Theo phong tục, hội đền Và được tổ chức hằng năm nhưng hội chính được tổ chức vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu. Lễ hội đền Và 2017 chính thức khai hội từ chiều ngày 10-2, tức ngày 14 tháng Giêng năm Đinh Dậu. Sau lễ tế khai hội, từ sáng sớm ngày rằm tháng Giêng, đoàn rước kiệu khởi hành một cách trang nghiêm trong khói hương nghi ngút cùng hàng ngàn người dân tham dự. Trang trọng và lộng lẫy nhất là kiệu Văn, kiệu Lồng Ngũ và kiệu Ngai, rồi kế tiếp là kiệu lễ hoa quả của các thôn. Các đội múa rồng, bát bửu, đội tế, đội nhạc, đội dâng hương… cùng đi với đoàn rước. Tại các cửa đình, đền, chùa lập đàn tế lớn, trang hoàng uy nghi; các gia đình hai bên đường đều bày hương án, dâng hương hoa, lễ vật thành tâm để đón đoàn rước kiệu đi qua nhằm lễ tạ tri ân Đức Thánh. Đến các ngã tư, ngã ba lớn, đoàn rước kiệu của từng kiệu hứng khởi, đồng thanh hô lớn làm hiệu lệnh, tâng kiệu lên cao mấy nhịp và rồi tung lên cao, quay tròn mấy vòng. Cùng tiếng reo hò của hàng ngàn người dân là tiếng chiêng, tiếng trống thúc dồn dập vang dội mang đến cảm xúc rạo rực, phấn chấn tạo nên những âm hưởng hào hứng của lễ hội.
Đoàn rước kiệu Ngai (rước Tam vị Đức Thánh Tản) trong lễ hội.
Đặc biệt trong lễ hội, già trẻ, trai, gái nhất là những cháu nhỏ chậm lớn, biếng ăn, người già ốm yếu, bệnh tật đua nhau được chui ngang qua gầm kiệu vài lần để cầu Thánh ban cho sức khỏe, bình an. Tục chui kiệu trở thành nét văn hóa đẹp, độc đáo trong lễ rước Thánh Tản Viên của người dân xứ Đoài. Tay bồng đứa cháu nhỏ trẩy hội Xuân, bà Vũ Thị Thanh, 70 tuổi, khu dân cư Phú Mai, phường Phú Thịnh, thị xã Sơn Tây, phấn khởi nói: “Cả gia đình tôi năm nào cũng tham gia lễ hội. Đây là tín ngưỡng tốt đẹp của ông cha, không chỉ dâng hương kính Thánh, mà bà cháu tôi còn chờ để được trực tiếp chui kiệu Thánh mong Ngài phù hộ cho quốc thái dân an, gia đình con cháu mạnh khỏe, vạn sự may mắn”.
Hành hương về đền Và hôm nay, nhìn lại những chứng tích xưa, du khách không khỏi bồi hồi, xúc động với âm thanh vang đâu đây tiếng “ngựa hý, quân reo” của Tản viên Sơn Thần. Ông Nguyễn Huy Khánh, Phó chủ tịch UBND thị xã Sơn Tây, Trưởng ban tổ chức lễ hội cho biết: “Từ lâu lễ hội đền Và không chỉ là ngày hội ngộ tri ân thỏa mãn ước nguyện của người dân sau những ngày lao động vất vả, khó nhọc để tạm quên đi những lo toan thường nhật mà còn nhắc nhở, giáo dục các thế hệ về đạo lý truyền thống của dân tộc. Thông qua các trò chơi dân gian, phong phú như: Cờ người, đánh đu, đấu vật, kéo co, thổi cơm thi, bắt vịt…, hội đền Và còn khích lệ tinh thần thượng võ, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa quý báu của tiền nhân để lại”.
Dưới sự chỉ đạo sát sao của các cơ quan chức năng, lễ hội đền Và được tổ chức trang nghiêm, chặt chẽ, không có các hiện tượng tiêu cực, mê tín dị đoan, cờ bạc. Công tác an ninh trật tự, an toàn giao thông, vệ sinh an toàn thực phẩm cũng được quản lý chặt chẽ, góp phần bảo đảm lễ hội được tổ chức thành công.
Bài và ảnh: HỒNG NHUNG