QĐND Online - Hàng trăm năm trước, điệu trống quân đã vang lên tại xã Khánh Hà (Thường Tín, Hà Nội). Đến giờ, sau bao đổi thay, phát triển, lời ca mượt mà và dung dị ấy vẫn được giữ gìn, tiếp nối và trở thành một sinh hoạt văn hóa tinh thần lành mạnh không thể thiếu của người dân nơi đây.

Sinh hoạt văn hóa độc đáo

Theo lời các nghệ nhân cao tuổi kể lại thì hát trống quân ở xã Khánh Hà có từ những năm 1850, thế kỷ XIX. Khi đó ở các làng Khánh Vân, Nhị Khê, Hoàng Xá, Đỗ Hà, Liễu Ngoại, Liễu Nội, Đan Nhiễm (xã Khánh Hà, huyện Thường Tín), nghệ thuật hát trống quân cổ đã xuất hiện.

Không gian diễn xướng của hát trống quân vùng này rất phong phú. Ngày trước, vào các đêm trăng thanh gió mát, người dân sống dọc hai bờ sông Tô Lịch và sông Nhuệ, chủ yếu là thanh niên nam, nữ trong làng lại rủ nhau ra đôi bờ sông hát trống quân. Họ có thể hát qua đôi bờ hay nam dưới thuyền, nữ trên bờ, hoặc cũng có thể hát trên sân đình vào những ngày hội làng… Hình thức hát độc đáo nhất của hát trống quân Khánh Hà là mượn dòng sông làm nơi diễn xướng. Cũng chính từ hội hát trống quân đã bắc nhịp cầu cho nhiều bạn hát nên duyên vợ chồng.

Cụ Nguyễn Thị Vẫy cùng các thành viên trong CLB biểu diễn hát Trống quân.

Hát trống quân Khánh Hà có rất nhiều làn điệu như cò lả, hát giao duyên, hát đối, hát họa hoa, hát họa trời, hát họa đất, hát gọi...với hàng nghìn bài trống quân được sáng tác dựa trên những làn điệu cơ sở với các nội dung khác nhau về mọi mặt của đời sống, tất cả đã tạo nên một kho tàng các bài hát trống quân đang cần lưu giữ và truyền dạy.

Truyền lửa cho thế hệ sau

Do nhiều yếu tố tác động, số người  biết hát trống quân ở xã Khánh Hà bị mai một. Nhận thấy được nguy cơ sắp mất đi một môn nghệ thuật truyền thống, đến năm 2005, ông Nguyễn Văn Tươi, một trong số ít các nghệ nhân trống quân còn sống và các cụ cao tuổi trong xã đã thành lập CLB Hát trống quân để gây dựng phong trào văn hóa văn nghệ và truyền dạy nghệ thuật hát Trống quân cho con cháu. Người có công đầu tiên trong việc lưu giữ những tư liệu về nghệ thuật dân gian này là nghệ nhân Tô Thị Tốn (đã mất). Cụ Tốn đã sưu tầm được 36 làn điệu hát trống quân lời cổ. Từ đây, các thành viên CLB biên soạn, sáng tác lời mới phục vụ công tác tập luyện và truyền dạy.

Hiện nay, CLB hát trống quân xã Khánh Hà với nòng cốt là các ông bà Nguyễn Thị Vẫy, Nguyễn Văn Bôn, Nguyễn Thị Ly, Nguyễn Thị Ngừ, Nguyễn Thị Điệp… đã và đang tích cực tham gia truyền dạy cho lớp trẻ. Từ năm 2005 đến nay, mỗi năm CLB mở một lớp tập hát trống quân cho khoảng 20 học sinh trong độ tuổi từ 9 đến 15. Qua gần chục năm, đã có khoảng 100 người dân trong 7 thôn được truyền dạy hát trống quân, trong đó có 45 thành viên thường xuyên tham gia sinh hoạt trong đội văn nghệ và tham gia biểu diễn dịp hội làng, lễ, Tết... Đặc biệt, CLB vinh dự có 6 ông, bà được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian và hiện 5 người còn sống là các nghệ nhân Nguyễn Thị Vẫy, Nguyễn Văn Bôn, Lê Văn Trường, Nguyễn Thị Lơ và Nguyễn Thị Điệp. Nghệ nhân Nguyễn Thị Vẫy tâm sự: "Lớp già như chúng tôi yêu văn nghệ, yêu hát trống quân nhưng nay tuổi đã cao không biết về với ông bà, tiên tổ lúc nào, nên giờ phải trông mong vào thế hệ trẻ". 

Các thành viên trong CLB Hát trống quân xã Khánh Hà đang cố gắng để vực lại nghệ thuật hát trống quân xưa. Có lẽ cùng với sự vào cuộc của chính quyền, trách nhiệm của các nghệ nhân, sự đam mê tiếp nối của thế hệ trẻ yêu hát trống quân chắc chắn sẽ giúp cho điệu hát trống quân ngày nào sống lại với nguyên giá trị của nó và trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân xã Khánh Hà. Đó cũng là giải pháp hữu hiệu góp phần bảo tồn và giữ gìn nét đẹp văn hóa của nghệ thuật dân gian Việt Nam...

Bài và ảnh: HƯƠNG GIANG