Theo tiếng dân tộc Mông, “dù” có nghĩa là nuôi, che khuất; “su” là tên một loài vật hút máu người. Lễ dù su là nghi thức nhằm xua đuổi loài vật hút máu, làm hại con người, cầu mong những điều may mắn, tốt lành sẽ đến với cả dòng họ.
Người Mông quan niệm ngày được chọn tổ chức lễ dù su là ngày xấu trong năm nên cần tổ chức làm lễ cúng để cầu may. Ở Điện Biên, lễ dù su của người Mông được tổ chức mỗi năm một lần. Do tập quán cũng như quan niệm về ngày đẹp, xấu của mỗi dòng họ khác nhau nên ngày làm lễ cũng khác nhau, như: Dòng họ Mùa, họ Vàng, họ Tráng ở bản Lồng, xã Tỏa Tình, huyện Tuần Giáo tổ chức vào ngày 27-7 âm lịch; dòng họ Giàng, họ Sùng lại tổ chức vào ngày 17 hoặc 19-9 âm lịch. Cách tổ chức cũng tùy thuộc từng dòng họ, có nơi thực hiện ở nhà trưởng họ; có nơi các gia đình luân phiên tổ chức.
    |
 |
| Thầy cúng chuẩn bị giấy màu để dùng trong Lễ Dù Su. |
Ông Vàng Nhìa Sếnh, Bí thư Chi bộ bản Huổi Toóng B, xã Háng Lìa, huyện Điện Biên Đông, cho hay: "Các gia đình đến dự lễ dù su ở nhà trưởng họ mang theo lễ vật gồm: Giấy bản nhuộm màu đỏ, xanh, vàng; các sợi chỉ màu tượng trưng ma quỷ, điều xấu để thầy cúng xua đuổi; một bó hương. Ngoài ra, các hộ còn chuẩn bị rượu, gạo, thịt... cho bữa liên hoan chung. Trưởng họ sẽ chuẩn bị một con gà trống làm lễ cúng.
Nghi lễ diễn ra tại không gian giữa nhà, trước bàn thờ đặt 2 chiếc bàn để 4 thầy cúng làm lễ. Trong quá trình làm lễ có người gõ chiêng. Khi đến đoạn quét, xua đuổi “su”, người đại diện cho dòng họ sẽ để các mảnh vải và giấy màu lên trên đầu, vai các thành viên (tượng trưng cho “su”). Khi các thầy cúng làm động tác xua đuổi “su” thì đồng thời người trưởng họ cũng cầm con gà trống đi quét, quạt để đánh bay những mảnh vải màu và giấy màu trên đầu các thành viên. Đây là nghi thức quan trọng của lễ dù su nhằm xua đuổi cái xấu, cầu cho các thành viên luôn có sức khỏe, may mắn trong cuộc sống.
Kết thúc nghi lễ, mọi người tập trung tại nhà trưởng họ liên hoan. Đây cũng là dịp để trưởng dòng họ căn dặn mọi người chịu khó làm ăn, nuôi dạy con cháu biết giữ gìn truyền thống văn hóa của cha ông, của dòng họ. Đồng thời biểu dương các gia đình thuận hòa, làm ăn giỏi, có nhiều con cháu học hành đỗ đạt, có tinh thần tương trợ giúp đỡ nhau trong sản xuất và đời sống.
Có thể nói, dù su là một nghi lễ độc đáo của người Mông ở Điện Biên. Lễ dù su tích hợp nhiều yếu tố văn hóa, thắm đượm các giá trị nhân văn. Lễ hội cũng là dịp quan trọng trong năm để bà con, anh em trong dòng họ, trong bản trao đổi kinh nghiệm làm ăn, thắt chặt tinh thần đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng xã hội.
Bài và ảnh: THÀO A DƠ - XUÂN HÒA