Pà Thẻn là tộc người có lịch sử cư trú khá lâu đời ở vùng đất biên cương Hà Giang, đồng bào còn giữ được nhiều phong tục, tập quán độc đáo như lễ nhảy lửa, cưới hỏi, lễ tết. Đặc biệt, bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Pà Thẻn khá bắt mắt với nhiều hoa văn, họa tiết cầu kỳ.

Tôi có duyên với đồng bào Pà Thẻn ở bản My Bắc, xã Tân Trịnh, huyện Quang Bình, bởi hơn chục năm trước, tôi từng đến công tác tại đây và rất ấn tượng với văn hóa của đồng bào. Chuyển công tác về xuôi nhưng có dịp là tôi lại ngược lên vùng đất này thăm lại những gia đình mà tôi từng gắn bó. Một số nhà sưu tập tư nhân tại Hà Nội, Bắc Giang cũng hay nhờ tôi mua giúp trang phục Pà Thẻn để bổ sung cho các gian trưng bày của họ. Từ đó, tôi càng có dịp được hiểu thêm về văn hóa, con người nơi đây.

leftcenterrightdel
Phụ nữ Pà Thẻn duyên dáng trong bộ váy áo thổ cẩm truyền thống (ảnh chụp trước tháng 4-2021).

Theo phong tục người Pà Thẻn, trước khi cưới, người con gái phải tự tay dệt cho mình bộ váy áo mới mặc trong ngày cưới. Vì vậy, ngay từ khi mới 5-6 tuổi, những em bé đã được bà, mẹ dạy cách dệt, thêu trang phục. Mỗi năm, phải tự tay thêu 1-2 bộ quần áo diện Tết và để sau này về nhà chồng. Có lẽ vì vậy mà phụ nữ Pà Thẻn ở My Bắc hầu như ai cũng biết dệt vải và may quần áo.

Trang phục phụ nữ Pà Thẻn được làm khá kỳ công. Để hoàn thành một bộ váy áo phải mất 3 tháng, từ dệt vải, nhuộm, khâu tay, sau đó thêu trang trí họa tiết. Những thành phần cơ bản của bộ trang phục gồm váy, áo, khăn đội đầu xếp nhiều lớp, thắt lưng. Màu sắc chủ đạo của trang phục là đỏ, đen và trắng.  

Cũng như nhiều dân tộc, phụ nữ Pà Thẻn dùng yếm trước ngực để tạo sự kín đáo, duyên dáng. Yếm có hình vuông, thêu hoa văn màu đỏ, vàng xen lẫn những đường kẻ trắng tôn thêm vẻ sặc sỡ của thân áo ngoài. Với bàn tay khéo léo, tài hoa, phụ nữ Pà Thẻn dệt lên những tấm váy xòe cầu kỳ và độc đáo, cuốn hút sự chú ý của nhiều người.

Trang phục truyền thống của đồng bào được mặc vào những dịp quan trọng như Tết, lễ cưới, ngày hội văn hóa dân tộc. Vào những ngày chợ phiên, các cô gái Pà Thẻn xinh đẹp lại xúng xính trong bộ váy áo đỏ rực cùng với những chiếc vòng cổ, vòng tay, hoa tai làm bằng bạc lóng lánh xuống núi để khoe sắc, giao duyên. Nhiều đôi đã thành vợ chồng từ những chợ phiên như thế.

 Bản văn hóa du lịch My Bắc được Nhà nước đầu tư cơ sở vật chất, dịch vụ để phát triển làng văn hóa du lịch cộng đồng, những năm qua đã có nhiều đoàn khách trong và ngoài nước đến tham quan, tìm hiểu văn hóa đặc sắc của đồng bào nơi đây. Món quà để du khách lựa chọn không thể thiếu những bộ trang phục thổ cẩm truyền thống này.

Nắm bắt được nhu cầu và thị hiếu của khách du lịch, đồng thời nhằm gìn giữ, bảo tồn nghề dệt truyền thống, từ năm 2008, được sự hỗ trợ từ nguồn vốn của Nhà nước, chị Phù Thị Thiên, người dân tộc Pà Thẻn đứng ra vận động, tập hợp những chị em khéo tay, dệt giỏi của bản để thành lập hợp tác xã (HTX) dệt thổ cẩm đầu tiên của huyện.

Khi mới thành lập, HTX tổ chức đào tạo nghề dệt cho hơn 30 học viên. Những ngày nhàn rỗi, các chị tập trung dệt thổ cẩm để có thêm nguồn thu nhập. Từ khi thành lập đến nay, HTX đã bán hàng nghìn sản phẩm cho khách nước ngoài. Năm 2020, sản phẩm thổ cẩm My Bắc đạt chứng nhận 3 sao OCOP (xếp hạng sản phẩm thuộc “Chương trình Mỗi xã một sản phẩm").

Đến nay, các sản phẩm dệt thổ cẩm của HTX ngày càng đa dạng, phong phú, như: Khăn đội, trang phục dân tộc, chăn thêu, vỏ gối, túi thêu đựng điện thoại... Khách du lịch, đặc biệt người nước ngoài rất thích mua những bộ trang phục của người Pà Thẻn làm lưu niệm.

Sản phẩm dệt thổ cẩm của HTX được mời tham dự nhiều cuộc triển lãm trong nước, đó cũng chính là niềm tự hào, thước đo thành công trong công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Pà Thẻn nơi biên cương phía Bắc của Tổ quốc.

Bài và ảnh: ĐÔNG KHÁNH