Nhân lên những “hạt giống” quý

QĐND - Cuộc thi Tài năng trẻ diễn viên sân khấu Chèo chuyên nghiệp toàn quốc 2014 vừa kết thúc sau một tuần diễn ra tại Nhà văn hóa tỉnh Ninh Bình. Thêm lần nữa, các nhà quản lý và những người gắn bó với sân khấu chèo được nhân lên niềm vui, nhưng cạnh đó là nỗi lo cho sự phát triển nghệ thuật này trong tương lai.

Thiếu hụt tài năng trẻ

Một tuần qua, nhân dân Ninh Bình và các nghệ sĩ trẻ của các đơn vị nghệ thuật chèo toàn quốc đã tạo không khí cho cuộc thi trở thành ngày hội nghệ thuật truyền thống trên mảnh đất Cố đô. Hạt nhân của ngày hội chính là niềm đam mê, khát khao sáng tạo, ý thức trách nhiệm và hạnh phúc được cống hiến nghệ thuật của những nghệ sĩ trẻ. Hơn 600 ghế ngồi của Nhà văn hóa tỉnh Ninh Bình có buổi diễn đã không đáp ứng nổi vì có tới gần nghìn khán giả nô nức tới xem. Thực tế sinh động ấy càng làm cho các nghệ sĩ, các nhà quản lý nghệ thuật phải chiêm nghiệm để làm thế nào sáng tạo được nhiều tác phẩm đạt chất lượng cao, đáp ứng tình cảm và mong muốn của khán giả đối với nghệ thuật chèo.

Diễn viên Hoàng Thị Ngà (ngoài cùng, bên trái), đoàn nghệ thuật Thanh Hóa, trong trích đoạn “Tuần ty đào Huế” dự thi.

Số lượng 45 diễn viên trẻ, dưới độ tuổi 33 (theo quy định Ban tổ chức) của 7 đoàn nghệ thuật chèo Trung ương và địa phương đăng ký tham gia, là con số khá "khiêm tốn" trong tổng số 18 đơn vị nghệ thuật chèo toàn quốc. Theo ông Nguyễn Đăng Chương, Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, Phó trưởng Ban Thường trực cuộc thi, lý do nhiều đơn vị từ chối đưa diễn viên đi thi lần này là không có tài năng trẻ (không đủ tiêu chí, độ tuổi), hoặc có đơn vị phải biểu diễn phục vụ kỷ niệm như: Nhà hát Chèo Quân đội, Nhà hát Chèo Hà Nội, Nhà hát Chèo Hải Phòng… Nhiều đơn vị khác nữa, đặc biệt là những đơn vị nghệ thuật chèo các tỉnh trung du Bắc Bộ, đang rất khó khăn cả về nguồn nhân lực diễn viên trẻ lẫn tài chính. Qua khảo sát cuộc thi lần này cho thấy, hầu hết các đơn vị địa phương, tuổi đời của nghệ sĩ, diễn viên tương đối cao, chưa có nhiều gương mặt trẻ kế cận. Chưa kể, ở các đoàn nghệ thuật Thái Nguyên, Yên Bái, Tuyên Quang, sau khi sáp nhập với các đoàn nghệ thuật của nhiều loại hình nghệ thuật khác thì nghệ thuật chèo ít nhiều bị mai một.

Tâm tư người trong cuộc

Vào vai ông Chài xuất sắc trong vở chèo nổi tiếng “Nhị độ mai”, diễn viên Trịnh Văn La (Nhà hát Chèo Nam Định), người vừa lấy tay quệt mồ hôi túa ra như dội nước trên mặt, vừa hồ hởi hỏi ý kiến phóng viên về tiết mục diễn. Chàng diễn viên sinh năm 1982 chia sẻ rằng, về nhà hát từ năm 2007, phải chờ 7 năm mới có một cuộc thi tài năng trẻ thì diễn viên như anh mới có cơ hội được thi. Mặt khác, với mỗi vở diễn, những vai chính thường được giao cho người làm nghề có kinh nghiệm, có tiếng. Cũng hiểu vì sao ở cuộc thi lần này, diễn viên của nhiều đơn vị vắng mặt. Mỗi khóa đào tạo của trường văn hóa nghệ thuật địa phương rất ít người đăng ký, thậm chí có năm, không tuyển sinh được gương mặt nào. Khóa học của Văn La có 12 người tốt nghiệp, nhưng hiện chỉ còn Văn La và ba người khác bám trụ với nghề. “Không phải họ không có tình yêu với nghề, nhưng còn cuộc sống...”-Văn La buông lửng câu nói, giọng trầm buồn. Làm nghệ thuật, nhiệt huyết với nghệ thuật, nhưng trong gia đình, những diễn viên nam như Văn La vẫn là “trụ cột” cuộc sống. Lương chưa đầy 3 triệu/tháng, mỗi buổi diễn thù lao vài chục nghìn đồng. Vậy là sau những buổi tập luyện, biểu diễn (nếu có vở diễn) của nhà hát, không ít những diễn viên phải đi “chạy sô” hát ở các quán ăn, nhà hàng, tiệc cưới… để mong có thêm thu nhập trang trải cuộc sống. 

Diễn viên Thu Hương của Nhà hát Chèo Hưng Yên lại thấy chạnh lòng khi kể câu chuyện về mấy người bạn có giọng hát chèo tốt, nhưng rủ các bạn thi vào trường văn hóa nghệ thuật theo nghề thì ai cũng từ chối. Bởi làm nghệ thuật, ngoài năng khiếu thì mất rất nhiều thời gian để tập luyện, rồi mang nghệ thuật đi biểu diễn phục vụ nhân dân. Những ngày lễ, Tết… khi nhân dân nghỉ ngơi thì người nghệ sĩ phải đi biểu diễn, không kể ngày đêm, thời tiết. Vậy nhưng thu nhập chẳng đáng là bao, nhiều người không thể sống được bằng nghề. Nghiệp diễn là như vậy, đã theo nghề phải nhiệt huyết, không nhiệt huyết, không học hỏi thì mãi mãi chỉ là diễn viên không tên tuổi.

Diễn viên Dương Thị Dung (bên trái), Nhà hát Chèo Hà Nam, vào vai Thị Mầu dự thi.

Ươm trồng những “hạt giống” mới

Đến với cuộc thi lần này, số lượng diễn viên của các địa phương đông đảo hơn. Theo NSND Trần Đình Ngôn, các đơn vị nghệ thuật truyền thống, trong đó có nghệ thuật chèo, hầu hết đang hoạt động dưới hình thức công lập, không có đơn vị nào thực hiện xã hội hóa. Thế nhưng qua cuộc thi này, một số đơn vị vẫn quan tâm ưu ái tạo điều kiện, đầu tư hàng chục triệu đồng dàn dựng tiết mục cho diễn viên trẻ đi thi là rất đáng khuyến khích. Ví như lãnh đạo tỉnh Hưng Yên đã đầu tư thêm cho diễn viên của đoàn 30 triệu đồng để trang bị đạo cụ, trang phục, mời thầy tập luyện... Điều đó cũng đồng nghĩa với việc các địa phương đã có ý thức chăm chút cho những “hạt giống” mới, quý của nghệ thuật chèo nói riêng, nghệ thuật truyền thống nói chung.

Đại diện một số đơn vị nghệ thuật khác như Vĩnh Phúc, Ninh Bình cũng cho biết, nhiều năm nay, lãnh đạo địa phương đã có cơ chế cấp thêm một lần lương ngoài mức lương chính hằng tháng cho nghệ sĩ, diễn viên. Việc quan tâm này là sự khích lệ, động viên rất lớn đối với các nghệ sĩ, diễn viên. 

Mặt khác, bắt đầu từ mùa tuyển sinh năm 2014, với các loại hình nghệ thuật truyền thống như chèo, tuồng, cải lương, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch đã quyết định cho các nhà hát, đơn vị nghệ thuật triển khai tìm nguồn diễn viên trực tiếp. NSND Thanh Ngoan, Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam, cho hay: Quyết định của các cấp quản lý văn hóa đã giảm tải sự lo lắng cho lãnh đạo các nhà hát, được tuyển trực tiếp, những diễn viên trẻ về nhà hát được các anh chị nghệ sĩ, diễn viên lớn tuổi kèm cặp, giúp đỡ, chỉ dạy cẩn thận từ cách hát, múa cho tới diễn xuất những vai mẫu. Trong quá trình vừa học vừa làm, diễn viên trẻ từng bước trưởng thành, có sự cọ xát trực tiếp với nghề, dần khẳng định tên tuổi của mình trong nghệ thuật khi tuổi đời còn rất trẻ.

Trong lao động sáng tạo, đặc biệt là sáng tạo nghệ thuật, tài năng của nghệ sĩ biểu diễn là kết quả của cả một đời học tập và khổ luyện bền bỉ; được chắt lọc từ nước mắt, mồ hôi, sự đắng cay từ những khó khăn nhiều khi tưởng chừng không vượt qua được. Bởi vậy, những nghệ sĩ trẻ đạt giải trong cuộc thi lần này mới chỉ là bước đi thành công ban đầu trên con đường nghệ thuật đầy thách thức đang chờ phía trước. Khán giả mong chờ những thành công ban đầu sẽ được chính các nghệ sĩ nuôi dưỡng, coi đó là ngọn lửa được thắp lên để bùng cháy, lan tỏa và rực sáng trong cuộc đời sáng tạo nghệ thuật của mình.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ – ĐỨC LONG