“Đồng nát thì về cầu Nôm/ Con gái nỏ mồm về ở với cha”. Đó là câu ca dao mà bất kì ai sinh ra và lớn lên tại ngôi làng có niên đại hàng trăm năm tuổi này đều thuộc nằm lòng. Cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km, làng Nôm đang trở thành một điểm du lịch văn hóa, tâm linh vô cùng nổi tiếng. Đến làng Nôm, ngắm cây đa, giếng nước, mái đình, cây cầu đá “có một không hai”, bờ tường đá ong còn nguyên vẹn giá trị lịch sử… để thấy được hơi thở đặc trưng của làng quê Bắc Bộ xưa. Sự bình yên ở nơi đây cho ta nghe rõ tiếng chim hót, tiếng người dân làng trò chuyện hay nhịp đập đều đặn của lò rèn hiếm hoi còn sót lại…
Lễ hội cổ truyền làng Nôm năm nay diễn ra rất nghiêm túc và văn minh.
Đến làng Nôm vào dịp Tết Nguyên đán, ta sẽ thấy những nét văn hóa vừa đẹp, vừa giản dị mang đậm bản sắc của vùng quê này. Phiên chợ Tết với đủ loại hàng hóa được bày bán trong những dãy nhà gạch cổ nằm cạnh lối đi vào chùa Nôm – ngôi chùa có lịch sử hơn 300 năm tuổi. Con đường gạch đỏ chạy dọc làng dù đã cũ kỹ qua nhiều năm tháng nhưng vẫn được bảo vệ gần như nguyên vẹn, hay những ngôi nhà thờ tổ của các dòng họ lớn trong làng như Lê, Phùng, Đỗ, Phạm… Đặc biệt, vào những ngày diễn ra hội làng truyền thống (từ mùng 10 đến 12 tháng Giêng), tất cả anh, em, con, cháu của các dòng họ dù đi làm ăn buôn bán ở đâu cũng về sum họp với gia đình, thắp nén hương thành kính trước bàn thờ tổ tiên và tham gia vào các nghi lễ truyền thống của ngày hội làng.
Đến nay, có lẽ không ai biết chính xác lễ hội truyền thống làng Nôm đã có từ bao giờ. Chỉ biết rằng đã rất lâu rồi, hội làng đã trở thành một điểm sáng văn hóa không thể thiếu mỗi dịp tết đến xuân về mà người dân trong làng ai cũng mong chờ. Hội làng Nôm gồm rất nhiều nghi lễ và hoạt động truyền thống như: Lễ rước nước từ chùa về đình Tam Giang phục vụ lễ bao sái cho Đức Thánh Tam Giang, lễ tế yết, lễ rước thánh lên chùa, múa lân, múa rồng, hát quan họ trên ao làng, giao lưu văn hóa – văn nghệ, đốt lửa trại… Tất cả các nghi lễ trên đều được thực hiện một cách tôn nghiêm, theo đúng phong tục hàng trăm năm mà tổ tiên để lại.
Dân gian có câu: “Tháng giêng là tháng ăn chơi”, chính nếp nghĩ có phần lạc quan, tích cực ấy đã trở thành cái cớ cho những thú vui “đỏ đen”, cờ bạc trá hình như: Xóc đĩa, tá lả, quay số trúng thưởng, bầu tôm cua cá…diễn ra công khai tại khu vực tổ chức lễ hội. Nhưng những năm gần đây, những tệ nạn này đã gần như vắng bóng nhờ sự nỗ lực của các cấp chính quyền địa phương. Có mặt tại làng Nôm vào ngày chính hội, điều đáng ghi nhận là các nghi lễ, hoạt động vui chơi ở đây diễn ra rất văn minh và bảo đảm trật tự an ninh. Ông Phạm Bá Đông, trưởng thôn, cho biết: “Trước, trong và sau Tết, địa phương luôn có tổ an ninh thường xuyên đi tuần tra. Trước kia thì cũng có hiện tượng bài bạc ngày Tết, nhưng sau đó địa phương không cho phép, ngăn chặn kịp thời và quyết liệt. Việc cấm đánh bạc bằng tiền, trong mọi hình thức được xã thông báo rộng rãi trong tất cả các thôn và được chính quyền thôn thực hiện nghiêm túc và triệt để”.
Sự quyết liệt trong việc chấn chỉnh, đẩy mạnh công tác quản lý và tổ chức lễ hội, đảm bảo văn minh, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc của Bộ VHTT&DL đã làm cho bộ mặt làng Nôm trong mùa lễ hội có sự thay đổi tích cực rõ rệt. Cùng với sự tăng cường tuần tra, tuyên truyền, vận động của lực lượng công an xã Đại Đồng và công an huyện Văn Lâm, khi đến với làng Nôm, du khách không còn thấy sự hỗn loạn, sát phạt “đỏ đen” ngay trong những ngày đầu xuân năm mới, thay vào đó là sự nghiêm túc nơi đình chùa linh thiêng. Các giá trị văn hóa và tinh thần của ngôi làng cổ Bắc Bộ hơn 300 năm tuổi này đang dần được lấy lại và bảo tồn một cách nguyên vẹn nhất.
Bài, ảnh: HƯƠNG GIANG