Xin giới thiệu đến độc giả hình ảnh của những công trình kiến trúc, di tích mang đậm giá trị lịch sử tại Đền Hùng.

Đặt chân đến Khu di tích lịch sử Đền Hùng, chúng ta sẽ bắt gặp ngay Đại Môn (cổng đền) nằm dưới chân núi Nghĩa Lĩnh được xây dựng vào năm Khải Định thứ 2 (1917) theo kiểu vòm cuốn, cao 8,5m, hai tầng 8 mái, lợp giả ngói ống. Chính giữa cổng là hàng chữ “Cao sơn cảnh hành” (Lên núi cao nhìn xa rộng). Qua cổng Đền là con đường ven núi sẽ dẫn tới các di tích chính của Đền Hùng.
Qua Đại Môn, đi dọc theo con đường với 225 bậc đá ven theo sườn núi, ta sẽ thấy trước mặt là Đền Hạ và Chùa Thiên Quang. Đền Hạ được xây dựng vào thế kỷ XVII -XVIII, gồm hai nhà ba gian là Tiền bái và Hậu cung theo kiến trúc kiểu chữ nhị. Tương truyền đây là nơi Mẹ Âu Cơ sinh ra bọc trăm trứng, sau nở thành 100 người con trai.

Chùa Thiên Quang được xây dựng vào thời nhà Trần (thế kỷ XIII-XIV) và được thờ Phật theo phái Đại Thừa. Năm 2000 Chùa được đại trùng tu gồm các nhà: Tiền đường (5 gian), Thiêu hương (2 gian), Tam bảo (3 gian) ở phía trước, dãy hành lang, nhà Tổ ở phía sau. 
Ngay trước cửa chùa Thiên Quang là cây Vạn tuế đã gần 800 năm tuổi. Ngày 19-9-1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh trước khi về tiếp quản Thủ đô Hà Nội đã ngồi làm việc bên gốc cây.

Tiếp tục men theo sườn núi với 168 bậc, đến lưng chừng núi chúng ta sẽ được chiêm ngưỡng Đền Trung có tên chữ là “Hùng Vương Tổ miếu”. Đền được xây dựng cùng thời với Chùa Thiên Quang (thế kỷ XV) và đại trùng tu vào năm 2009 theo kiến trúc kiểu chữ nhị. Theo truyền thuyết kể lại, đây là nơi các Vua Hùng cùng các Lạc hầu, Lạc tướng đến ngắm cảnh và họp bàn việc nước. Đền thờ 18 đời Hùng Vương cùng vợ con và tướng lĩnh của các Vua Hùng.
Đền Thượng đặt trên đỉnh núi có tên chữ là "Kính thiên lĩnh điện" (Điện thờ trời trên núi Nghĩa Lĩnh). Tương truyền đây là nơi các vua Hùng làm lễ cầu trời, mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, muôn dân hạnh phúc. 
Trước cổng Đền Thượng còn có cột đá thề của Thục Phán dựng lên sau khi được Vua Hùng thứ 18 nhường ngôi báu, thề nguyện bảo vệ non sông đất nước và đời đời hương khói trông nom nơi thờ tự các Vua Hùng.
Cạnh Đền Thượng là Lăng Hùng Vương, tương truyền rằng đây là Lăng mộ của Hùng Vương thứ sáu. Trước khi chết người dặn lại: “…Khi ta chết hãy chôn ta trên đỉnh núi Cả, đứng trên núi cao ta sẽ trông nom bờ cõi cho con cháu…”. Lăng được xây dựng từ Thời nhà Nguyễn (thế kỷ XVIII- XIX) với kiến trúc hình vuông, ba cửa vòm quay theo ba mặt Bắc, Đông, Nam. Phía trong lăng có bia đá ghi: Biểu chính (lăng chính); Phía trên ba mặt đều có đề "Hùng Vương Lăng" (lăng Vua Hùng). 

Giếng Cổ (còn gọi là Giếng Rồng) nằm bên dưới Đền Thượng. Tương truyền Tổ Mẫu Âu Cơ đã dùng nước giếng này để tắm cho 100 người con trai.
Tại đây các nhà khoa học đã phát hiện những dấu tích văn hóa của các thời kỳ: Lý-Trần-Lê-Nguyễn.
Đền Giếng tên chữ là Ngọc Tỉnh. Đền được xây dựng vào thời nhà Nguyễn (thế kỷ XVIII) gồm nhà Tiền tế, Hậu cung và hai nhà Oản. Tại đây, vào sáng ngày 19-9-1945, trong cuộc gặp gỡ, giao nhiệm vụ cho cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn 308 (Đại đoàn Tiên Phong), Bác Hồ đã có câu nói bất hủ để lại cho muôn đời con cháu mai sau: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

DIỆU THÚY-CAO NGUYÊN (thực hiện)