Những dấu ấn của Nhà giáo Nhân dân (NGND), nhạc sĩ Hoàng Kiều (tên thật là Tạ Khắc Kế, quê gốc Hưng Yên) được các chuyên gia, nhà nghiên cứu chia sẻ qua các tham luận tại tọa đàm “Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc chèo” và diễn vở "Súy Vân" ngày 9-8, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông (1925-2025). Sự kiện do Hội Nhạc sĩ Việt Nam phối hợp với Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát triển Văn hóa Dân tộc, cùng Nhà hát Chèo Việt Nam tổ chức.

Tọa đàm về nghệ thuật chèo và đóng góp của nhạc sĩ Hoàng Kiều nhân kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của ông. 

Sinh năm 1925 tại Hà Nội, nhạc sĩ Hoàng Kiều được biết đến như một nhà quản lý, nhà sư phạm, tác giả sáng tác âm nhạc, viết kịch bản và nghiên cứu khoa học xuất sắc. Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật sân khấu kịch hát truyền thống, hơn 30 năm giảng dạy, ông đã góp phần đào tạo nhiều nhạc công, cán bộ chỉ huy và sáng tác nhạc chèo cho các nhà hát trên cả nước. Từ những giáo trình, công trình nghiên cứu đồ sộ đến những giai điệu chèo đậm hồn dân gian, tất cả đều kết tinh từ một đời lao động nghệ thuật nghiêm cẩn và tâm huyết.

Thiếu tướng, nhạc sĩ Nguyễn Đức Trịnh, Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam khẳng định: “Nhạc sĩ Hoàng Kiều có nhiều đóng góp to lớn và để lại ấn tượng sâu đậm đối với sự nghiệp kế thừa, phát triển âm nhạc dân tộc và nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam. Những hoạt động của ông cho sân khấu chèo trải dài từ sáng tác, kịch bản, đạo diễn, đến nghiên cứu và đào tạo”.

 Các nghệ sĩ, học trò của nhạc sĩ Hoàng Kiều hát tác phẩm của ông tại tọa đàm.

TS Trần Đình Ngôn - một trong những cây đại thụ của sân khấu kịch truyền thống dân tộc - nhấn mạnh một dấu mốc: Hoàng Kiều là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho chèo, một bước đột phá đưa âm nhạc trở thành linh hồn của vở diễn. Những tác phẩm như “Súy Vân” cải biên, “Quan Âm Thị Kính” không chỉ thành công vang dội, mà còn trở thành khuôn mẫu để các thế hệ nhạc sĩ sau này học hỏi. Ông cũng là một trong những người tiên phong sáng tác làn điệu chèo mới dựa trên cấu trúc của làn điệu cổ, mở ra trào lưu sáng tác hiện đại nhưng vẫn giữ nguyên bản sắc.

Nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long cũng nhấn mạnh đến vai trò người mở đường, đặt nền móng, góp phần định hình ngôn ngữ âm nhạc cho chèo hiện đại cả về tư duy lẫn phương pháp. Trong đó, vở chèo “Súy Vân” mà ông là tác giả âm nhạc là một dấu mốc nghệ thuật, nơi ông đưa chèo tới đỉnh cao biểu cảm bằng âm nhạc.

Năm 1980, khi Trường Đại học Sân khấu, Điện ảnh Hà Nội thành lập, nhạc sĩ Hoàng Kiều được mời làm Phó hiệu trưởng, Trưởng khoa Kịch hát dân tộc, người chèo lái những khóa đào tạo đại học đầu tiên. Từ đó, nhiều nghệ sĩ chèo tài danh trưởng thành, góp phần đưa sân khấu chèo phát triển rực rỡ như: NSND Quốc Trượng, NSND Hồng Ngát, NSƯT Xuân Hinh… 

Không chỉ là một người thầy nghiêm khắc, nhạc sĩ Hoàng Kiều còn để lại ấn tượng sâu đậm trong đời thường. NSND Trần Quốc Chiêm nhớ lại: “Thầy luôn dặn: Chèo không chỉ là hát, mà là kể chuyện, là ý tứ sâu xa... Nếu con không kể bằng trái tim, khán giả sẽ không nghe”. Từ lời dạy ấy, học trò không chỉ nắm vững kỹ thuật mà còn thấm nhuần đạo lý sống, những giá trị nhân văn sâu sắc mà chèo gửi gắm.

 
 
 
 
 Hình ảnh trong vở chèo "Súy Vân" nổi tiếng của nhạc sĩ Hoàng Kiều.

Di sản của nhạc sĩ Hoàng Kiều không chỉ là hàng trăm làn điệu, vở diễn và kịch bản, mà còn là những công trình nghiên cứu đồ sộ như: “Tìm hiểu các làn điệu chèo cổ (170 làn điệu, 700 trang) hay “Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền” (500 trang), trở thành tài liệu nền tảng cho bảo tồn và phát triển chèo, được giới chuyên môn coi như “sách gối đầu giường” của người làm nghề.

Trong mắt đồng nghiệp, học trò và người thân, nhạc sĩ Hoàng Kiều là một cây đại thụ, tỏa bóng mát bằng kiến thức, tài năng và nhân cách. Ông được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật cùng nhiều huân chương, huy chương cao quý. Nhưng trên tất cả, giá trị ông để lại chính là nguồn cảm hứng, là tấm gương về sự gắn bó trọn đời với nghệ thuật dân tộc, vừa gìn giữ, vừa đổi mới để chèo hòa mình vào nhịp sống đương đại.

Bài và ảnh: PHẠM THỨ

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.