Tiếng trống, phách, song loan hòa cùng tiếng nhị réo rắt, dặt dìu. Lời ca vang lên giữa gian đại bái thoảng hương thơm: “Mở trang sử quận Long Biên/ Địa linh nhân kiệt kề bên sông Hồng/ Ngàn năm truyền thống cha ông/ Dẹp giặc giữ nước non sông vững bền...”. Đó là những lời ca trong bài “Long Biên đất mẹ” đặt lời mới theo điệu “Ngâm sa mạc”, “Xẩm tàu điện”. Tiếng hát được hòa nhịp bởi tất cả thành viên làm ấm không gian đình Cự Đồng.
CLB xẩm Bắc Hà là điểm hẹn tập hợp những người yêu xẩm trên đất Long Biên, với mong muốn gìn giữ và lan tỏa nét đẹp của nghệ thuật hát xẩm tới mọi người. CLB có gần 20 thành viên, gồm nhiều lứa tuổi khác nhau. Người cao tuổi cũng đã ngoại thất tuần, trẻ nhỏ mới 7, 8 tuổi. Bà Lê Thị Nhung, Chủ nhiệm CLB xẩm Bắc Hà chia sẻ: “Tôi là người rất yêu dân ca nói chung và nghệ thuật xẩm nói riêng. Trong các dịp giao lưu đàn và hát dân ca, tôi thấy nhiều bạn thích hát xẩm nhưng không có nơi để chia sẻ niềm yêu thích đó. Vì vậy, tôi đã thành lập CLB để tạo cơ hội cho mọi người có nơi luyện tập, giao lưu hát xẩm”. Các thành viên trong CLB thích hát xẩm, thế nhưng, để luyện tập có bài bản thì hầu như không ai có chuyên môn. Một lần khi xem truyền hình, bà Nhung đã biết đến nghệ sĩ hát xẩm Nguyễn Thu Phương và kết nối, mời đến giao lưu.
Khi đến với CLB, chị Thu Phương đã nhận lời hướng dẫn, truyền dạy các kỹ thuật hát xẩm. Chị Phương cho biết: “Đây là CLB hát xẩm đầu tiên hoạt động ở quận Long Biên. CLB có nhiều lứa tuổi từ già đến trẻ cùng tham gia, tạo ra sự tiếp nối giữa các thế hệ, phù hợp để truyền dạy bộ môn nghệ thuật truyền thống này”.
Hát xẩm là những câu chuyện đời được kể hết sức mộc mạc, giản dị, không quá cầu kỳ nhưng phải có cảm xúc, khi hát, từng câu, từng từ phải truyền được tình cảm của mình vào trong đó. Ban đầu, người học sẽ luyện bộ gõ để biết nhịp phách, sau mới đến giai điệu. Quá trình học, những điệu dễ như xẩm tàu điện, xẩm chợ, xẩm xoan sẽ giúp người hát hiểu và bắt nhịp được với giai điệu của xẩm, sau đó mới học đến những làn điệu khó. Có em nhỏ chưa hiểu hết về xẩm nhưng lại có nhạc cảm khá tốt nên học hát nhanh, thuộc nhiều bài xẩm lời mới. Được sống trong gia đình yêu dân ca, em Trần Gia Bảo, chắt nội của Chủ nhiệm CLB Lê Thị Nhung, nói: “Cháu rất thích các bộ gõ trong hát xẩm. Khi nghe cụ và các bà hát xẩm, cháu cũng muốn được tham gia, vừa tập đánh trống vừa tập hát”.
Ngoài các điệu xẩm lời cổ, CLB còn đặt lời mới để phù hợp với từng hoàn cảnh biểu diễn. Các bài hát chủ yếu ngợi ca quê hương, đất nước, tình cảm gia đình, xóm làng, nhằm gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Nhờ kiên trì luyện tập, CLB đã trình diễn nhiều điệu xẩm và tham gia nhiều chương trình giao lưu hát dân ca, lễ hội truyền thống, sự kiện văn hóa, xã hội ở các địa phương. Năm 2022, CLB tham gia Liên hoan hát xẩm Ninh Bình mở rộng với chùm ca khúc: “Cây dừa”, “Sáng cả đêm rằm” và “Long Biên đất mẹ”, nhận được nhiều lời khen ngợi của các nghệ nhân, nghệ sĩ hát xẩm chuyên nghiệp.
Bằng tình yêu với nghệ thuật hát xẩm, CLB xẩm Bắc Hà góp sức gìn giữ và phát huy những giá trị của hát xẩm trong đời sống đương đại, để tiếng hát như suối nguồn mát trong tắm mát tâm hồn mỗi người.
Bài và ảnh: THƯ NGỌC