Từ “Làng Chùa quê mẹ” đến “Làng Sen quê cha”

Khuôn viên Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh mới được tôn tạo

Cái nắng đầu hạ như rắc mật lên những búp sen vừa hé nụ, làm hồng thêm đôi má thiếu nữ sau lũy tre xanh. Đi trên con đường làng dẫn về Khu di tích Kim Liên ngan ngát hương lúa non lẫn hương sen đầu hạ, lòng tôi lại thêm bồi hồi nhớ Bác kính yêu. Tôi dừng chân tại làng Hoàng Trù, thăm “làng Chùa quê mẹ”. Cụm di tích Hoàng Trù, nằm trong khuôn viên khu vườn của cụ Hoàng Xuân Đường, ông ngoại của Bác, rộng hơn ba héc-ta gồm có ngôi nhà tranh năm gian của cụ Đường, nhà thờ họ Hoàng Xuân và ngôi nhà tranh ba gian ông giáo Đường làm cho con gái Hoàng Thị Loan và con rể Nguyễn Sinh Sắc. Tại ngôi nhà này, Bác Hồ kính yêu của chúng ta đã cất tiếng khóc chào đời và gắn bó tuổi thơ với nhiều kỷ niệm sâu sắc. Cảnh quan của cụm di tích này vẫn được giữ nguyên trạng giản dị, mộc mạc như cảnh làng quê Việt Nam những năm cuối thế kỷ 19. Vẫn hàng dâm bụt đứng đợi ai, vẫn hàng cau xanh vút bốn mùa, và lũy tre xanh ôm ấp những ngôi nhà mái rạ. Vẫn còn khá nhiều hiện vật liên quan đến cuộc sống, sinh hoạt của gia đình cụ Hoàng Xuân Đường và gia đình bà Hoàng Thị Loan được lưu giữ ở đây. Đó là bộ tràng kỷ của cụ giáo Đường thường ngồi dạy học, bộ ấm pha trà khi cụ đàm đạo văn chương, thời cuộc với các nhà nho yêu nước, bộ khung cửi của bà Hoàng Thị Loan dùng để dệt vải may áo cho chồng, cho con, và một số vật dụng sinh hoạt khác của gia đình Bác cuối thế kỷ 19.

Con đường liên xã đưa tôi từ “Làng Chùa quê mẹ” đến với “Làng Sen quê cha” được rải nhựa phẳng lì rợp bóng cây xanh. Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, về thăm Núi Chung hôm nay từ trong tâm tưởng tôi như còn bắt gặp đâu đây hình bóng cậu bé Nguyễn Sinh Cung cùng các trẻ chăn trâu trong làng thả diều, đánh trận giả. Núi Chung đã được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia nằm trong quần thể di tích Kim Liên. Đây cũng là căn cứ của Chung Nghĩa binh Cần Vương do cụ Vương Thúc Mậu làm thủ lĩnh, có đền thờ Nguyễn Đắc Đài, có tháp chuông Chùa Đạt, lăng Quan Tả... Từ trên đỉnh Chung Sơn, ta có thể thu vào tầm mắt một vùng “địa linh”, đó là quê hương Lê Hồng Phong, làng Tiên Điền của cụ Nguyễn Du, nhìn sang quê Nguyễn Công Trứ, Phan Bội Châu, thành Vạn An và đền thờ, miếu mộ Mai Hắc Đế. Trong quy hoạch của dự án bảo tồn, tôn tạo Khu di tích Kim Liên, Núi Chung sẽ được xây dựng thành một điểm du lịch lịch sử - sinh thái. Đến đây, du khách sẽ được bơi thuyền câu cá ở hồ sen Bàu Cự, được leo núi dưới rừng cây cổ thụ, được nghe hát dân ca các miền quê xứ Nghệ, được ăn các thứ của ngon vật lạ trong vùng, được nghỉ ngơi thư giãn bên hồ Mang Tang thơ mộng... Đặc biệt, du khách có thể hiểu về hành trình tìm đường cứu nước của Bác thông qua các hình ảnh đặc trưng tiêu biểu theo từng thời kỳ hoạt động cách mạng của Người.

Nhà thờ Bác vừa được trùng tu hoàn chỉnh, vẫn giữ nguyên kết cấu cũ nhưng không gian thoáng đãng hơn, toàn bộ nội thất được ốp gỗ pơ-mu ấm cúng. Nhà Bái đường và các nhà trưng bày bổ sung về cuộc đời hoạt động của Bác, về tình cảm của quê hương đối với Bác, Bác với quê hương cũng đang được nâng cấp, cải tạo mới. Ba ngôi nhà này được tôn tạo theo hướng giữ nguyên kiểu dáng kiến trúc nhưng kết cấu trước đây bằng bê tông nay được thay bằng gỗ lim với không gian thoáng hơn. Sân hành lễ được mở rộng hơn để đáp ứng nhu cầu của nhân dân về tưởng niệm Bác Hồ. Anh Nguyễn Văn Chung, Phó giám đốc Khu di tích Kim Liên cho biết, hệ thống trưng bày trong Nhà tưởng niệm sẽ được bố trí theo ba phần. Phần I: Quê hương, gia đình, thời niên thiếu và những năm đầu hoạt động yêu nước của Bác Hồ. Phần II: Bác Hồ với quê hương Nghệ An và quê hương Nghệ An làm theo lời Bác. Phần III: Tình cảm của đồng bào, đồng chí trong nước và bạn bè quốc tế đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Những nhà thiết kế mong muốn thông qua những hiện vật trưng bày cùng các quần thể di tích gốc ở Kim Liên sẽ giúp du khách khi về đây có dịp tìm hiểu về nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh ra, chính mảnh đất này đã cùng cả nước và thời đại nuôi lớn một con người vĩ đại, một tâm hồn lớn, một nhân cách hoàn hảo.

Anh Chung cho biết thêm, theo phân kỳ đầu tư của dự án bảo tồn, tôn tạo Khu di tích Kim Liên gắn với phát triển du lịch, giai đoạn một của dự án đã hoàn thành năm 2005 gồm các hạng mục xây dựng, cải tạo và nâng cấp hệ thống giao thông nối các điểm di tích, khu điều hành khách tham quan. Giai đoạn hai đang gấp rút hoàn thành vào dịp kỷ niệm 50 năm Bác Hồ về thăm quê lần thứ nhất (16-6-2007), trọng tâm là nâng cấp Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, cảnh quan khuôn viên trong và ngoài Khu tưởng niệm, bảo tồn tôn tạo các di tích gốc ở làng Sen, làng Hoàng Trù và xây dựng các khu dịch vụ. Hạt nhân của dự án nằm ở giai đoạn ba, với yêu cầu phải đảm bảo được việc bảo tồn các di tích gốc và phục dựng không gian lịch sử văn hóa cuối thế kỷ 19 ở phạm vi vừa phải của làng Sen và làng Hoàng Trù. Theo hướng này ở làng Sen và Hoàng Trù sẽ thực hiện việc bảo tồn nhà ôngå Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, giếng Cốc, lò rèn của cố Điền, nhà cụ Nguyễn Sinh Nhậm, nhà thờ họ Nguyễn Sinh, nhà cử nhân Vương Thúc Quý, nhà cụ Hoàng Xuân Đường, nhà ông Nguyễn Sinh Sắc và bà Hoàng Thị Loan... theo hướng giữ nguyên gốc di tích, loại bỏ những tác động đến di tích làm nó mất đi tính tự nhiên vốn có. Ngoài ra phải nghiên cứu kỹ kiến trúc nhà cửa, tập quán sản xuất sinh hoạt của nhân dân vùng này ở giai đoạn cuối thế kỷ 19 để phục dựng các nhà láng giềng, hàng xóm của ông Phó bảng, cụ Hoàng Xuân Đường và tổ chức các hoạt động trong gia đình như thời các cụ còn sống ở đây. Các công trình hạng mục này dự kiến sẽ hoàn thành vào dịp kỷ niệm 120 năm Ngày sinh của Bác.

Tạm biệt Làng Chùa quê mẹ, Làng Sen quê cha, tạm biệt núi Chung thơ mộng, Quốc lộ 46 đưa tôi về với Động Tranh trên núi Đại Huệ, thành kính dâng nén hương thơm trước mộ phần bà Hoàng Thị Loan, Thân mẫu Bác Hồ. “Thầy địa lý” Nguyễn Sinh Khiêm, cách đây gần nửa thế kỷ đã lặn lội khắp nơi để chọn được nơi đắc địa này làm nơi an nghỉ cuối cùng cho mẹ. Khu mộ Thân mẫu Bác Hồ từ lâu đã trở thành nơi linh thiêng, là nơi hội tụ địa linh nhân kiệt của đất nước và con người xứ Nghệ. Phần mộ của bà được thiết kế theo hình một khung cửi, khiêm nhường, giản dị như chính cuộc đời bà. Một cõi thiêng liêng có núi non trùng điệp, có cây, có hoa, có chiếc cầu nhỏ bắc qua dòng suối, có hồ tạo cảnh một hình lá sen, có nước mát trong, làm dịu đi cái nóng bức đầu hạ và làm cho tâm hồn ta càng thêm thư thái trước lúc nói lời tạm biệt với vùng đất thiêng Nam Đàn.

Bài và ảnh: Văn Học