ cơ bản, lâu dài. Sau mỗi trận lũ, nhiều tuyến đê bị sạt trượt, xuất hiện những vết nứt, mạch đùn, mạnh sủi... rất nguy hiểm đối với người dân khi xảy ra mưa lũ. Một việc làm quan trọng với các địa phương là thường xuyên củng cố, nâng cấp và kiên cố hóa hệ thống đê để bảo đảm an toàn chống lũ. Tình hình mưa bão vừa qua cho thấy vai trò ngăn lũ, phân lũ, điều tiết nước của các hồ chứa là rất quan trọng. Các địa phương cần chú trọng hơn đến việc đầu tư xây dựng các hồ chứa.

Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân gây ra lũ lụt là tình trạng phá rừng. Vì thế việc trồng và bảo vệ rừng là một giải pháp vừa mang tính truyền thống vừa có tính cơ bản lâu dài để giữ đất, giữ nước chống xói mòn, chống lũ lụt, đặc biệt là lũ ống, lũ quét. Chính phủ xác định trồng và bảo vệ rừng đầu nguồn là một trong những giải pháp quan trọng, cơ bản lâu dài trong công tác phòng, chống lũ lụt cho vùng hạ du. Thế nhưng tình trạng rừng bị cháy, bị phá vẫn rất đáng báo động. Riêng 9 tháng đầu năm 2008, diện tích rừng bị thiệt hại 2.417,8 héc-ta, trong đó diện tích rừng bị phá là 1.384,2 héc-ta. Chương trình trồng rừng đã xác định mục tiêu đến năm 2010, ở Bắc bộ trồng thêm khoảng 2,7 triệu héc-ta rừng. Thế nhưng hiện nay diện tích rừng ở nước ta lại có xu hướng giảm, tài nguyên rừng ngày càng cạn kiệt. Theo chúng tôi, cùng với trồng, khoanh nuôi, bảo vệ diện tích rừng hiện có, một biện pháp quan trọng là cần đẩy mạnh thực hiện định canh định cư, xóa đói, giảm nghèo, từng bước khắc phục tiến tới chấm dứt tình trạng di dịch cư tự do để hạn chế tình trạng suy giảm vốn rừng.

NHÓM PHÓNG VIÊN QUỐC PHÒNG - AN NINH