Để giải quyết hiệu quả vấn đề này không chỉ dừng lại ở việc cung cấp lương thực, thực phẩm, tạo việc làm mà còn phải tạo cơ hội cho người nghèo tiếp cận các dịch vụ cơ bản như giáo dục, y tế, các nguồn vốn để phát triển sản xuất; đặc biệt là tạo cho họ các cơ hội để có thể tự vươn lên thoát nghèo một cách bền vững.
Sẽ không còn chính sách “cho không”
Công tác xóa đói, giảm nghèo là một nhiệm vụ trọng tâm của Đảng, Nhà nước ta. Trên khắp mọi miền Tổ quốc, không khó để tìm thấy những mô hình do đồng bào dân tộc thiểu số không thụ động trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, mà năng động, sáng tạo, chủ động tìm sinh kế mới phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương. Những mô hình đó đã tạo thu nhập, giúp đồng bào ổn định cuộc sống, từng bước thoát nghèo, vươn lên trở thành những hộ có thu nhập khá. Hiện nay, chính sách hỗ trợ người nghèo được đánh giá là khá đầy đủ, toàn diện, từ hỗ trợ bảo hiểm y tế, nhà ở, nước sạch, thông tin, dạy nghề, việc làm, miễn giảm học phí... tới những chính sách, cơ chế, nguồn lực để hỗ trợ những người nghèo có khả năng lao động, hướng đến các mô hình sinh kế, mô hình sản xuất như chăn nuôi và trồng trọt.
Theo báo cáo của Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội), cuối năm 2019, tỷ lệ hộ nghèo cả nước còn 3,75%, bình quân trong 4 năm giảm 1,53%/năm. Trong 4 năm có 58% số hộ nghèo đã thoát nghèo. Ước tính đến cuối năm 2020, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm còn khoảng 2,75%. Đến nay đã có 8/64 huyện nghèo thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn; 14/30 huyện nghèo hưởng cơ chế theo Nghị quyết số 30a thoát khỏi tình trạng khó khăn. Dự kiến đến cuối năm 2020, có khoảng 32 huyện thoát khỏi huyện nghèo, đạt chỉ tiêu đề ra.
Tuy nhiên, theo ông Tô Đức, Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, trên thực tế, chính từ sự quan tâm đầy đủ của Nhà nước đã dẫn đến một bộ phận người nghèo, thậm chí cả chính quyền địa phương có tâm lý ỷ lại, trông chờ chính sách, không muốn vươn lên thoát nghèo, nhất là hỗ trợ không có điều kiện, nghiễm nhiên coi đó là khoản miễn phí. Từ hạn chế này, tới đây, việc thiết kế và xây dựng chính sách sẽ phải tính toán đến việc hỗ trợ làm sao để người nghèo chủ động thoát nghèo, nỗ lực vươn lên.
Ông Tô Đức cho biết, tới đây, trong chương trình mục tiêu giảm nghèo giai đoạn 2021-2025, một số chính sách "cho không" hộ nghèo sẽ phải giảm bớt để tạo đột phá trong giảm nghèo bền vững. Chúng ta phải phân loại người nghèo, làm rõ nguyên nhân nghèo. Bên cạnh đó, xác định nhóm hộ nghèo có khả năng lao động; thậm chí phân loại trong nhóm này thành các nhóm nghèo do lười lao động, nghèo do vướng tệ nạn xã hội, nghèo do thiếu sự hỗ trợ (thiếu tư liệu sản xuất, thiếu vốn...). Việc phân loại này sẽ đưa ra được các biện pháp tác động phù hợp. Giảm nghèo gắn với đối tượng cụ thể, đặc điểm hộ gia đình cụ thể thì mới áp dụng các biện pháp thoát nghèo bền vững. Để thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, đồng thời hỗ trợ các hộ nghèo đủ thực lực để khi thoát nghèo không tái nghèo hoặc rơi xuống cận nghèo, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành các chính sách hỗ trợ hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo về tín dụng ưu đãi, hỗ trợ bảo hiểm y tế và hỗ trợ tạo sinh kế theo nguyên tắc bảo đảm công bằng trong thực hiện chính sách, khắc phục tư tưởng không muốn thoát nghèo.
Không để tình trạng tái nghèo, phát sinh nghèo
Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Lê Văn Thanh cho biết, năm 2020, đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, đã lan rộng và bùng phát tại nhiều quốc gia, khu vực trên thế giới, ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế toàn cầu. Ở trong nước, dịch Covid-19 đã và đang tác động đến nhiều mặt trên các lĩnh vực kinh tế-xã hội; ảnh hưởng nặng nề đến đời sống của người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và người dân; nhiều doanh nghiệp, hộ kinh doanh, hợp tác xã phải tạm dừng hoạt động, thu hẹp quy mô sản xuất hoặc sản xuất cầm chừng làm gia tăng số lượng người nghèo, người dân thất nghiệp và tình trạng thiếu việc làm trong xã hội. Bên cạnh đó, thiên tai đã làm nhiều người chết, mất tích, nhà bị sập đổ, hư hại, tốc mái; lúa và hoa màu bị ảnh hưởng. Do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và thiên tai, không ít gia đình rơi vào tình trạng nghèo đói, thậm chí thiếu đói, thiếu lương thực do mất nguồn thu nhập và mất việc làm, sinh kế dẫn đến tái nghèo. Điều này là thách thức rất lớn đối với công tác giảm nghèo trong việc đa dạng hóa sinh kế, tạo việc làm, hỗ trợ sản xuất, chăn nuôi, trồng trọt, bảo đảm người nghèo có thu nhập, ổn định cuộc sống; đặc biệt là việc thực hiện mục tiêu giảm nghèo 1-1,5%/năm.
Theo ông Tô Đức, thời gian tới, để đạt mục tiêu giảm nghèo theo Nghị quyết 5 năm (2016-2020) của Quốc hội, hạn chế thấp nhất tình trạng tái nghèo, phát sinh nghèo, chúng ta cần ưu tiên nguồn lực cho tín dụng chính sách xã hội, đầu tư cơ sở hạ tầng và phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số; huyện nghèo, xã nghèo, xã biên giới, xã an toàn khu; xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn, vùng bãi ngang ven biển, hải đảo. Hỗ trợ hộ đồng bào dân tộc thiểu số không có đất ở và giải quyết đất sản xuất hoặc chuyển đổi nghề cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo và hộ nghèo ở xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn đang thiếu đất sản xuất; kết hợp đào tạo nghề gắn với giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo chưa được hỗ trợ đất sản xuất. Nâng cao giá trị sản phẩm của các ngành sản xuất, chế biến nông, lâm sản cho hộ nghèo, hộ mới thoát nghèo; chú trọng phát triển các loại cây trồng, vật nuôi là đặc sản, có hiệu quả kinh tế cao.
Theo Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung: "Công tác xóa đói, giảm nghèo không phải là câu chuyện ngày một ngày hai mà phải rất kiên trì. Bởi hôm nay đã thoát nghèo nhưng chỉ cần một trận mưa bão thôi, hay mất một con bê, con bò là đã lại trở thành người nghèo. Ranh giới rất mong manh, rất gần”. Bởi vậy, công cuộc giảm nghèo bền vững của Việt Nam luôn cần có sự tham gia của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội để “Cả nước vì người nghèo-Không để ai bị bỏ lại phía sau”.
DIỆP CHÂU