QĐND - Tròn 40 năm trước, ngày 30-4-1975 hẳn nhiều trái tim Việt Nam may mắn được sống trong những giây phút lịch sử trọng đại của dân tộc, đã không thể nào quên và không cầm được nước mắt trong niềm vui sướng tột cùng ấy, khi được nghe giai điệu của “Tiến về Sài Gòn”, “Như có Bác trong ngày đại thắng” vang lên ở cả hai miền Nam, Bắc.

Một tiết mục văn nghệ trong Chương trình nghệ thuật đặc biệt “Bài ca thống nhất”. Ảnh: Phan Tùng Sơn.

Từ “Tiến về Sài Gòn”...

Tôi yêu mến giọng hát NSƯT Quang Hưng (1934-2014) ngay từ ngày còn nhỏ qua làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam cũng như qua băng đĩa ca nhạc. Tôi rất ấn tượng hình ảnh một ông già hóm hỉnh, dí dỏm trong bộ quần áo người chiến sĩ giải phóng quân, đứng trên mấy phiến đá bên một dòng suối trong rừng tái hiện lại hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ trong rừng Trường Sơn trong những năm tháng gian khổ của cuộc kháng chiến chống Mỹ giành độc lập, thống nhất đất nước để thể hiện ca khúc “Anh quân bưu vui tính”. Dẫu đã biết ông là một trong những ca sĩ nổi tiếng của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Đặc biệt, ông chính là người được nhạc sĩ người Anh-Ewan MacColl (1915-1989) tặng ca khúc “The balad of Ho Chi Minh” và chính là người đầu tiên thể hiện ca khúc này dưới hình thức song ngữ tại Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới, với phần lời hát tiếng Việt mang tên “Bài ca Hồ Chí Minh” do nhạc sĩ Phú Ân viết. Nhưng, khi tìm hiểu những thông tin về cuộc đời ca hát của NSƯT Quang Hưng, tôi đã không khỏi bất ngờ khi biết chính ông là người hát ca khúc “Tiến về Sài Gòn” của tác giả Huỳnh Minh Siêng tức Lưu Hữu Phước trên Đài Phát thanh Sài Gòn trong thời khắc lịch sử 30-4-1975, ngay sau khi quân giải phóng chiếm được đài phát thanh. Sau bài hát là phát biểu tuyên bố đầu hàng của Tống thống Chính quyền Sài Gòn Dương Văn Minh.

 “Tiến về Sài Gòn ta quét sạch giặc thù, tiến về Sài Gòn giải phóng thành đô…”, những lời ca dứt khoát và hừng hực khí thế như tiếp thêm niềm hân hoan trong ngày Bắc Nam sum họp một nhà “chắc như đinh đóng cột” ấy, thực ra được thu âm từ trước ngày giải phóng Sài Gòn chừng 7 năm. Và như vậy, đương nhiên, những lời ca ấy khi được viết ra và thể hiện là ước mơ, đồng thời là niềm tin vững chắc cho ngày thống nhất đất nước. NSƯT Quang Hưng cũng khá nhiều lần chia sẻ về may mắn khi được nhạc sĩ Lưu Hữu Phước gửi gắm cho bài hát này. Đó là vào năm 1968, chuẩn bị cho Chiến dịch Mậu Thân, khi ấy NSƯT Quang Hưng đang là cây đơn ca của Nhà hát Nhạc vũ kịch Việt Nam, còn nhạc sĩ Lưu Hữu Phước thì có chuyến ra công tác Hà Nội, ông đã tìm gặp và đề nghị Quang Hưng thu ngay ca khúc “Tiến về Sài Gòn”, phải thu hai bản, một bản hát giọng Bắc và một bản hát giọng Nam. Sau đó, một bản được nhạc sĩ Lưu Hữu Phước giao cho các chiến sĩ tham gia chiến dịch và dự định sẽ dùng bản nhạc này để phát sau khi giành lại được Sài Gòn. Nhưng không may chiến dịch đã không thành công và 7 năm sau, chính bản thứ hai, hát theo giọng Nam đã được vang lên. Sau này, rất nhiều phóng sự phát thanh, truyền hình trong nước và quốc tế khi nhắc lại sự kiện này đã sử dụng chính bản thu âm lịch sử đó. Ngay chính NSƯT Quang Hưng khi còn sinh thời, cũng đã rất hồi hộp và tràn đầy cảm xúc mỗi lần lắng nghe lại “Tiến về Sài Gòn”, không chỉ bởi do ông thể hiện mà còn là một phần của lịch sử dân tộc Việt Nam ở thế kỷ XX.

Đến “Như có Bác trong ngày đại thắng”

Trong khi ở phương Nam rộn vang tiếng ca “Tiến về Sài Gòn” thì nơi hậu phương miền Bắc, “Như có Bác trong ngày đại thắng” hân hoan và trào dâng niềm xúc động từ Hà Nội, qua làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam đã kịp thời đến với đông đảo nhân dân cả nước. “Việt Nam Hồ Chí Minh”-chỉ với hai cụm từ "Việt Nam-Hồ Chí Minh" ấy thôi quán xuyến toàn bộ phần điệp khúc, với thủ pháp nhắc lại liên tiếp 4 lần đã quá đủ thông điệp của một ngày vui chiến thắng. Cái hay của ca khúc này ở chỗ, viết trên nhịp hành khúc nhưng lạ thay, nó cứ khắc vào tâm trí người nghe một tình cảm mãnh liệt, khiến ai nấy khi nghe cũng không cầm được nước mắt. Có lẽ vì thế mà đã 40 năm trôi qua, ca khúc này vẫn còn vang lên trong những sự kiện tập thể trọng đại, hay có khi chỉ đơn thuần mừng chiến thắng trong một cuộc thi đấu thể thao. Còn với riêng tác giả, nhạc sĩ Phạm Tuyên, bài hát là dấu ấn không quên trong cuộc đời sáng tác âm nhạc. Đó là vào những ngày tháng tư, khi bắt đầu cuộc tổng tiến công Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, nhạc sĩ Phạm Tuyên khi ấy đang phụ trách Ban Âm nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam. Một mặt vừa là nhiệm vụ, một mặt cũng chính là tình cảm và sự mong đợi của cá nhân mỗi nghệ sĩ, nên các nhạc sĩ trong Ban Âm nhạc luôn dõi theo từng bước đi của đoàn quân thông qua những tin tức được truyền về từ chiến trường. "Hôm 27-4, đài đưa tin phi công Nguyễn Thành Trung ném bom Sân bay Tân Sơn Nhất. Lúc đó tôi với các anh em mới giật mình, thôi chết rồi, đến Tân Sơn Nhất thì chắc chỉ ngày mai ngày kia là giải phóng”-Nhạc sĩ Phạm Tuyên nhớ lại. Cùng lúc đó, đồng chí Trần Lâm, Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam cũng chia sẻ với nhạc sĩ Phạm Tuyên rằng, động viên anh em viết một bài gì đó thật hoành tráng để mừng chiến thắng.

Trong niềm cảm xúc thiêng liêng ấy, nhạc sĩ Phạm Tuyên chỉ mất đúng 2 tiếng của đêm 28-4-1975 để hoàn thành ca khúc này và ngay sáng hôm sau ông đã mang “Như có Bác trong ngày đại thắng” lên cơ quan trình bày với hội đồng. Cũng thời khắc lịch sử ấy còn là nguồn cảm hứng để các nhạc sĩ cho ra đời những tác phẩm bất hủ cho nền ca khúc cách mạng Việt Nam như: “Đất nước trọn niềm vui” (Hoàng Hà); “Hà Nội niềm tin và hy vọng” (Phan Nhân)… Nhưng “Như có Bác trong ngày đại thắng” đã được chọn để phát trong ngày 30-4, bởi ca từ súc tích, tình cảm nồng nàn, lại ngắn gọn, dễ nhớ, dễ thuộc. Chính nhạc sĩ Phạm Tuyên cũng ngạc nhiên, ông nhớ lại: “Ngay hôm sau, 1-5, trên đường đến Đài Tiếng nói Việt Nam bằng xe đạp, tôi đã rất ngỡ ngàng khi chứng kiến các đoàn đi mít tinh có cả xe quân nhạc và rất đông người đều hát vang bài này. Tôi gặp một anh bên quân nhạc hỏi thì biết là suốt đêm hôm qua mọi người đã nghe đài đến thuộc bài”.

Vậy là một ca khúc lịch sử được người nhạc sĩ tài hoa sáng tác chỉ trong vòng có 2 tiếng đồng hồ nhưng ông bảo: “Nếu nói cho đúng là hai tiếng cộng với cuộc đời!”.

NGUYỄN QUANG LONG, Nhạc sĩ lý luận-phê bình, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu âm nhạc dân tộc