Trong bối cảnh đó, báo chí truyền thông phải tìm cách để thích ứng với môi trường truyền thông mới. Do vậy, việc xây dựng tòa soạn hội tụ (TSHT) đang trở thành xu thế tất yếu của các cơ quan báo chí.

Giải mã hiện tượng hội tụ

Thực tế cho thấy, khi một phương tiện truyền thông mới ra đời, người ta thường quan tâm nhiều đến sự phát triển và “tồn tại” của báo chí truyền thống. Với xu thế hội tụ truyền thông mạnh mẽ hiện nay, các phương tiện báo chí truyền thống và truyền thông mới lại có xu hướng tích hợp, tương tác và hỗ trợ nhau, bằng những phương thức đa dạng và phức tạp hơn trước. Tuy nhiên, hội tụ truyền thông không có nghĩa là cộng dồn một cách máy móc các loại hình báo chí trong cùng một cơ quan báo chí, mà thực chất một tòa soạn phải cấu trúc, sắp xếp lại để trở thành một “guồng máy” sản xuất tin tức, chế ra nhiều “món ăn” mới đáp ứng các thị hiếu của công chúng hiện đại.

Từ lâu, các tòa soạn trên thế giới đều vận hành theo mô hình tòa soạn riêng rẽ, phóng viên chủ yếu “phục vụ” cho một loại hình báo chí riêng biệt. Điều đó khiến các tòa soạn báo không phát huy được sức mạnh tổng thể về nguồn nhân lực cũng như ưu thế vượt trội của công nghệ đa phương tiện. Chính vì vậy, nhiều cơ quan báo chí trên thế giới đã xây dựng mô hình tòa soạn đa loại hình, đa phương tiện, lấy báo điện tử làm trung tâm và khái niệm TSHT ra đời từ đó.

Đoàn Báo Quân đội nhân dân Lào tham quan Phòng Thư ký tòa soạn, Báo Quân đội nhân dân (tháng 12-2019). Ảnh: TRỌNG HẢI.

Có thể thấy, TSHT là một “chiến lược biên tập”, giúp công chúng có thể sử dụng bất cứ thiết bị nào để tiếp cận thông tin. Tuy nhiên, TSHT phải phụ thuộc vào các quy định cũng như luật báo chí của từng quốc gia, đặc biệt là nền tảng khoa học và công nghệ, cũng như văn hóa tòa soạn. Do đó, sự ra đời và phát triển TSHT là một tất yếu khách quan. Sự tích hợp giữa các phương tiện truyền thông mới và cũ trong cùng một tòa soạn là đặc điểm nổi bật nhất của TSHT, giống như một cuộc “hôn nhân”, bao gồm nhiều chủ thể: Báo in, tạp chí, báo điện tử, phát thanh, truyền hình và mạng xã hội. Các chủ thể phải điều tiết lẫn nhau, kết hợp linh hoạt với nhau để tạo ra “những đứa con tinh thần” mà công chúng dễ dàng đón nhận trên bất cứ kênh truyền thông nào.

Đặc điểm của tòa soạn hội tụ

TSHT có sự hợp nhất giữa các phòng (ban) chuyên môn trong cơ quan; các phóng viên, biên tập viên cũng như lãnh đạo cùng làm việc trong một không gian mở trên một mặt phẳng, lấy trung tâm sản xuất và phân phối tin tức đa phương tiện làm hạt nhân-nơi có thể giúp lãnh đạo tòa soạn đưa ra “chỉ thị” nhanh nhất và thống nhất về nội dung đến từng nhân viên trong tòa soạn. Hiện nay, trên thế giới có 3 mô hình TSHT chính: Mô hình 1.0, lấy sản phẩm báo chí in làm hạt nhân; mô hình 2.0, lấy báo điện tử làm trung tâm; mô hình 3.0, ưu tiên các kênh truyền thông số hay còn gọi tòa soạn hợp nhất.

Có thể khái quát một số đặc điểm của TSHT như sau: Hội tụ về không gian làm việc. Đây là đặc điểm cơ bản nhất của TSHT. Theo đó, từ lãnh đạo đến nhân viên đều làm việc trên một mặt phẳng. Hội tụ về phương thức tác nghiệp là phóng viên, biên tập viên, phóng viên ảnh cùng hợp tác làm tin, bài thay vì hoạt động độc lập như trước. Nói một cách đơn giản, khi có sự kiện thời sự, nhóm phóng viên được phân công cùng tác nghiệp và thu thập dữ liệu, đồng thời chia sẻ những thông tin đã thu thập được và thống nhất chọn cách tốt nhất để đưa tin. Hội tụ về nội dung là các tác phẩm báo chí được trình bày dưới dạng đa phương tiện, kết hợp chữ viết, hình ảnh, âm thanh, video, blog, liên kết đến các trang video, audio trực tuyến…

Thực tiễn trên thế giới cho thấy, muốn xây dựng TSHT thành công, trước hết cần phải có đội ngũ phóng viên, biên tập viên có kỹ năng nghề nghiệp tốt, được đào tạo bài bản, có khả năng sử dụng nhiều thiết bị hiện đại, như: Máy quay, máy ảnh, máy ghi âm... đồng thời, am hiểu nhiều loại hình báo chí. Tuy nhiên, trong bất kỳ điều kiện nào, vẫn không thể thiếu các kỹ năng chuyên sâu, như: Kỹ năng điều tra, viết chân dung, phỏng vấn, phóng sự, kỹ năng sử dụng truyền thông mạng xã hội trong tác nghiệp. Đội ngũ nhân sự cũng phải chuyên và mạnh về công nghệ thông tin để phục vụ tốt nhất cho tòa soạn.

Ngoài ra, đối với TSHT, cơ sở vật chất là yếu tố then chốt, bởi công nghệ, kỹ thuật tốt sẽ giúp nội dung bứt phá thể hiện sức mạnh của nó. Thực tế cho thấy, TSHT cần phải có một trung tâm sản xuất tin, bài và một hệ thống quản lý nội dung chuyên nghiệp. Cùng với đó, kỹ thuật giải mã đa phương tiện nhanh chóng, dễ sử dụng được cài đặt sẽ giúp truyền đi âm thanh và hình ảnh tới các thiết bị xem tin đa phương tiện theo yêu cầu. Đồng thời, bảo đảm tin, bài được truyền tải đến nhiều loại hình báo chí và được khai thác trên tất cả các loại thiết bị. Điều quan trọng là TSHT phải có hệ thống bảo mật mạnh và hiện đại để tránh "tin tặc".

Câu chuyện ở Việt Nam

Nhìn từ thực tiễn đời sống báo chí Việt Nam hiện nay có thể thấy, nhiều cơ quan báo in có một quy trình biên tập khá chặt chẽ, bài bản, chuyên nghiệp, thông thường theo 3 cấp chỉ đạo từ ban biên tập đến cấp trung gian (phòng, ban) và phóng viên. Với hình thức này, phóng viên và biên tập viên làm việc ở các phòng nhỏ, riêng biệt, ít ồn ào, độ tập trung cao, chất lượng tin, bài khá tốt. Thông thường, các tin, bài được soát xét qua 3 cấp, nên chất lượng thông tin có chiều sâu, độ chính xác cao. Các phòng/ban chủ động được nguồn tin, cập nhật thông tin, tính ổn định và kỷ luật trong tòa soạn cao, ít có sự lộn xộn.

Tuy nhiên, trong kỷ nguyên 4.0, mô hình sản xuất riêng rẽ hiện nay ở một số cơ quan báo chí đa loại hình dễ dẫn đến tình trạng phóng viên thiếu tính chủ động và không linh hoạt trong xử lý các vấn đề phát sinh. Hầu hết, phóng viên chỉ chuyên sản xuất cho một loại hình báo chí (báo in/báo điện tử) mà chưa có tư duy đa phương tiện trong quá trình tác nghiệp. Do đó, trong kỷ nguyên 4.0, nên chăng các cơ quan báo chí tái cấu trúc bộ máy "sản xuất" và xây dựng quy trình biên tập theo mô hình tòa soạn 3.0 hội tụ hoàn toàn sẽ tránh được hiện tượng chồng chéo nội dung và lãng phí nguồn tài nguyên hiện có, tiết kiệm chi phí trong quá trình hoạt động.

Có thể chia thành các giai đoạn để xây dựng TSHT như sau: Tập trung xây dựng tòa soạn đa loại hình báo chí, cung cấp thông tin trên các nền tảng khác nhau: Báo in, báo điện tử và các ứng dụng cho điện thoại di động cần phải quảng bá cho nhau, các tin/bài không được đăng độc quyền trên một loại hình mà phải được quảng bá chéo trên các loại thiết bị. Sử dụng hiệu quả mạng xã hội trong tác nghiệp, như: Kiểm chứng thông tin, thu thập thông tin, sản xuất và xuất bản tin, bài; xây dựng nhóm/ê-kíp với cơ cấu "mềm", linh hoạt gồm các chuyên gia, phóng viên, lãnh đạo có trình độ chuyên môn cao, có tính chuyên nghiệp, phụ trách các số đặc biệt, chịu trách nhiệm các chuyên đề và bài viết "mũi nhọn", "đặc sản" của cơ quan báo chí, tăng uy tín và vị thế của tòa soạn.

PGS, TS NGUYỄN THÀNH LỢI (Tổng biên tập Tạp chí Người làm báo)