Kết nạp Đảng trên quê mẹ

Giã mẹ ra đi kháng chiến bốn phương trời 
Kết nạp Đảng, bỗng quay về quê mẹ! 
Có phải quê hương gọi ta về đấy nhỉ? 
Dặn dò ta, khuyên nhủ ta thêm 
Trong buổi đầu, ta theo Đảng đi lên 

Ngày vào Đảng đất trời như đổi khác 
Những vật vô tri cũng làm rưng nước mắt 
Đá sỏi cây cằn, sao bỗng thấy thiêng liêng? 
Giọng nói quen nghe, màu đất quen nhìn 
Bỗng chan chứa trăm điều chưa nói hết! 
Tôi cúi đầu nghe, dặt dìu, tha thiết 
Cây cỏ trời mây, kẻ mất người còn 
Trong mơ hồ, trăm tiếng của quê hương 

Tiếng mẹ bảo bên tai: "Con hãy nhớ 
Bà con quê ta đói nghèo lam lũ 
Cuộc sống xưa như nước chảy mất dòng 
Không ai thương như cỏ nội giữa đồng 
Con chim bỏ trời quê ta đi xứ khác 
Đất chẳng nuôi người, người không nuôi nổi đất 
Chiếc khăn xanh mẹ bịt ở trên đầu 
Đã từng che hai thứ tóc buồn đau 
Mẹ trông ở đời con... Con hãy gắng 
Con đi đi... Từ nay con có Đảng" 
Tôi nhìn ra thấy máu thịt quê hương 
Như đang dâng thành núi lại thành cồn 
Ôi gió Lào ơi! Ngươi đừng thổi nữa 
Những ruộng đói mùa, những đồng đói cỏ 
Những đồi sim không đủ quả nuôi người 
Cuộc sống gian lao ít tiếng nói cười 
Chỉ tiếng gió mù trời chen tiếng súng 
Của đồn giặc mấy năm trời chiếm đóng 

Đảng kính yêu! Tôi tìm Đảng giữa nơi này 
Như chờ vang tiếng sét xé trời mây... 

Tôi đứng trước Đảng kỳ, rưng mắt lệ 
Phút mơ ước, sao thiếu hình bóng mẹ? 
Giặc bao vây ngăn lối chặn đường 
Thiếu cả gia đình ngay giữa đất quê hương! 
Mẹ ơi! Mẹ không là đồng chí 
Nhưng Đảng kỳ đây chính là của mẹ 
Đời khổ đau mẹ đứng dưới cờ này 
Mẹ đói nghèo, hàng ngũ bên con đây 
Mẹ xem, con mặc áo nâu sồng xưa mẹ mặc 
Mai con hát khúc bình dân xưa mẹ hát 
Đảng mến yêu, có phải mẹ giới thiệu con vào? 
Từ buổi dạy con lòng thương ghét ban đầu 
Tự quê mẹ nghèo, tự đời mẹ khổ 
Tự giọt lệ khóc tù đi biệt xứ 
Tự nắm cơm khô đưa cán bộ thoát làng 
Từ tiếng thét căm thù vì giặc giã, vua quan 
Tưởng như cả quê hương giới thiệu tôi vào Đảng 
Rẫy bắp, vườn tiêu, bờ tre, bãi sắn 
Những đồi tranh ăn độc gió Lào 
Cả trại tù Lao Bảo chốn rừng sâu 
Ôi tiếng đầu tiên gọi ta "đồng chí" 
Là tiếng quê hương ấm lành Quảng Trị 
Những đảng viên đầu tiên đứng sát bên tôi 
Là bạn thuở nhi đồng áo vá cơm khoai 

Tôi đứng dưới cờ, đưa tay tuyên thệ 
Trên đất quê hương mang hình bóng mẹ 
Ngỡ chừng như vừa sinh lại lần đầu 

Đảng trở thành nơi cắt rốn chôn rau.

Lời bình của ĐỖ TRỌNG KHƠI:

Chế Lan Viên là một nhà thơ lớn. Ông tên thật là Phan Ngọc Hoan (ghi trong gia phả là Phan Ngọc Hoan Châu), sinh năm 1920, quê làng An Xuân, xã Cam An, huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị.

Ông bắt đầu làm thơ từ năm 12, 13 tuổi. Năm 17 tuổi, với bút danh Chế Lan Viên, ông có tập thơ đầu tay nhan đề "Điêu tàn", một trong những tác phẩm nổi bật trong thi đàn tiền chiến. Nhà phê bình văn học Hoài Thanh từng đánh giá tập thơ "Điêu tàn" ra đời như một niềm kinh dị!

Âm hưởng chủ đạo của "Điêu tàn" là hoài cổ, là nỗi nhớ cố hương vừa cụ thể, vừa như ở đâu đó tận trong tâm khảm. Chính nỗi nhớ đó đã đưa thơ ông đến với thế giới siêu hình, thế giới của vương quốc cổ xưa với những thân phận bị đọa đày, bị mất quê hương.

Sau này, khi nhìn lại cõi siêu hình một thuở đã chi phối tinh thần và cảm xúc thơ, ông nhận ra: "Siêu hình là bi quan nhất trong mọi thứ bi quan và những nhà thơ siêu hình có lẽ là những người sốt ruột nhất trong cách giải quyết cuộc đời". Ông luôn nhận mình và các bạn thơ tiền chiến khác: "Là những người từ thế giới một người đến thế giới nhiều người, từ thung lũng đau thương ra đến cánh đồng vui…". Và từ điểm mệnh đó, "các nhà thơ của nỗi khổ đau ấy đã thấy cách mạng là của họ", đó cũng là quá trình nhận thức để đi cùng với dân tộc, nhân dân của ông cùng các nhà thơ đồng thế hệ.

Còn câu chuyện về Đảng, khi được tổ chức giới thiệu đứng trong hàng ngũ những người cộng sản, ông đã từ chối vì một mối băn khoăn mà đến hơn 30 năm sau ông tâm sự: "Cách mạng làm tôi vui mà cũng làm tôi hơi áy náy. Mình đã làm gì để hưởng được cái vui này? Ngỡ như mình dự một bữa tiệc mà không phải tốn công xuống bếp... Cách mạng làm tôi vui, nhưng cũng làm tôi lo lắng: "Tôi còn có tự do? Văn học cách mạng có phải là văn học?"... Và, "cả nước đi nhanh mà tôi đi chậm vì đã trót đi xa... đi tuốt ra khỏi cuộc đời, về phía tha ma, về phía siêu hình....". Phải sau bao nhiêu năm tham gia công tác kháng chiến, tới tháng 7-1949, Chế Lan Viên được kết nạp Đảng ngay chính trên quê hương mình: "Giã mẹ ra đi kháng chiến bốn phương trời/ Kết nạp Đảng, bỗng quay về quê mẹ!/ Có phải quê hương gọi ta về đấy nhỉ?/ Dặn dò ta, khuyên nhủ ta thêm/ Trong buổi đầu, ta theo Đảng đi lên".

Kể từ khi bài thơ ra đời đến nay đã 67 năm. Sau từng ấy thời gian, qua bao nhiêu bước thăng trầm của đất nước, của Đảng và của cả sự chuyển đổi thi pháp thơ từ tượng trưng, siêu hình đến hiện thực, hiện đại và hậu hiện đại… vậy mà mỗi khi ta đọc hay nghe lại băng ghi âm bài thơ qua giọng ngâm của các nữ nghệ sĩ: Trần Thị Tuyết, Châu Loan..., người yêu thơ Chế Lan Viên vẫn bồi hồi, rưng rưng xúc động trong cảm nhận tinh khôi như thuở ban đầu.

Thật khó hình dung, từ một Chế Lan Viên với tâm trạng "Điêu tàn", lại sớm vượt qua cái "Thung lũng đau thương" để có những vần thơ cách mạng lay động lòng người đến thế:

         Tôi nhìn ra thấy máu thịt quê hương

         Như đang dâng thành núi lại thành cồn

         Ôi gió Lào ơi! Ngươi đừng thổi nữa

         Những ruộng đói mùa, những đồng đói cỏ

         Những đồi sim không đủ quả nuôi người

         Cuộc sống gian lao ít tiếng nói cười

         Chỉ tiếng gió mù trời chen tiếng súng

         Của đồn giặc mấy năm trời chiếm đóng...

         Và,

         Đảng kính yêu! Tôi tìm Đảng giữa nơi này

         Như chờ vang tiếng sét xé trời mây…

Trong bài, hai lần nhà thơ đã thốt lên tiếng gọi tha thiết "Đảng kính yêu!" và "Đảng mến yêu!". Với đôi lời thốt gọi vang lên như một tiếng gọi trìu mến, thân gần, tha thiết nghe ngỡ tiếng gọi của một người con, người em, người bạn, đồng chí gọi nhau vậy. Và vì vậy, ở ngữ cảnh này, chữ "Đảng" đã trở thành một danh từ nhằm chỉ về một "Con Người" vô cùng gần gũi, yêu dấu. Chính từ điểm trụ cảm xúc đó, một nguồn sống mang những con chữ căng tràn niềm khát vọng, tin yêu, dâng hiến dào dạt xô đến, là thứ vật liệu thiêng liêng giúp nhà thơ kiến tạo nên thi phẩm.

"Kết nạp Đảng trên quê mẹ" đã kết hợp trong nó gần như trọn vẹn các yếu tố nghệ thuật, thể hiện rất sáng rõ tư tưởng, tinh thần thời đại, chất anh hùng ca hòa quyện chất tình ca, cái chung và cái riêng, chân thực đấy mà cũng huyền ảo mê hoặc đấy.

67 năm đã qua, bài thơ "Kết nạp Đảng trên quê mẹ" của Chế Lan Viên chắc chắn vẫn được ghi nhận là một trong những bài thơ hay nhất, xúc động nhất viết về Đảng Cộng sản Việt Nam.