Xây dựng xuất bản thành ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn

Bước nhảy vọt của ngành xuất bản

Qua 20 năm thực hiện chỉ thị, ngành xuất bản đã có bước phát triển nhảy vọt, toàn diện. Với gần 600 triệu bản sách/năm, đưa mức bình quân sách/người/năm từ 2,1 bản năm 2004 lên gần 6 bản năm 2024. Nếu năm 2004, toàn ngành xuất bản được khoảng 24.000 đầu sách với 250 triệu bản sách thì những năm gần đây, dao động trong khoảng 38.000-40.000 đầu sách, với gần 600 triệu bản sách. 

Số lượng nhà xuất bản (NXB) cơ bản phát triển ổn định (năm 2004 có 48 NXB; năm 2024 lên 57 NXB), trong đó các ngành, lĩnh vực quan trọng; các khu vực, vùng, địa phương đều có NXB; các NXB thuộc các trường đại học có sự phát triển. Tổng số lao động tại các NXB khoảng 4.400 người (tăng khoảng 1,3 lần so với năm 2004) với trình độ học vấn cao.

Trung bình mỗi năm, ngành xuất bản đạt doanh thu từ 3.500 đến 4.000 tỷ đồng. Năm 2024, tổng doanh thu toàn ngành đạt hơn 4.500 tỷ đồng (tăng 3,5 lần so với năm 2004). Sự tăng trưởng về doanh thu không chỉ thể hiện ở lĩnh vực xuất bản truyền thống mà còn ở lĩnh vực xuất bản điện tử. Năm 2024, số đầu xuất bản phẩm điện tử xuất bản đạt 3.495 đầu; phát triển nhanh các loại hình sách điện tử, đặc biệt là sách nói. 

Điều quan trọng nhất, ngành xuất bản đã đáp ứng được nhu cầu của công chúng. Các xuất bản phẩm không chỉ kịp thời phục vụ nhiệm vụ tuyên truyền đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước mà còn phong phú về nội dung, thể loại, hình thức cải thiện. Hoạt động in ấn hiện đại hóa, phát hành mở rộng với hàng nghìn cơ sở, đặc biệt là phát hành trên các nền tảng thương mại trực tuyến, giúp phát triển văn hóa đọc sâu rộng. Đào tạo nhân lực được chú trọng, hợp tác quốc tế bùng nổ với việc dịch xuất bản phẩm sang nhiều ngôn ngữ.

Đại biểu tham quan không gian trưng bày ngành xuất bản tại Triển lãm thành tựu đất nước, tháng 9-2025.

Tại hội nghị tổng kết 20 năm thực hiện chỉ thị mới đây do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương chủ trì, khẳng định: Đường lối đúng đắn của Đảng đã dẫn dắt cho sự phát triển vượt bậc của ngành xuất bản. Tầm nhìn chiến lược thể hiện trong chỉ thị, đó là: Huy động nguồn lực xã hội hóa, nhấn mạnh tính kinh tế-kỹ thuật của xuất bản bên cạnh tính tư tưởng, yêu cầu hoàn thiện pháp luật ngành xuất bản, chăm lo phát triển văn hóa đọc, đề ra các mục tiêu phát triển cụ thể...

Một trong những quan điểm đúng đắn là việc đẩy mạnh xã hội hóa, huy động các nguồn lực để phát triển sự nghiệp xuất bản. Nhờ có chỉ thị, sau đó được cụ thể hóa bằng Luật Xuất bản, đối tác liên kết không còn phải “núp bóng” các NXB với danh xưng là “đại lý phát hành” mà hoàn toàn được công khai tham gia vào quy trình xuất bản, được đứng tên chung khi “trình làng” xuất bản phẩm. TS Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị-Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Sách Thái Hà, khẳng định: “Nếu không có chủ trương, đường lối khuyến khích, chắc chắn tôi và nhiều đồng nghiệp sẽ không thành lập công ty sách”.

Bên cạnh thành tựu là chủ đạo, ngành xuất bản 20 năm vẫn còn tồn tại những hạn chế, khuyết điểm chậm khắc phục, đó là: Sai phạm về nội dung, nạn in lậu, nhiều NXB năng lực yếu kém, một số cơ quan chủ quản buông lỏng quản lý...

Cần những giải pháp đột phá

Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được Thủ tướng phê duyệt năm 2016 đã xác định xuất bản là một trong 12 ngành công nghiệp văn hóa ở nước ta. Tuy nhiên, so với nhiều ngành khác, xuất bản chưa trở thành ngành công nghiệp mũi nhọn. Chính vì thế, cần có những giải pháp đột phá để nâng tầm vị thế và ảnh hưởng của xuất bản ở phương diện kinh tế lẫn tác động tích cực vào đời sống văn hóa.

Trong xu thế chuyển đổi số là xu hướng tất yếu, xuất bản điện tử sẽ tiếp tục có những bước phát triển mạnh mẽ. Vì vậy, cần ưu tiên bố trí nguồn lực, đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật, chuyển đổi số cho hoạt động xuất bản nhằm đạt mục tiêu 100% NXB tham gia xuất bản điện tử và ứng dụng AI trong quy trình xuất bản. Đồng thời, xây dựng nền tảng xuất bản số dùng chung toàn ngành. Đa dạng hóa các loại sách điện tử tương tác đa phương tiện, sách thực tế ảo (VR book), sách nói (audiobook) đáp ứng nhu cầu của độc giả. Xây dựng thư viện số và hệ thống phát hành sách điện tử hiện đại. Bên cạnh đó, cũng cần chú ý hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ bản quyền trong môi trường số; tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm vi phạm; nâng cao nhận thức cộng đồng về tôn trọng quyền tác giả.  
Nhiều chuyên gia trong ngành xuất bản đề nghị cần sớm nghiên cứu, thử nghiệm mô hình tập đoàn kinh doanh văn hóa do Nhà nước nắm quyền sở hữu, trong đó xuất bản là một lĩnh vực kinh doanh trụ cột. Vốn dĩ ngành xuất bản cung cấp “nội dung gốc” cho hệ sinh thái công nghiệp văn hóa, một khi có tiềm lực mạnh có thể cho ra đời nhiều xuất bản phẩm chất lượng, có sức hút lan tỏa.

Bên cạnh kiên quyết hạn chế mặt trái: Đẩy mạnh chống sách lậu, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tránh tình trạng nội dung độc hại len lỏi vào các xuất bản phẩm; một công việc quan trọng là đẩy mạnh phát triển văn hóa đọc. Mặc dù đã có những giải pháp bước đầu hiệu quả nhưng cần tiếp tục kiên trì xây dựng thói quen đọc sách ở giới trẻ. Có như vậy, ngành xuất bản mới có thể xây dựng thị trường bền vững của riêng mình.

Có thể nói, chỉ thị sau 20 năm thực hiện đã hoàn thành sứ mệnh, việc ban hành một chỉ thị mới về phát triển hoạt động xuất bản trong kỷ nguyên mới là rất cần thiết. Từ đó, để ngành xuất bản trở thành ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, có giá trị cốt lõi, động lực quan trọng trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài theo yêu cầu của Đảng và đáp ứng nhiệm vụ chính trị trong giai đoạn mới.

TRẦN HOÀNG HOÀNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.