Chiến dịch Hồ Chí Minh qua những thước phim của Điện ảnh Quân đội nhân dân

Dấu ấn lịch sử

Dự án phim tài liệu 22 tập “Con đường đã chọn” xoay quanh bối cảnh từ khi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước cho đến thời đại hiện nay. Để kỷ niệm 45 năm Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, 5 tập phim (từ tập 15 đến tập 19), kể về Chiến dịch Hồ Chí Minh.

Tập 15 “Tiến công chiến lược” kể về giai đoạn năm 1972. Thời điểm đó, lực lượng trên chiến trường miền Nam có nhiều thay đổi, trong khi đó ở Hội nghị Paris, Mỹ vẫn chủ trương đàm phán trên thế mạnh. Trước tình hình đó, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương quyết định mở cuộc tấn công chiến lược trên toàn miền Nam. Kết thúc cuộc tấn công năm 1972, quân Giải phóng đã giành được thắng lợi lớn trên khắp các mặt trận. Để cứu vãn tình thế, đế quốc Mỹ đã sử dụng B52 ném bom Hà Nội, Hải Phòng. Nhưng trận “Điện Biên Phủ trên không" ở thủ đô Hà Nội đã buộc Mỹ phải ký kết Hiệp định Paris rút quân về nước.

Hình ảnh quân giải phóng đánh vào sân bay Tân Sơn Nhất. Ảnh trong 5 tập phim do Điện ảnh Quân đội nhân dân cung cấp.

Tập 16 “Đòn thăm dò”, nói về kế hoạch giải phóng miền Nam trong thời gian sớm nhất, quân Giải phóng tổ chức những trận đánh lớn để thăm dò phản ứng của Mỹ; đặc biệt là chiến dịch Đường 14 - Phước Long, tỉnh đầu tiên ở miền Nam được giải phóng. Đây cũng là đòn trinh sát chiến lược để Bộ Chính trị kết luận Mỹ không có khả năng đưa quân quay trở lại miền Nam Việt Nam.

Tập 17 “Điểm huyệt Tây Nguyên” khắc họa hình ảnh cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Mùa xuân 1975, trong đó Chiến dịch Buôn Ma Thuột là trận then chốt, mở màn bằng chiến thắng mở đầu hoàn hảo. Việc chọn hướng tiến công, nghệ thuật nghi binh tạo thế bí mật bất ngờ, đánh chia cắt, giữ quyền chủ động. Đó là nét đặc sắc của quân sự Việt Nam, buộc chính quyền Nguyễn Văn Thiệu phải rút khỏi Tây Nguyên. Đưa cách mạng nước ta sang giai đoạn phát triển nhảy vọt trong cuộc Tổng tiến công giải phóng miền Nam.

Tập 18 “Đánh trong hành tiến” kể về thời cơ mang tính lịch sử khi Bộ Chính trị hạ quyết tâm: Chuyển cuộc tiến công chiến lược thành cuộc Tổng tiến công chiến lược, huy động mọi sức người, sức của cho công cuộc giải phóng miền Nam. Thực hiện quyết tâm của Bộ Chính trị, quân và dân ta đã tiến công giải phóng Huế, Đà Nẵng rồi tới toàn bộ các tỉnh miền Trung và các đảo do quân đội Sài Gòn chiếm giữ, chuẩn bị cơ sở vật chất để bước vào Chiến dịch Hồ Chí Minh.

Tập 19 “Thống nhất đất nước” kể về quá trình “đập tan” “cánh cửa thép” Xuân Lộc, quân giải phóng tiến công thẳng vào Sài Gòn – Gia Định. Chiến dịch Hồ Chí Minh là chiến dịch lớn nhất trong lịch sử Quân đội nhân dân Việt Nam. Lực lượng tương đương 5 Quân đoàn của quân giải phóng đã kết hợp chặt chẽ với lực lượng địa phương và nhân dân, chia thành 5 mũi giáp công, lần lượt phá vỡ và tiêu diệt gọn hệ thống phòng thủ của quân Sài Gòn. Chiến thắng cuối cùng được xác lập vào 11 giờ 30 phút ngày 30-4-1975. Thành phố Sài Gòn được giữ gần như nguyên vẹn trong ngày Giải phóng. Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng đã kết thúc hơn 100 năm đô hộ của chế độ thực dân cũ và mới trên đất nước Việt Nam, non sông thu về một mối, Nam - Bắc một nhà.

Người dân chào đón quân giải phóng. Ảnh trong trong phim do Điện ảnh Quân đội nhân dân cung cấp.

Làm phim về quá khứ bằng góc nhìn của hiện tại

5 tập phim do NSND Lê Thi tổng đạo diễn; biên kịch: Lại Văn Sinh; các đạo diễn thực hiện các tập phim: NSND Lưu Quỳ, NSƯT Phạm Huyên, Bùi Chí Trung, Trần Vũ Anh…

Thành công của bộ phim chính là cách kể chuyện lịch sử khách quan, đa chiều, bằng góc nhìn của ngày hôm nay. Hơn nữa, các bộ phim này đều được dàn dựng công phu, kỹ lưỡng, đạt độ chính xác cao về tư liệu hình ảnh lịch sử.

Điểm đặc biệt trong 5 tác phẩm của các nghệ sĩ, chiến sĩ Điện ảnh Quân đội nhân dân chính là trong phim có sử dụng hình ảnh tư liệu 16mm thu được của Quân đội Sài Gòn do Điện ảnh Quân đội nhân dân quản lý, lưu trữ, giải mã và lần đầu được công bố.

Xe tăng Quân giải phóng tiến vào Dinh Độc Lập. Ảnh: Điện ảnh Quân đội nhân dân cung cấp.

Trao đổi với Báo Quân đội nhân dân, Tổng đạo diễn, NSND Lê Thi cho biết: 5 tập phim này khái quát từng giai đoạn lịch sử của những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Ngoài ra, trong 5 tập phim còn cho người xem thấy được tiến trình lịch sử trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, nghĩa là từ khi thăm dò Phước Long đến trận đánh Buôn Ma Thuột, sau đó từ Buôn Ma Thuột là kế hoạch 2 năm của Bộ Chính trị và tiếp tục tiến vào giải phóng Huế, Đà Nẵng, Sài Gòn. 

Theo NSND Lê Thi, trong 5 tập phim có những tư liệu của Điện ảnh Quân đội nhân dân đã từng làm phim ở những bộ phim trước đó như: Mùa xuân toàn thắng, 30-4 Ngày thống nhất, cộng với những tư liệu sưu tập được để có cái nhìn mới về lịch sử nhưng vẫn trung thành với lịch sử của cuộc kháng chiến.

“Vấn đề lịch sử thì không thể khác được, thời gian và nhân vật cũng không thể thay đổi nhưng chúng tôi đã có sự cải tiến, thể hiện nét mới, con người mới trong từng cảnh quay, thước phim để những tác phẩm điện ảnh tài liệu về lịch sử nhưng không mang lại cảm giác khô cứng cho người xem”, NSND Lê Thi cho biết.

Là biên kịch của 5 tập phim, nhà biên kịch Lại Văn Sinh cho biết: Đây là lần đầu tiên chúng tôi xây dựng một bộ phim tài liệu dài tập về toàn bộ cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Trước đây đã từng có nhiều phim về đề tài chiến tranh nhưng đó chỉ là những phim lẻ về một trận đánh hay nhiều lắm thì cũng chỉ 3-4 tập về một chiến dịch chứ chưa phản ánh được toàn diện cuộc chiến tranh trường kỳ và vĩ đại của dân tộc ta. Bởi vậy, việc thực hiện đề án này là điều đáng ghi nhận của Điện ảnh Quân đội nhân dân.

Khi bắt tay vào xây dựng kịch bản, Đại tá, NSƯT Phạm Tiến Cường, Giám đốc Điện ảnh Quân đội nhân dân và ê kíp làm phim đã xác định phải cố gắng bởi phim về chiến tranh thường chỉ hay mô tả các trận đánh nên bây giờ cần có cách tiếp cận mới, cái nhìn mới toàn diện hơn, đầy đủ hơn và khách quan hơn thì mới mang lại cảm giác mới cho người xem.

Nói về khó khăn khi làm 5 tập phim này, nhà biên kịch Lại Văn Sinh nhấn mạnh: Khó khăn lớn nhất chính là tầm vóc của chiến thắng quá to lớn, sự kiện quá nhiều, mất mát cũng không nhỏ nhưng phải tiết chế lại trong một thời lượng nhất định của mỗi tập phim. Có những sự kiện phải làm tới 2-3 tập mới đầy đủ nay chỉ gói gọn trong 1 tập; nhiều nhân chứng quan trọng không còn, nguồn tư liệu từ nước ngoài hạn chế, chúng ta lại không có điều kiện tổ chức quay các nhân chứng ở nước ngoài... Thêm nữa là đã có khá nhiều phim về đề tài này kể cả của Điện ảnh Quân đội nhân dân và các đài truyền hình trong, ngoài nước. Vì vậy, muốn làm cho phim mới hơn và khác đi là điều không đơn giản.

“Việc Điện ảnh Quân đội nhân dân đầu tư xây dựng bộ phim tài liệu dài tập này là rất thuận lợi bởi đây là đơn vị có bề dày kinh nghiệm thực hiện những tác phẩm điện ảnh chủ đề về tài liệu lịch sử. Hơn nữa, Điện ảnh Quân đội còn có đội ngũ làm phim tài liệu lâu năm, nhiều người từng là phóng viên, quay phim trong chiến tranh. Họ là những nghệ sĩ, chiến sĩ nên sẽ biết cách tìm ra lối đi mới để không lặp lại những phim đã làm. Đến giờ sau gần nửa thế kỷ, chiến tranh đã qua đi, nhiều tài liệu mật đã được giải mã, nhiều công trình đã được công bố, đó cũng là nguồn tư liệu bổ sung nhiều trong quá trình làm phim”, nhà biên kịch Lại Văn Sinh nhấn mạnh.

5 bộ phim tài liệu trong đề án phim tài liệu dài tập “Con đường đã chọn”, mỗi tập dài 30 phút, sẽ được trình chiếu trong toàn quân và các đài truyền hình vào dịp 30-4. 

KHÁNH HUYỀN