“Lái tiếp theo chuẩn bị nhé”, người tài xế gọi to.
Một cậu thanh niên đẩy xe ra.
“Chú cứ ngồi lên đây mà đợi cũng được”, cậu ta nói rồi quay ra đường rao: “Xích lô đê, cần một khách nữa, thêm một khách nữa!”.
Tài xế là một thanh niên còn rất trẻ, dáng người mảnh khảnh, trạc tuổi con trai tôi, có lẽ vẫn còn đi học phổ thông. Trông cậu ta không được khỏe như con trai tôi. Chiếc áo sơ mi trên người đã sờn; vài đường chỉ ở ống tay đã hơi bai. Nhưng trông cậu ta không có vẻ gì là con nhà nghèo, không giống những người từng trải cuộc sống khó khăn.
Tôi băn khoăn vậy thì tại sao bây giờ cậu ta lại phải đi đạp xích lô? Nhà cậu ta vừa mới gặp vận đen? Bố cậu ta vừa mất việc? Hay có lẽ vừa mới mất? Còn mẹ cậu ta thì sao? Gia đình cậu ta có bao nhiêu người, cậu ta có phải là con cả hay không? Tội nghiệp, liệu cậu ta có phải nuôi cả gia đình không nhỉ?
Cứ miên man như vậy, tôi lại nghĩ tới con trai mình. Lòng trắc ẩn nhói lên trong tim. Nếu đó là con trai tôi thì sao… Nếu tôi có làm sao thì chuyện gì sẽ tới với con trai tôi? Nhìn cậu ta mà xem, còn quá trẻ và chẳng mấy khỏe mạnh để đạp xích lô. Mẹ cậu ấy có chịu nổi điều này hay không?
Tôi bắt đầu cảm thấy tội lỗi vì chút nữa sẽ ngồi trên xích lô cậu ta chở. Cậu ta sẽ phải mất nhiều sức để chở cái thân hình tương đối nặng nề của tôi. Thêm sức nặng của vị khách đồng hành sẽ ghép của tôi nữa thì chắc hẳn cậu ta khó có thể chở được, đặc biệt là ở đoạn dốc dưới kia.
Cậu thanh niên vẫn đang mời gọi thêm hành khách đi cùng, nhưng giọng cậu ta nghe đều đều và không đủ lớn.
Tôi bảo: “Đi thôi. Tôi đi một mình cũng được”.
Cậu thanh niên quay nhìn tôi rồi quả quyết đẩy chiếc xích lô xuống đường, chậm rãi đạp. Có vẻ như cậu ta khá quen với công việc này.
Cũng không tồi, tôi nghĩ. Trông cậu thanh niên chín chắn hơn so với tuổi. Tốt. Tôi thích những người sẵn sàng đối mặt với bất cứ điều sẽ xảy ra. Bỗng nhiên tôi muốn tìm hiểu nhiều hơn về cậu thanh niên này.
“Cháu làm việc này lâu chưa?”.
“Được khoảng một năm rồi ạ”.
“Ta chưa từng gặp cháu trước đây… À, mà không phải ngày nào ta cũng đi xích lô, chỉ khi nào quá muộn thôi”.
Cậu thanh niên đạp nhanh hơn để lấy đà vượt qua quãng dốc trên đường.
Có vẻ như chiếc xích lô luôn được bảo dưỡng tốt. Cũng có lúc tôi gọi phải chiếc xích lô không còn mới. Cậu thanh niên này chắc hẳn là người tốt. Cậu không chỉ nuôi cả gia đình mà còn giữ xe rất tốt. Tôi tò mò không hiểu chiếc xích lô này là của cậu hay cậu đi thuê.
Tôi hỏi, trong lòng vẫn mong sao nó là của cậu: “Chiếc xích lô này của cháu à?”.
Cậu thanh niên nhìn tôi trả lời ngắn gọn: “Vâng”. Có lẽ cậu cho rằng tôi hơi tò mò.
Tôi bỗng thấy càng thương cảm cho cậu thanh niên. Không hiểu cậu còn tiếp tục được đi học hay không và liệu cậu còn có thể học được sau khi phải làm công việc nặng nhọc thế này hay không…
Tôi hỏi: “Cháu còn đi học chứ? Lớp mấy rồi?”.
“Năm nay cháu vào đại học”.
“Thật sao! Có được điểm giỏi nào không?”.
“Cháu được 4 điểm giỏi”.
“Thật đáng ngạc nhiên! Đạp xích lô mà vẫn có thể có được điểm số như vậy. Nhiều học sinh cùng lứa khác thậm chí thi còn không qua, trong khi chúng có đủ điều kiện để đi học thêm tất cả các môn. Đúng là không ai có thể mua được chất xám, phải không nào? Trông cháu quả thật rất thông minh”.
Cậu thanh niên cười lớn: “Cháu không đi học thêm các môn, chú ạ. Cháu cũng chỉ đạp xích lô khi thiếu người thôi, cũng là để tập thể dục. Cháu không thích thể thao, vì thế đây cũng là cách cháu giữ gìn sức khỏe”.
“Vậy đây là xích lô của bố mẹ cháu?”.
Cậu thanh niên đạp chậm lại. Có lẽ cậu thấy cần phải giải thích một chút.
“Chiếc xích lô này là của cháu, chú ạ. Cháu có 4 chiếc cho mọi người thuê. Lúc có người ốm hay bận việc thì cháu đạp thay. Như vậy, cháu có thể hiểu rõ hơn về người thuê xe của mình. Cháu cũng được gặp nhiều người khi đi đạp xích lô; đó cũng là điều tốt".
Giờ thì tôi lại thấy mình có chút xuẩn ngốc vì đã dành chút thương cảm ban nãy cho cậu thanh niên. Tôi ngẩng lên nhìn cậu thanh niên; trông cậu ta có vẻ quen quen. Không hiểu tôi đã gặp ở đâu đó rồi.
Tôi hỏi: “Mà này, cháu đang ở đâu nhỉ?”.
Cậu ta mỉm cười: “Cháu ở cửa hàng Goodwill (Thiện chí), gần chợ lớn đó”.
Ngay lập tức tôi hiểu ra tình huống của mình. Cửa hàng Goodwill bao gồm một dãy cửa hàng sở hữu bởi một gia đình, bao gồm một nhà hàng, một siêu thị mi ni, một cửa hàng bán salad lá trà và đồ ăn vặt, một cửa hàng cho thuê băng đĩa hình và một quán photocopy. Tôi đã mắc một sai lầm lớn khi nhận định về cậu thanh niên, nhưng tôi tiếp tục điềm tĩnh hỏi cậu thanh niên:
“Cháu có bao nhiêu anh chị em?”.
“Năm người tất cả. Cháu là con út. Anh cả cháu quản lý nhà hàng cùng bố mẹ. Đó là công việc kinh doanh chính và đầu tiên của gia đình. Các cửa hàng khác được gây dựng sau khi chúng cháu đã lớn. Siêu thị mi ni hiện do chị gái lớn quản lý; anh giữa quản lý cửa hàng cho thuê băng, đĩa hình; cửa hàng salad lá trà thì do chị gái còn lại của cháu điều hành; còn cháu thì đang quản lý của hàng photocopy. Nhưng cháu có mấy chiếc xích lô này từ lúc cháu còn nhỏ”.
“Từ lúc còn nhỏ? Giờ thì không nhỏ sao?”.
Cậu thanh niên cười: “Đúng thế chú ạ. Lên mười tuổi cháu đã bắt đầu đầu tư và có được chiếc xích lô đầu tiên”.
Câu trả lời của cậu thanh niên như một cú thụi vào giữa ngực tôi.
Tôi là tác giả đã từng nhiều năm viết về kinh tế và giáo dục, rao giảng rằng phải làm việc cần cù, hướng về phía trước, và giảng giải cả các chiến thuật kinh doanh nữa. Tôi đã viết hàng trăm bài báo, một vài trong số đó dựa trên tài liệu từ các tạp chí nước ngoài. Tôi muốn thế hệ trẻ học hỏi từ những điều tôi viết đó. Giờ thì với cậu trai trẻ này, tôi đã gặp trận đấu của mình. Cảm giác thật là bẽ bàng, cứ như thể cậu ta đang cười thầm vào mũi tôi vậy.
“Dừng ở đây thôi. Tới nơi rồi!”.
Tôi lần túi lấy tờ 10 kyat đưa cho cậu thanh niên, bảo: “Của cậu đây, tôi chỉ có tờ 10 kyat, không phải trả lại đâu”.
“Không, chờ đã chú”. Cậu thanh niên rút ngay 2 kyat trong túi ra trả.
Cậu nhìn tôi một chốc, bảo: “Mong chú đừng phật ý. Chú có vẻ để tâm nhiều đến cháu nên cháu thấy mình phải giải thích thêm một chút. Chú thấy đấy, ở cửa hàng photocopy hay khi đạp xích lô, cháu đều chỉ lấy đúng phần tiền của mình. Cháu không bao giờ lấy hơn dù là vô tình hay chủ ý. Cháu không bao giờ nhận tiền boa. Cháu cũng không bao giờ đưa người khác nhiều hơn số tiền phải đưa. Chú thấy đấy, ngạn ngữ có câu: “Hãy chăm chút cho từng đồng kyat, rồi hàng chục nghìn kyat sẽ chăm chút lại bạn”. Đó là phương châm sống của cháu”.
Vậy đấy, cậu thanh niên đã dạy cho tôi một bài học một cách rất nhẹ nhàng và hết sức lễ độ.
“Thôi được, tôi đồng ý. Cậu rất thông minh. Giờ cậu về nhà luôn chứ?”.
“Chưa chú ạ! Vẫn còn kịp chạy thêm chuyến nữa. Tranh thủ bất cứ lúc nào còn có thể được chứ chú. Cháu đi đây”.
Ồ được thôi, lũ nhóc ạ, giờ thì cứ đi đi; đi đạp xích lô, mở nhà băng, kinh doanh gì đó, lên kế hoạch và tranh thủ khi nào còn có thể; hãy làm giàu và thành công, hãy chiếm lấy tất cả những gì chúng ta có thể.
Tôi bước vào nhà, đầu còn miên man suy nghĩ. Tôi tự hỏi có nên đánh thức thằng con trai đang gà gật trên mấy trang sách và bảo nó hãy ra ngoài mà đạp xích lô hay không? Tôi có nên bảo vợ mình đừng làm nội trợ nữa mà hãy mở một cửa hàng mì hay quán trà hay không? Phải làm điều gì đó chứ.
Nhưng rồi tôi nghĩ lại… Liệu như thế có nguy hiểm quá cho tôi không? Tôi có thể tưởng tượng ra được vợ mình sẽ hét lên thế nào với tôi, rằng từ nay đừng có mà về nhà trong bộ dạng quá chén nữa… Thế là tôi phanh ngay cái ý nghĩ đó lại như cái cách người ta phanh một chiếc xích lô, lặng lẽ bước vào nhà như thể chưa từng gặp bất cứ câu chuyện tuyệt vời nào như ban nãy vậy.
Truyện ngắn của PE MY-IN (Mi-an-ma)
ƯU ĐÀM (dịch)