QĐND - Lính Cụ Hồ, Bộ đội Cụ Hồ là tên của nhân dân vùng chiến khu Việt Bắc gọi bộ đội ta, quân đội ta trong những năm tháng đầu tiên của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Tên gọi ấy xuất phát từ lòng kính yêu, tin tưởng sâu sắc và đặc biệt của nhân dân ta đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, với Đảng và Chính phủ của nước Việt Nam mới ra đời cùng đội ngũ cán bộ, đảng viên và quân nhân của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, rồi Vệ quốc quân, Quân đội nhân dân Việt Nam. Một nguồn cội thực tế của tên gọi ấy chính là từ hình ảnh những đơn vị, những cán bộ, chiến sĩ quân đội vừa dũng cảm chiến đấu hy sinh trước quân giặc, vừa giản dị, gần gũi, thân thương, hết lòng và quên mình giúp đỡ, bảo vệ dân. Hình ảnh ấy khác hẳn, trái ngược hẳn với mọi đội quân xâm lược Pháp, Nhật và những đội quân của các chính quyền phong kiến trước đây hay các đội quân ngụy do quân xâm lược lập nên. Ngay từ buổi đầu ra đời, Bộ đội Cụ Hồ đã thể hiện được bản chất từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà phục vụ, chiến đấu. Đó là quân đội của nhân dân, quân đội mang hình ảnh của vị lãnh tụ kính yêu, thể hiện ý chí, nguyện vọng, tâm đức của Người và của nhân dân.

Theo tiến trình của cách mạng và kháng chiến, khi quân đội ta trở thành lực lượng nòng cốt của cuộc chiến tranh nhân dân phát triển khắp mọi miền đất nước cùng với những chiến công nối tiếp những chiến công, Bộ đội Cụ Hồ đã trở thành tên gọi phổ biến, rộng khắp trong nhân dân từ Bắc chí Nam. Từ tên gọi thông thường, gần gũi, Bộ đội Cụ Hồ đã thành một tên gọi, một danh hiệu vừa gần gũi vừa thiêng liêng đối với quân đội và nhân dân ta. Từ cách gọi một hiện tượng văn hóa dân gian, từ cuộc sống nhân gian, Bộ đội Cụ Hồ trở thành một giá trị văn hóa, tỏa sáng trong nhân gian.

Tổ tuần tra của Đồn Biên phòng Y Tý (Lào Cai). Ảnh: Minh Trường

Giá trị văn hóa Bộ đội Cụ Hồ gồm những yếu tố nào? Chính những lời khen tặng và cũng là những chỉ thị, sự căn dặn tâm huyết của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với quân đội ta là những nội dung cô đọng, súc tích sâu sắc và bao quát nhất: "Trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng".

Trung với Đảng cũng là trung với Tổ quốc, đất nước Việt Nam, bởi Đảng là đại diện của những lợi ích, mục tiêu, nhiệm vụ của xu thế phát triển theo quy luật của cách mạng, của đất nước, của nhân dân, Đảng là tổ chức lãnh đạo khoa học, tiên tiến, "là đạo đức, là văn minh" và "Ngoài lợi ích của Tổ quốc và nhân dân, Đảng ta không có lợi ích nào khác" (Lời Chủ tịch Hồ Chí Minh).

Trung với Đảng, trung với nước khác hẳn và bền vững hơn về chất so với quan niệm đạo lý "Trung quân ái quốc" trong chế độ phong kiến Việt Nam trước đây khi giai cấp phong kiến, các vương triều, các vị vua, hoàng đế không luôn luôn và không thể đồng nhất lợi ích, trí tuệ với nhân dân. Sau giai đoạn gần dân, thịnh trị là xa dân, không được lòng dân, vương triều suy tàn.

Trung với Đảng, hiếu với dân là cội nguồn của niềm tin, sức mạnh, là mục tiêu, lý tưởng, định hướng cho ý chí, tình cảm của Bộ đội Cụ Hồ. Đó cũng là giá trị đặc sắc của văn hóa chính trị, văn hóa quân sự Việt Nam trong thời đại mới.

Văn hóa chính trị, văn hóa quân sự Việt Nam thời đại mới khởi nguồn từ đường lối xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam của Đảng, của Bác Hồ. Ngay trong Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, Bác Hồ đã nêu cao tinh thần và phương châm "chính trị trọng hơn quân sự". Thực hiện Chỉ thị của Bác, đồng chí Võ Nguyên Giáp khi chỉ đạo tổ chức xây dựng Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân đã tham khảo những lời thề danh dự của lực lượng kháng chiến Pháp chống lại quân phát-xít Đức chiếm đóng trong Đại chiến thế giới lần thứ 2 và của Quân giải phóng Nam Tư cùng thời kỳ này để viết nên 10 lời thề danh dự của quân nhân. Những lời thề đó rất Việt Nam và cũng chứa đựng tinh thần của thời đại. 10 lời thề đó cùng 12 điều kỷ luật khi quan hệ với nhân dân của quân nhân đã tồn tại, khắc cốt ghi xương trong các thế hệ Bộ đội Cụ Hồ suốt 70 năm qua.

Từ đường lối chính trị, quân sự của Đảng, từ những chỉ thị, lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ những lời thề, điều lệnh, quy định của quân đội và từ chính thực tế chiến đấu, trưởng thành, đã thể hiện rõ Bộ đội Cụ Hồ là lực lượng vũ trang dưới sự lãnh đạo của Đảng có tổ chức chặt chẽ, kỷ luật tự giác, nghiêm minh, là đội quân bách chiến bách thắng trước mọi kẻ thù, là đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất, đội quân văn hóa luôn sẵn sàng đồng cam cộng khổ, chia ngọt sẻ bùi, xả thân quên mình vì dân, sẵn sàng ủng hộ, giúp đỡ, bảo vệ chính quyền và các tổ chức của nhân dân. Bộ đội Cụ Hồ là lực lượng quân sự cách mạng, được tổ chức theo kiểu mới, tiên tiến, hiện đại song vẫn phát huy những phẩm chất cao đẹp của truyền thống dân tộc, của con người Việt Nam. Đó là tình cảm, đạo lý "Thương người như thể thương thân", "Lá lành đùm lá rách", đoàn kết "Bầu ơi thương lấy bí cùng...", "Một cây làm chẳng nên non. Ba cây chụm lại nên hòn núi cao", là sự giúp đỡ vô tư, trong sáng mà văn hóa tôn giáo trong nhân dân răn dạy "Giúp được một người phúc đẳng hà sa"... Đó là tinh thần "Nam quốc sơn hà..." yêu nước, độc lập, tự cường, là tư thế "cầm ngang ngọn giáo" bảo vệ đất nước, là quyết tâm bảo vệ nền văn hóa dân tộc, chủ quyền đất nước "Đánh cho để dài tóc, đánh cho để đen răng. Đánh cho sử sách phải luôn ghi nhớ nước Nam là có chủ"...  Từ tinh thần, tư thế của ông cha, Bộ đội Cụ Hồ đã tạc vào lịch sử "dáng đứng Việt Nam", tư thế "Nhằm thẳng quân thù mà bắn", nung nấu quyết tâm hành động làm chủ vận mệnh Tổ quốc, làm chủ tương lai: "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước, mà lòng phơi phới dậy tương lai"... Từ hồn thiêng, âm vang sông núi, Bộ đội Cụ Hồ đã cùng toàn Đảng, toàn dân làm rạng ngời núi sông, biển trời Tổ quốc, đã làm nên "Lừng lẫy Điện Biên, chấn động địa cầu", Đại thắng mùa Xuân 1975 cùng non sông thu về một mối, bờ cõi vẹn tròn.

Cùng toàn Đảng, toàn dân, Bộ đội Cụ Hồ đã làm nên chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam cùng các truyền thống-giá trị văn hóa tinh thần cao đẹp của đất nước, con người mới Việt Nam. Đó là truyền thống-tinh thần quyết chiến quyết thắng, là truyền thống-tinh thần vượt khó. Đó là truyền thống gắn bó máu thịt với nhân dân, tình cảm tự nhiên và tự giác đoàn kết quân-dân, "Quân với dân như cá với nước". Đó là tinh thần, tình cảm đồng chí, đồng đội thân thương gắn bó keo sơn "lúc thường cũng như lúc chiến đấu". Đó là tinh thần, tình cảm quốc tế trong sáng, vô tư của các thế hệ quân tình nguyện Việt Nam tại các nước bạn Lào, Cam-pu-chia. Có những người dân ở bản Lào từng làm việc "rào dấu chân" chiến sĩ Việt Nam để giữ lại khoảng sân bộ đội Việt Nam, bộ đội Ít-xa-la và dân bản từng cùng lao động, cùng hòa mình trong vòng múa lăm-vông. Ở Cam-pu-chia, người dân các phum sóc gọi bộ đội Việt Nam là "Đội quân nhà Phật" khi xả thân hy sinh cứu giúp đất nước bạn vượt qua họa diệt chủng nhưng rất mực tôn trọng, thân thiết với dân...

Trải qua các cuộc kháng chiến cứu nước, giữ nước, Bộ đội Cụ Hồ luôn là hiện thân của "con người Việt Nam đẹp nhất" với đầy đủ những giá trị cao cả và sâu sắc. Hàng vạn nghĩa trang liệt sĩ nằm trên mọi miền quê đất nước, hàng vạn những nấm mộ vô danh còn nằm lại nơi núi rừng, sông suối, biển cả cùng hàng chục vạn thương binh, bệnh binh trong các cuộc chiến đã nói lên phẩm chất cao đẹp nhất của con người là sự dâng hiến, tận hiếu, hy sinh vì Tổ quốc, vì nhân dân. Đó cũng là sự hóa thân của con người Việt Nam thành đất đai, máu thịt Tổ quốc để Tổ quốc trường tồn và do vậy, trong những giá trị mà Tổ quốc, nhân dân ghi nhận về Bộ đội Cụ Hồ, có những giá trị của sự vĩnh hằng, của những con người trẻ mãi.

Hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ dũng cảm, kiên cường mà thân thương, gần gũi là hiện thân của tình nước non, tình người, của những vẻ đẹp bình dị mà cao quý. Vẻ đẹp đó đã thành kho tàng vô tận cho mọi cung bậc, sắc màu tràn ngập yêu thương của hàng ngàn, hàng vạn công trình, tác phẩm văn học, nghệ thuật đủ các thể loại. Ngay từ những ngày đầu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, những cao trào sáng tác về Bộ đội Cụ Hồ đã bừng lên tự đáy lòng mỗi nhà văn, nghệ sĩ. Ngay những người dân, chiến sĩ cũng trở thành nghệ sĩ khi cảm hứng về vẻ đẹp Bộ đội Cụ Hồ khiến trong mỗi người trào lên rung động nghệ sĩ. Người sáng tác, biểu diễn, người hát, người nghe cùng hòa nhịp với trái tim chiến sĩ. Những bài thơ, áng văn, tiếng hát, lời ca, chương trình nghệ thuật về bộ đội hòa đồng với tình cảm yêu nước, cách mạng làm nên sức mạnh của dũng khí, của niềm tin và hy vọng. Bộ đội Cụ Hồ trong đời sống dân tộc, trong văn học nghệ thuật đã tỏa ra thứ ánh sáng văn hóa, nghệ thuật có sức truyền cảm mạnh mẽ, sâu sắc và bền vững.

Trong Bộ đội Cụ Hồ có hình ảnh của con người Việt Nam, trong hình ảnh con người Việt Nam có hình ảnh, phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ. Trong các đơn vị và mỗi cán bộ, chiến sĩ công an, dân quân tự vệ, thanh niên xung phong có những điều lệnh hoạt động, chiến đấu, công tác và sinh hoạt, có những chuẩn mực, định hướng rèn luyện, phấn đấu noi gương và thi đua cùng Bộ đội Cụ Hồ. Hàng triệu cựu chiến binh trở về các miền quê, các cơ quan, doanh nghiệp cũng thể hiện, phát huy những phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ theo tâm nguyện "Đời mình là bài ca chiến sĩ". Gia đình Việt Nam nào hôm qua và hôm nay đều đã hoặc đang có anh, chị bộ đội, có chất bộ đội trong cuộc sống. Thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay cũng tự hào là con, là cháu, là có dòng máu Bộ đội Cụ Hồ trong tim.

70 năm Quân đội nhân dân Việt Nam, tính theo thời gian sinh học, thế hệ cán bộ, chiến sĩ hôm nay là thế hệ thứ tư. Theo lịch sử cứu nước, giữ nước, họ cũng là thế hệ thứ tư sau thế hệ kháng chiến chống Pháp, tiếp đến là chống Mỹ xâm lược, sau đó là bảo vệ biên giới, giúp bạn Cam-pu-chia. Thế hệ thứ tư hôm nay là thế hệ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ Đảng, chính quyền, bảo vệ nhân dân trước mọi diễn biến, nguy cơ đe dọa chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, gây mất lòng tin, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc, giúp nhân dân các vùng khó khăn, thiên tai, bão lũ.

Trong những ngày tháng hòa bình, mọi người dân, mọi gia đình Việt Nam vẫn ngày ngày hướng đến, dõi theo những bước chân, những hoạt động của con em mình, của Bộ đội Cụ Hồ trên các vùng biên giới, hải đảo, biển cả và bầu trời. Có ai không xúc động trước những hành động của cán bộ, chiến sĩ hy sinh thân mình để bảo vệ cột mốc biên giới, bảo vệ đảo nổi, đảo chìm hay lao vào dòng lũ xoáy, lửa rừng cứu sinh mạng và của cải của nhân dân. Có ai không cảm phục những tấm lòng chiến sĩ chăm lo xây đắp cho "Thế trận lòng dân", "Phòng tuyến văn hóa biên giới", "Điểm sáng văn hóa", kết nối và giúp đỡ những người dân miền xuôi, miền ngược "như cây một cội, như con một nhà" để cùng nhau làm kinh tế, xây dựng quê hương nơi buôn làng...

Trước sau hun đúc lòng Trung-Hiếu, một lòng một dạ với Đảng, với nước, với dân, sự nghiệp mới xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại là tâm nguyện của thế hệ cán bộ, chiến sĩ hôm nay xứng danh với các thế hệ ông cha, tiếp nối để xứng đáng Bộ đội Cụ Hồ trong thời kỳ mới.

Đại tá, nhà báo NGUYỄN MẠNH HÙNG