QĐND - Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đến thời điểm này, đã có gần 58.000 con gia súc (chủ yếu là trâu, bò) chết vì giá rét, kèm theo đó là hàng chục nghìn hộ nông dân nghèo điêu đứng. Do biến đổi khí hậu, thời tiết trở nên khắc nghiệt hơn, cứ đến mùa đông giá rét, gia súc lại chết hàng loạt. Trong khi đó, các biện pháp phòng, chống của ngành nông nghiệp vẫn mang nặng tính ứng phó. Đã đến lúc cần phải có một chương trình chăn nuôi đại gia súc quốc gia căn cơ, bài bản hơn.

Nguyên nhân: Lạc hậu + chủ quan...

Khách quan mà nói, ngành nông nghiệp cũng như chính quyền các địa phương đã cố gắng rất lớn để hạn chế tối đa số trâu, bò chết trong các đợt lạnh. Năm 2008, đợt rét kéo dài 38 ngày đã làm 210.000 gia súc chết rét. Năm nay, đợt rét còn được đánh giá là khắc nghiệt hơn, nhiều ngày nhiệt độ xuống thấp hơn, nhưng số gia súc chết chỉ bằng khoảng 1/4 năm 2008. Đó là nhờ nỗ lực lớn của ngành chăn nuôi. Ông Hoàng Kim Giao, Cục trưởng Cục chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, số gia súc chết rét chủ yếu là nghé, bê và trâu, bò già do sức đề kháng thấp.

Năm nay, từ khá sớm, chính quyền các địa phương đã triển khai các biện pháp đối phó với giá rét như:  cử cán bộ xuống thôn, bản hướng dẫn cách phòng, chống rét cho gia súc; chuẩn bị bạt dứa, gạo, muối để hỗ trợ các hộ nông dân nghèo che chắn chuồng trại, nấu cháo tăng chất dinh dưỡng cho trâu, bò. Tỉnh Yên Bái có mô hình làm cây rơm, thức ăn dự trữ cho trâu, bò trong mùa đông.

Thế nhưng, số lượng trâu, bò chết vẫn còn rất lớn. Ba nguyên nhân chính được chỉ ra là: Thứ nhất, thời tiết ngày càng thất thường, giá rét, sương muối… không còn theo quy luật, khó lường trước. Thứ hai, tập quán chăn nuôi lạc hậu, chủ yếu là chăn thả tự nhiên, rất ít hộ có chuồng trại kiên cố, dự trữ thức ăn dài ngày cho trâu, bò trong mùa đông. Và thứ ba là thái độ chủ quan “nước đến chân mới nhảy” của người dân và của cả chính quyền một số địa phương. Trải qua mùa đông năm 2009 khá ấm áp, số trâu, bò chết rét giảm nên tâm lý chủ quan của người dân đã xuất hiện. Mùa đông năm nay, nhiều hộ không còn đánh cây rơm làm thức ăn dự trữ  cho trâu, bò, chính quyền cơ sở nhiều địa phương chỉ quan tâm đến dịch bệnh, lơ là việc chống rét cho gia súc.

Ở miền núi trâu, bò được chăn thả rông, rất dễ chết vào mùa giá lạnh. Ảnh:Đinh Trọng Hải

Dự báo trong tháng này, vẫn còn có một số đợt không khí lạnh. Những năm trước đây, trâu, bò chết rét chủ yếu vào tháng 2 sau Tết Nguyên đán, khi đó sương muối làm chết cỏ, mưa rét kéo dài, thức ăn khan hiếm… Đáng ngại hơn, hiện nay ở các tỉnh phía Bắc, dịch lở mồm long móng vẫn hoành hành. Trâu, bò bị bệnh, sức đề kháng giảm, gặp khi trời lạnh rất dễ chết.  

 Xây chuồng, chuẩn bị thức ăn: Dễ hay khó?     

Trao đổi với chúng tôi, ông Ma Quang Trung, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lào Cai cho rằng, đã đến lúc phải xây dựng một chương trình quốc gia về chăn nuôi đại gia súc. Trong đó sẽ xây chuồng trại kiên cố để bảo đảm giữ ấm vào mùa đông, mát mẻ vào mùa hè và dự trữ thức ăn cho gia súc.

Thực tế, trong mùa rét năm nay, ở đâu chuẩn bị tốt chuồng trại, thức ăn đầy đủ thì gia súc ít bị chết. Ngay tại tỉnh Lào Cai, Si Ma Cai là huyện vùng cao vô cùng rét nhưng số trâu, bò chết ít hơn nhiều so với huyện Văn Bàn ở vùng thấp ấm áp hơn. Nguyên nhân là tại huyện Si Ma Cai, người dân làm chuồng trại bằng đất trình tường dày từ 40cm đến 50cm nên rất ấm vào mùa đông, lại mát mẻ vào mùa hè, bảo vệ tốt sức khỏe cho đàn gia súc.

Theo ông Ma Quang Trung, xây chuồng trại bằng đất trình tường có giá thành khá rẻ. Mỗi chuồng rộng từ 20m2  đến 30m2 chỉ cần khoảng 4 triệu đến 6 triệu đồng, đủ chỗ cho đàn trâu từ 3 đến 5 con. Thời gian qua, tỉnh Lào Cai đã làm thí điểm, hỗ trợ mỗi hộ dân 2,5 triệu đồng để  làm chuồng bằng đất trình tường. Nhờ đó, huyện Sa Pa đã làm thí điểm được 60 chuồng, huyện Bắc Hà 20 chuồng, Mường Khương 20 chuồng, hiệu quả chống rét rất tốt. Nếu tính giá trị trung bình của một con trâu, bò khoảng 10 triệu đồng thì rõ ràng việc xây chuồng trại kiên cố là rất rẻ, rất hiệu quả.

Chỉ có điều, không phải chất đất ở địa phương nào cũng phù hợp để xây chuồng trình tường. Nhưng mỗi nơi có thể tìm ra một mô hình chuồng trại kiên cố, giá thành hợp lý, phù hợp với địa phương mình. Cũng có người thắc mắc: Tại sao tại mỗi thôn không xây các chuồng trại tập trung cho gia súc để tiện việc chăm sóc, ứng dụng chăn nuôi khoa học? Ông Ma Quang Trung và Đại tá Trần Quyết Thắng, Chính ủy Đoàn Kinh tế-Quốc phòng B45 - đơn vị đã nhiều năm tham gia giúp dân chống rét cho trâu, bò - đều cho rằng, ý tưởng này rất khó thực hiện do khó tổ chức, quản lý. Hơn nữa, người dân cũng không yên tâm giao tài sản của mình cho chuồng trại tập thể.   

Cùng với việc xây chuồng trại kiên cố thì vấn đề thức ăn cho gia súc trong mùa đông cũng phải được quy hoạch, chuẩn bị một cách bài bản. Tại vùng cao, thu hoạch xong, đồng bào hay có tập quán đốt rơm rạ để tạo chất mùn cho đất. Giá như, số rơm rạ này được giữ lại, làm thức ăn dự trữ cho trâu, bò thì hay biết mấy. Như đã nói ở trên, một số địa phương đã có mô hình “cây rơm chống rét cho trâu, bò” rất hiệu quả. Không chỉ thế, cần phải nghiên cứu, trồng những loại cây, cỏ phù hợp với mùa đông giá lạnh để làm thức ăn cho trâu, bò. Tỉnh Lào Cai đang xây dựng mô hình trồng cỏ voi, đã có khoảng 1000ha. Giống cỏ này dễ trồng, thích hợp với các tỉnh miền núi. Ông Ma Quang Trung tính rằng, tỉnh Lào Cai cần có khoảng 3000ha cỏ voi để “phục vụ” tổng đàn gia súc là 144.000 con trong mùa rét. Không chỉ cỏ voi, lá và thân cây ngô cũng là thức ăn rất lý tưởng cho trâu, bò, vì thế nên mở rộng diện tích trồng ngô vụ đông.

Chọn giống gia súc có thể chịu giá rét     

Miền núi thời tiết thường lạnh buốt, vì thế, chăn nuôi gia súc cũng phải chọn được giống phù hợp, thích nghi tốt với thời tiết. Trâu, bò miền xuôi nếu được đưa lên miền ngược gặp trời lạnh sẽ bị chết. Các loài trâu rừng ở vùng cao tỉnh Hà Giang, tỉnh Lào Cai to khỏe, sức chống chịu rất tốt nên được nhân giống rộng.

Ngành nông nghiệp tỉnh Lào Cai thậm chí đang chuyển hướng sang phát triển đàn ngựa. Bởi theo ông Ma Quang Trung, ngựa làm sức kéo rất tốt, đa dụng, giá thành rẻ hơn trâu (trâu khoảng 10 triệu đồng/con, trong khi ngựa chỉ 6 triệu đến 7 triệu đồng/con), sức chịu lạnh lại tốt hơn nhiều. Chưa kể, thịt ngựa rất ngon, làm hàng hóa rất tốt. Tại Lào Cai, vụ rét này số trâu chết đã hơn 1000 con, nhưng ngựa chỉ chết có 7 con. Trong khi hiện nay, ở các tỉnh miền núi, người dân vẫn chuộng nuôi trâu.

Sẽ thật tốt nếu tất cả những điều kể trên được tính toán, xây dựng trong một chương trình chăn nuôi đại gia súc tầm cỡ quốc gia. Chương trình ấy sẽ áp dụng được những nghiên cứu khoa học, những cách làm hiệu quả để hướng tới sự phát triển bền vững của chăn nuôi đại gia súc ở miền núi. Làm sao để mỗi vụ rét về, chúng ta không phải chứng kiến cảnh người nông dân nghèo ngồi khóc bên con trâu - tài sản “đầu cơ nghiệp” vừa bị chết.

Hồ Quang Phương