Quá trình tiếp cận, ứng dụng công nghệ trong hoạt động báo chí ở Việt Nam

Cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, sự xuất hiện và bùng nổ của internet tạo ra một bước tiến mới-báo điện tử và truyền thông internet. Trong kỷ nguyên số và cách mạng công nghệ 4.0 hiện nay, báo chí đang ứng dụng mạnh mẽ các công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), điện toán đám mây... Đồng thời, mạng xã hội và truyền thông xã hội làm thay đổi cách tiếp cận và sản xuất thông tin, khi người đọc cũng trở thành người tạo ra nội dung, mở ra một môi trường báo chí đa chiều, có khả năng tương tác cao, hướng đến công chúng và độc giả.

Các cơ quan báo chí, truyền thông cũng phải thay đổi trong dòng chảy đó của sự phát triển, ứng dụng khoa học kỹ thuật. Những năm gần đây, việc tích hợp các công nghệ mới như AI, Big Data và tự động hóa đã thay đổi cách thu thập, xử lý và phân phối thông tin. Các tòa soạn bắt đầu ứng dụng AI để viết tin ngắn, phân tích dữ liệu xu hướng, cá nhân hóa nội dung cho người đọc, ví dụ như, hãng Associated Press đã sử dụng phần mềm tự động để viết báo cáo tài chính hằng quý, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí sản xuất tin tức.

Tác động của kỹ thuật số lên báo chí truyền thống là rất lớn. Ảnh: https: ictvietnam.vn 

Mạng xã hội và truyền thông xã hội cũng trở thành một kênh phát hành nội dung quan trọng. Các cơ quan báo chí hiện nay không chỉ xuất bản bài viết trên website mà còn phải tối ưu hóa nội dung cho các nền tảng như Facebook, Twitter, YouTube hay TikTok để giữ chân độc giả trẻ, độc giả chuộng công nghệ. Điều này đòi hỏi nhà báo phải thay đổi tư duy sản xuất nội dung, linh hoạt giữa văn bản, hình ảnh, video và đồ họa. Tuy nhiên, cùng với cơ hội, công nghệ số cũng đặt ra nhiều thách thức như thông tin giả mạo (fake news), cạnh tranh lượt xem với các nhà sáng tạo nội dung phi truyền thống và áp lực duy trì tính chính xác, đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số đầy biến động.

Ở Việt Nam, báo chí-một bộ phận quan trọng trong công tác tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam, luôn giữ vai trò là công cụ sắc bén trong việc tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến với nhân dân. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng xác định, xây dựng nền báo chí, truyền thông “chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”.

Đảng và Nhà nước ta đã xác định công nghệ là yếu tố then chốt trong việc hiện đại hóa báo chí, nâng cao chất lượng thông tin và đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời đại số. Hiện nay, nhiều tờ báo tại Việt Nam đã tích cực ứng dụng công nghệ, đặc biệt là AI, để nâng cao chất lượng nội dung và trải nghiệm người đọc.

Những vấn đề đặt ra trong ứng dụng công nghệ trong báo chí hiện nay

Thông qua ứng dụng chuyển đổi số, nhiều cơ quan báo chí tại Việt Nam đã đạt được kết quả đáng khích lệ. Theo thống kê, số lượng cơ quan báo chí đạt mức xuất sắc trong chuyển đổi số tăng 6,27%, mức tốt tăng 14,99%, cho thấy các cơ quan báo chí đang tích cực đầu tư cho chuyển đổi số.

Mặc dù một số cơ quan báo chí đã bắt đầu ứng dụng công nghệ số như nền tảng trực tuyến và mạng xã hội để phát sóng tin tức, nhưng việc áp dụng công nghệ tiên tiến như AI, Big Data hay phân tích dữ liệu chưa được triển khai rộng rãi. Hạ tầng công nghệ số của nhiều cơ quan báo chí còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng được yêu cầu chuyển đổi số toàn diện, dẫn đến sự bất cập trong việc cung cấp, phân phối và tối ưu hóa thông tin. Nhiều cơ quan báo chí thiếu nhân lực có kỹ năng chuyên sâu về công nghệ, chưa có đội ngũ đủ mạnh để vận hành các nền tảng số hiệu quả. Điều này khiến chuyển đổi số trong báo chí Việt Nam gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành trong kỷ nguyên số, thể hiện qua một số điểm sau.

Thứ nhất, hạ tầng công nghệ là yếu tố nền tảng trong việc triển khai chuyển đổi số báo chí. Việc thiếu hụt về cơ sở vật chất, phần mềm chuyên dụng và các hệ thống hỗ trợ Big Data đã ảnh hưởng đến hiệu quả của việc áp dụng công nghệ trong quá trình sản xuất và phân phối tin tức. Nếu không cải thiện hạ tầng công nghệ, các cơ quan báo chí sẽ gặp khó khăn trong việc tối ưu hóa quy trình biên tập và không thể tận dụng tối đa các công nghệ hiện đại. Hạ tầng kém sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tạo ra nội dung đa dạng, phân phối thông tin kịp thời và tương tác hiệu quả với độc giả.

Thứ hai, một trong những thách thức lớn trong chuyển đổi số báo chí là việc duy trì chất lượng nội dung khi ứng dụng công nghệ. Sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng truyền thông xã hội và sự gia tăng các hệ thống tự động hóa nội dung đã tạo ra một môi trường mà ở đó việc sản xuất tin tức dễ dàng hơn, nhưng cũng đồng thời tăng nguy cơ "tin rác" hay thông tin sai lệch. Các cơ quan báo chí cần áp dụng những công cụ công nghệ như AI để phát hiện tin giả, đồng thời duy trì quy trình biên tập nghiêm ngặt để bảo đảm tính xác thực, chất lượng và đạo đức trong việc sản xuất tin tức. 

Thứ ba, vấn đề đạo đức nghề nghiệp trong báo chí số càng trở nên quan trọng khi công nghệ ngày càng đóng vai trò lớn trong việc sản xuất và phân phối nội dung. Sự tiện lợi và nhanh chóng của công nghệ tự động hóa có thể tạo ra những cám dỗ làm giảm chất lượng công việc của nhà báo, như việc bỏ qua kiểm chứng thông tin hoặc phát tán thông tin thiếu căn cứ vì áp lực về thời gian. Do đó, các cơ quan báo chí cần thiết lập các quy tắc đạo đức rõ ràng trong việc sử dụng công nghệ và đào tạo đội ngũ làm báo về đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số.

Tăng cường hiện đại hóa công nghệ làm báo trong kỷ nguyên mới

Để ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số báo chí bền vững, trước hết, cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ và nền tảng số. Các cơ quan báo chí cần xây dựng và nâng cấp hệ thống hạ tầng số đồng bộ, bao gồm các nền tảng phân phối nội dung, công cụ phân tích dữ liệu và nền tảng đám mây để bảo đảm việc cung cấp thông tin ổn định, hiệu quả. Việc phát triển các nền tảng số không chỉ giúp báo chí dễ dàng tiếp cận độc giả mà còn tối ưu hóa việc quản lý và phân phối tin tức. Các hệ thống quản lý nội dung (CMS) hiện đại sẽ giúp tự động hóa quy trình biên tập, phân phối và theo dõi hiệu quả của từng bài viết. Các cơ quan báo chí cần hợp tác với các công ty công nghệ trong nước và quốc tế để xây dựng nền tảng này, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nền tảng của bên thứ ba và bảo vệ chủ quyền thông tin.

Đẩy mạnh ứng dụng AI và Big Data vào hoạt động báo chí. Công nghệ AI có thể hỗ trợ tự động hóa quy trình biên tập, giúp phát hiện tin giả, phân tích xu hướng và cá nhân hóa nội dung cho từng đối tượng độc giả. Việc phân tích dữ liệu giúp các cơ quan báo chí hiểu rõ hơn về hành vi và sở thích của độc giả, từ đó cải thiện chiến lược nội dung và tăng cường tương tác với công chúng. Các nền tảng phân tích tổng hợp, có khả năng xử lý dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau, sẽ giúp các cơ quan báo chí đưa ra các quyết định nhanh chóng, chính xác và phù hợp với nhu cầu thực tế. 

Một trong những yếu tố then chốt trong quá trình chuyển đổi số là đào tạo và phát triển nhân lực. Các cơ quan báo chí cần có kế hoạch đào tạo đội ngũ nhân viên để làm quen và sử dụng thành thạo công nghệ mới như phân tích dữ liệu, AI và các nền tảng quản lý nội dung số. Các chương trình đào tạo chuyên sâu về kỹ năng số cũng cần được triển khai để giúp đội ngũ báo chí không chỉ làm việc hiệu quả mà còn tuân thủ các quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp và bảo mật thông tin trong môi trường truyền thông số.

Với sự phát triển của các công nghệ như AI, Big Data và các nền tảng số, nguy cơ rò rỉ hoặc lạm dụng thông tin ngày càng gia tăng. Để giải quyết vấn đề này, các cơ quan báo chí cần đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ bảo mật thông tin, triển khai các giải pháp bảo vệ dữ liệu độc giả và thông tin nội bộ. Cơ quan báo chí cần xây dựng các hệ thống giám sát và kiểm soát thông tin để ngăn chặn tình trạng tin giả, xuyên tạc hoặc thông tin sai lệch. Đồng thời, cần có các biện pháp bảo mật dữ liệu tốt để tránh bị tấn công mạng hoặc mất mát thông tin quan trọng, bảo  đảm uy tín và sự tin tưởng của công chúng.

Xây dựng, phát triển mô hình tòa soạn hội tụ và báo chí đa nền tảng. Việc chuyển đổi số cũng đòi hỏi các cơ quan báo chí cần phát triển mô hình tòa soạn hội tụ, tích hợp nhiều phương tiện truyền thông khác nhau, từ báo in, báo điện tử, truyền hình đến các kênh mạng xã hội và ứng dụng di động. Mô hình này giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất và phân phối tin tức, đồng thời gia tăng sự tương tác với độc giả qua các nền tảng khác nhau. Báo chí đa nền tảng không chỉ giúp đưa thông tin đến tay người đọc nhanh chóng mà còn tạo cơ hội mở rộng đối tượng độc giả và phát triển các nguồn thu từ quảng cáo trực tuyến, đăng ký dịch vụ, hoặc các hình thức, nội dung sáng tạo khác. 

Để đạt được mục tiêu chuyển đổi số vào năm 2030, các cơ quan nhà nước cần xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách và quy định pháp lý hỗ trợ quá trình chuyển đổi số trong báo chí. Các chính sách cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai công nghệ, bảo vệ quyền lợi người sử dụng và khuyến khích đổi mới sáng tạo trong ngành báo chí. Chính phủ cung cấp các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ đào tạo nhân lực và đầu tư vào cơ sở hạ tầng công nghệ để các cơ quan báo chí có thể nhanh chóng ứng dụng công nghệ vào hoạt động của mình. Bên cạnh đó, cần có các quy định rõ ràng về bảo mật thông tin, quyền sở hữu dữ liệu và đạo đức báo chí trong môi trường số, nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững của ngành báo chí trong kỷ nguyên số.

PGS, TS TRẦN QUANG DIỆU, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Diễn đàn 100 năm báo chí đồng hành cùng dân tộc xem các tin, bài liên quan.