Màu thời gian

QĐND - Sáng nay tiếng chim thanh

Trong vườn xanh

Dìu hương vương ấm thoảng xuân tình.

Ngày xưa không lạnh nữa, Tần Phi

Ta lặng dâng nàng

Trời mây phảng phất nhuốm thời gian.

Màu thời gian không xanh

Màu thời gian tím ngát

Hương thời gian không nồng

Hương thời gian thanh thanh.

Tóc mây một món chiếc dao vàng

Nghìn trùng e lệ phụng quân vương

Trăm năm tình cũ lìa không hận

Thà nép mày hoa thiếp phụ chàng.

Duyên trăm năm đứt đoạn

Tình một thuở còn vương

Hương thời gian thanh thanh

Màu thời gian tím ngát.

1930

ĐOÀN PHÚ TỨ

Lời bình của ĐỖ TRỌNG KHƠI

Màu thời gian không xanh

Màu thời gian tím ngát

Khẳng định màu không xanh mà là tím ngát, là sự khước từ cái nhìn thanh cao, mơ mộng để nhìn bằng con mắt cụ thể trần thực hơn. Còn hương thời gian thì sao?-Hương thời gian không nồng/ Hương thời gian thanh thanh... lại là, nhằm xác định một giác quan không trần thực với những nồng nàn, nồng nã, mà là ở trạng thái tình cảm siêu thoát, thanh tao... Với các trạng thái khác nhau của cảm nhận thị giác, khứu giác ấy, là do hồn thơ đã mang trong nó một nhịp vận động thời gian mới mẻ, rất khác lạ. Nhịp thời gian mà trong nó, hương vị sắc màu không đến từ các loài sinh-thực vật, mà đến từ chính nó-thời gian. Và bội phần hơn thế, không gian trong cảnh thơ này cũng là thứ lệ thuộc vào nó-thời gian: Ta tặng dâng nàng/ Trời mây phảng phất nhuốm thời gian... Quả là khó gặp ở thi phẩm nào khác, thời gian lại được xây dựng có sức ôm trùm trong một khả năng chiếm hữu, mang sức sinh hóa tuyệt đối lớn lao đến thế.

Ý niệm mượn “cảnh” người phi Tần, bậc Quân vương-thứ ngôi bậc của thời xưa, đã qua: Duyên trăm năm đứt đoạn, nhưng về “tình” thì lại chưa hề dứt: Tình một thuở còn vương... Có thể hiện này, bởi, “cảnh” thuộc “vật”, còn “tình” thuộc “tâm”. Qua khúc xạ hình bóng, cảnh phận mối tình, còn như thấp thoáng thấy bóng dáng một triều đại, tượng trưng-Quân vương, Tần Phi - sắp phai tàn, một cảnh sống mới, nguồn tình cảm mới đang hiện diện: Sớm nay tiếng chim thanh/ Trong vườn xanh/ Dìu hương vương ấm thoảng xuân tình... Và cũng từ góc nhìn này mới thấy rõ hơn cái sớm nay kia ý vị hơn, khi biết nó vừa kinh qua cả ngàn năm: Ngàn xưa không lạnh nữa..; thấy cảm thông hơn trước người xưa, tình xưa: Tóc mây một món chiếc dao vàng... Trăm năm tình cũ lìa không hận...

Màu thời gian-Một khúc thơ trang trọng, đài các. Sự trang trọng, đài các sinh ra từ một tâm hồn an nhiên, dạng cảm quan phi thực tại. Do vậy, tình thơ nói về cuộc chuyển đổi mới-cũ, nhưng cái “cũ” thì vẫn trời mây phảng phất nhuốm thời gian. Cõi ngàn năm dường còn phảng phất đâu đó, trong cái “mới”. Quá khứ với thực tại, tuy đã cách xa, song nhờ có cảm thức thời gian đó mà “tình” người, cảnh đời dầu khác biệt vẫn không trở nên chia lìa, đứt đoạn. Đạt tới cảnh giới tình cảm vậy là do nhịp thơ đã tựa vào vẻ hình sắc lộng lẫy của dòng thời gian vật lý nhằm tạo ra một nhịp điệu thời gian nghiêng hẳn về tâm lý, để rồi hai dạng thức thời gian này dung thông với nhau, “sinh nở” ra một dạng thời gian mang màu sắc hương vị riêng biệt: Thời gian như không-có-thời-gian. Nói: Duyên trăm năm đứt đoạn-mà song song lại vẫn thấy: Tình một thuở còn vương... là bởi thế.

Một đoạn tuyệt đầy vấn vương và không sầu hận; một chia lìa mà vẫn rất mực trung trinh; một tan vỡ mà vẫn sáng trong; một rơi rụng mà vẫn tốt tươi... Và một cấu tứ lạ với cách giải ngôn từ độc đáo. Đó là phẩm chất nghệ thuật cao sang mà Màu thời gian của ông Đoàn Phú Tứ đã cống hiến cho dòng thơ ca lãng mạn nước nhà.