QĐND - Tín hiệu là những quy ước để chỉ một hình ảnh, một sự vật cụ thể phổ biến nào đó có trong đời sống để thay thế cho những sự vật, hiện tượng khác mang tính trừu tượng. Ví dụ, khi tham gia giao thông, nếu thấy đèn đỏ bật lên thì mọi người phải dừng lại, thì đèn đỏ là một thứ tín hiệu đã được quy ước. Khi tín hiệu đã trở thành một hằng số cố định, phổ quát cho tất cả mọi người thì nó có xu hướng thâm nhập sâu hơn vào đời sống thường nhật. Khi nói có một cô gái “bật đèn xanh” cho chàng trai tán tỉnh mình, có nghĩa tín hiệu giao thông đã thành quy ước cho mọi quan hệ xã hội… Đặc trưng của tín hiệu là người ta quan tâm tới hình ảnh, màu sắc và ý nghĩa biểu tượng. Như văn hóa phương Đông ta coi màu hồng là biểu trưng cho người đẹp (bóng hồng) hạnh phúc may mắn (vườn hồng, thiệp hồng, hồng phúc, số đỏ…).

Như vậy, tín hiệu có trong tất cả mọi phương diện đời sống và nó trở thành phương tiện để giữ gìn và truyền đạt kinh nghiệm xã hội giữa người với người. Nhưng tín hiệu được quan tâm, lưu truyền và phổ biến rộng rãi hơn cả ở hai môi trường là văn hóa và pháp luật.

Trong văn chương, khi tín hiệu mang một ý nghĩa tư tưởng nào đó thì được gọi là tín hiệu nghệ thuật. Hôm qua tát nước đầu đình/ Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen/ Em được thì cho anh xin/ Hay là em để làm tin trong nhà… thì hình tượng chiếc áo là một tín hiệu nghệ thuật. Chiếc áo là cụ thể nhưng tình yêu là trừu tượng, anh chàng lấy cái áo làm tín hiệu báo cho cô gái biết để chia sẻ, thấu hiểu hoàn cảnh của mình: Áo anh sứt chỉ đường tà/ Vợ anh chưa có, mẹ già chưa khâu…Vì là tín hiệu nên không cần rõ ràng cụ thể như hai với hai là bốn nên có người băn khoăn: Sen làm gì có cành mà chàng trai vắt áo. Có người lại cố tưởng tượng ra có một loài cây thân cứng tên sen có cành thường mọc ở ven hồ, đầm, ao ngày trước… Thực ra, đây là cách nói rất nghệ thuật của nhà thơ dân gian: Khi yêu người ta thường không sống bằng lý tính mà sống bằng cảm giác, linh giác, bằng tưởng tượng, liên tưởng. Cây sen mọc dưới đầm nước, thân mềm, không có cành nhưng trí tưởng tượng của chàng trai đang yêu tạo ra cái cành để mắc áo. Tình yêu luôn là sự kỳ diệu, lãng mạn và bay bổng, nó luôn biết tìm mọi cách khắc phục mọi khó khăn trở ngại: Yêu nhau tam tứ núi cũng trèo/ Ngũ lục sông cũng lội/ Thất bát cửu đèo cũng qua. Yêu nhau thì củ ấu cũng thành tròn… huống hồ tạo ra một cành sen thì có gì là khó!

Luật pháp cũng rất cần đến tín hiệu để chuyển tải thông điệp đến mọi người. Bức tượng nữ thần tượng trưng cho công lý của các nước chịu ảnh hưởng của văn hóa Hy Lạp, La Mã có nét mặt nghiêm minh, một tay cầm cân, một tay cầm kiếm, mắt bịt một dải băng. Cái cân biểu tượng cho sự công bằng, thanh kiếm biểu tượng cho sự trừng phạt, dải băng đen bịt mắt biểu tượng cho sự vô tư không thiên vị.

Rõ ràng tín hiệu dù ở phương diện nào cũng mang ý nghĩa văn hóa. Đi đường thấy đèn đỏ thì dừng lại vừa mang ý nghĩa văn hóa: Tôn trọng người khác; vừa mang ý nghĩa pháp luật: Tôn trọng luật pháp. Ngược lại thì là phản văn hóa (không tôn trọng người khác); phản luật pháp (vi phạm pháp luật). Trên xe buýt đã có dán tín hiệu cấm hút thuốc mà cứ hút thuốc cũng là hành vi phản văn hóa, phản pháp luật…

Những người cố tình vi phạm tín hiệu giao thông đáng phải đưa đi học tập thêm để hiểu về văn hóa và luật pháp!

NGUYÊN THANH