Ở mức báo động
Theo thống kê của ngành nông nghiệp thì có đến 75% kháng sinh trong chăn nuôi được nhập khẩu từ Trung Quốc, nhưng không được quản lý chặt chẽ trong tiêu thụ. Do đó, có tình trạng nhiều loại kháng sinh cấm hoặc hạn chế sử dụng vẫn được nhập khẩu và buôn bán tự do. Tình trạng kháng thuốc kháng sinh đang trở thành vấn đề quan ngại hàng đầu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong đó Việt Nam được xếp vào “một trong những nước có tỷ lệ kháng kháng sinh cao nhất trên thế giới”.
Trao đổi với chúng tôi, Phó giáo sư Vũ Đình Tôn, Trưởng khoa Chăn nuôi, Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết: “Kháng sinh được sử dụng trong chăn nuôi ở nước ta với 3 mục đích là trị bệnh, phòng bệnh, kích thích tăng trưởng. Việc bổ trợ thường xuyên một lượng kháng sinh liều thấp vào thức ăn, nước uống giúp diệt được vi khuẩn có hại, làm giảm chi phí thức ăn, tăng khả năng hấp thụ, giúp vật nuôi tăng trưởng đã từng được cho là giải pháp tốt, nhưng hiện nay nhiều nước trên thế giới đã hạn chế, kiểm soát hoặc cấm sử dụng vì những tác động tiêu cực của nó. Về nguyên lý, khi một loại kháng sinh được sử dụng nhiều lần, vi khuẩn sẽ trở nên thích nghi, "nhờn" với loại kháng sinh đó khiến các chủng vi khuẩn sinh ra biến thể mới để vô hiệu hóa tác dụng của thuốc. Việc kháng kháng sinh của vi khuẩn không chỉ gây tác hại trực tiếp tới vật nuôi mà bằng nhiều con đường khác nhau như sự tiếp xúc của người chăn nuôi, giết mổ; chất thải phát tán ra môi trường đã xâm nhập vào cơ thể con người. Đặc biệt, ở không ít hộ chăn nuôi, trang trại, không đợi vật nuôi đào thải hết kháng sinh đã xuất bán tạo ra những tồn dư kháng sinh trong thực phẩm rất lớn. Người dân ăn thực phẩm mỗi ngày cũng là ăn cả kháng sinh, lâu dần dẫn đến tình trạng cơ thể kháng thuốc kháng sinh mà không biết tại sao”.
Bằng mắt thường, người tiêu dùng không thể biết được thực phẩm có tồn dư kháng sinh.
Thời gian gần đây, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có quy định về các loại kháng sinh được sử dụng, bị hạn chế hay cấm sử dụng trong chăn nuôi. Tuy nhiên, theo Giáo sư Đậu Ngọc Hào, Hội Thú y Việt Nam: “Trong thực tế, việc mua bán thuốc kháng sinh ở Việt Nam quá tự do, chưa kiểm soát được người chăn nuôi nên kháng sinh đang được sử dụng tràn lan trong chăn nuôi từ heo, gà, trâu, bò đến thủy sản mà chưa có biện pháp hữu hiệu nào, chủ yếu trông chờ vào sự tự giác của người chăn nuôi”. Vì lợi nhuận, không ít trang trại sử dụng một lượng lớn thuốc kháng sinh cấm, trộn thẳng vào thức ăn mà không cần quan tâm tới sức khỏe người tiêu dùng. Tồn dư kháng sinh trong thực phẩm còn do bảo quản thực phẩm gia súc, thủy sản nuôi (tôm, cá), hải sản (cua, mực, bạch tuộc, ghẹ) và thủy sản khô các loại trong quá trình vận chuyển, lưu trữ trên phạm vi cả nước.
Tồn dư kháng sinh trong thực phẩm, tùy từng loại, sẽ gây hại tức khắc, như dị ứng đối với người nhạy cảm kháng sinh. Tiếp theo, khi tồn dư kháng sinh tạo ra thể vi khuẩn kháng thuốc sẽ gây khó khăn trong công tác điều trị nhiễm khuẩn, làm giảm sự đáp ứng miễn dịch của cơ thể. Một số loại kháng sinh như: Dexametazon, tetracyclin có tác dụng tăng trọng, nếu con người ăn phải sẽ tăng hiện tượng đồng tính luyến ái, gây ung thư hoặc các bệnh nghiêm trọng khác trong gan, thần kinh, hệ tiêu hóa, tim và có khả năng gây đột biến.
"Cuộc chiến" cần sự chung tay
Tác hại như vậy, nhưng bằng mắt thường người tiêu dùng không thể biết được thực phẩm có tồn dư kháng sinh. Cuộc đấu tranh chống sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi vẫn hết sức phức tạp. Khi thuốc cũ không có tác dụng, thuốc kháng sinh mới chưa có, vi khuẩn gây bệnh có nguy cơ trở thành đại dịch. Mỗi năm thế giới vẫn đang tiêu tốn nhiều tỷ đô-la để tìm ra những kháng sinh mới. Giới chức y tế và các nhà khoa học Mỹ thông báo, siêu vi khuẩn kháng mọi kháng sinh đã xuất hiện tại Mỹ. Bác sĩ Lốc-ki Oai (Lokky Wai), đại diện WHO tại Việt Nam đưa ra khuyến cáo: "Khi thuốc kháng sinh không còn tác dụng thì chỉ một vết cắt nhỏ cũng có thể gây tử vong".
Phó giáo sư Vũ Đình Tôn cho biết: “Để cải thiện chất lượng thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, cũng như tránh được tình trạng kháng kháng sinh cho người thì trước hết phải bắt đầu từ người chăn nuôi. Cần phải tuyên truyền, giáo dục, nâng cao hiểu biết cho họ về mặt lợi của kháng sinh và mặt hại của việc dùng kháng sinh không đúng loại, liều lượng, thời gian. Tiếp đó, cần quản lý, kiểm soát được việc mua bán kháng sinh, việc sử dụng kháng sinh tại các cơ sở chăn nuôi. Đồng thời, phải thanh tra nghiêm ngặt, thường xuyên, tạo sự công bằng trong chăn nuôi và có chế tài đủ sức răn đe, tiến tới cần có luật chăn nuôi. Duy trì đường dây nóng và động viên, khen thưởng kịp thời người phát hiện ra các cơ sở sản xuất, kinh doanh vi phạm. Bên cạnh đó, đầu tư thiết bị, kỹ năng cho các phòng thí nghiệm để phát hiện nhanh, chính xác những mẫu tồn dư kháng sinh”.
Giáo sư Đậu Ngọc Hào đề xuất: “Về lâu dài, để phát triển chăn nuôi cần xây dựng các cơ sở chăn nuôi an toàn sinh học, hạn chế chăn nuôi nhỏ lẻ để phòng, chống dịch bệnh và lây lan vi khuẩn. Nên tìm các thảo dược hay chế phẩm từ những vi khuẩn có lợi để thay thế kháng sinh. Thắt chặt việc mua bán kháng sinh tự do theo hướng chỉ bán kháng sinh theo kê đơn của bác sĩ, tiến tới chỉ sử dụng kháng sinh với mục đích chữa bệnh. Đồng thời, cũng cần chấn chỉnh hoạt động của lò mổ, nơi dễ lây nhiễm vi sinh vật; phải ngăn chặn tận gốc tình trạng sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi, thủy sản; truy xuất từ lò mổ tới cơ sở chăn nuôi, tới nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi, các cơ sở nhập khẩu kháng sinh”.
Theo một lãnh đạo Cục Chăn nuôi thì “có thể năm 2018, Việt Nam sẽ ngừng cho phép sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi”. Đây có thể là tín hiệu đáng mừng. Tuy nhiên, để hạn chế tình trạng kháng kháng sinh, ngoài cơ quan chức năng, rất cần sự chung tay của mỗi cán bộ y tế, người dân, người chăn nuôi và toàn thể cộng đồng cam kết sử dụng kháng sinh có trách nhiệm. Đối với người tiêu dùng, để hạn chế rủi ro, nên tự trang bị những kiến thức nhất định về vệ sinh an toàn thực phẩm và chọn mua thực phẩm chăn nuôi tại các cơ sở uy tín.
Bài và ảnh: KIM DUNG