QĐND - Lâu nay, lịch sử vốn là một trong những đề tài khó nên một số người sáng tác đã né tránh đề tài này. Tuy nhiên, có những người mượn danh làm nghệ thuật về lịch sử nhưng lại không tường tận đề tài này khiến những sáng tác của họ trở nên phản tác dụng, lợi bất cập hại. Khi chuyên môn hóa càng sâu, người ta nói nhiều đến việc cần cái bắt tay giữa những người làm nghệ thuật và lịch sử. Để làm được điều đó, ngoài tâm huyết và ý thức của những người làm nghệ thuật và lịch sử, cần có sự hỗ trợ tích cực của cơ quan chức năng. 

Lỗ hổng lớn về kiến thức lịch sử

Gần đây, dư luận xôn xao với cuốn sách thảm họa “Những vị tướng lừng danh trong lịch sử dân tộc”, do NXB Văn hóa-Thông tin, Công ty sách Tân Việt và Trung tâm dịch thuật, Dịch vụ văn hóa và Khoa học công nghệ (CTCS) phối hợp xuất bản, phát hành. Cuốn sách giới thiệu về tiểu sử, cuộc đời, sự nghiệp, công lao của 60 vị tướng lừng danh trong lịch sử dân tộc. Trong cuốn sách, hình ảnh dùng để minh họa cho các vị tướng lĩnh trong lịch sử Việt Nam được vẽ theo kiểu vẽ truyện tranh, game online... Một cuốn sách làm về lịch sử nhưng nhiều người cho rằng nó làm méo mó lịch sử, người làm sách thể hiện thái độ không tôn trọng lịch sử, bất kính với tiền nhân. Vì vậy, nó bị thu hồi là xác đáng.

Các đại biểu tham quan Triển lãm “Huyền thoại Việt Nam-Danh tướng Việt Nam” vừa tổ chức đầu tháng 1-2015 tại Hà Nội.

Còn nhớ, cách đây vài năm, những hình ảnh tương tự như hình minh họa trong cuốn sách thảm họa trên từng là chủ đề bàn cãi của nhiều trang mạng, diễn đàn khi một số thành viên giới thiệu những hình vẽ nhân vật lịch sử theo kiểu truyện chưởng Trung Quốc, truyện tranh, hoạt hình, game online… Kiểu vẽ đó khiến hình ảnh anh hùng dân tộc của Việt Nam trông vừa bóng bẩy, vừa hầm hố. Nó được một số bạn trẻ khác tán dương, ca tụng và cho đó là đẹp, sáng tạo, giúp giới trẻ yêu thích lịch sử, dễ nhớ sử… Hay như chính các tác giả của những bức tranh này cũng lầm tưởng rằng, như vậy là họ rất tâm huyết với lịch sử nước nhà. Tuy nhiên, nhiều người tinh ý cho rằng, làm gì có chuyện Hai Bà Trưng, Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo… của Việt Nam mà lại nhìn như người phương Bắc. Trang phục ngoại lai đã đành, nhưng nét mặt, dáng người cũng không giống người Việt Nam…

Cảnh báo về việc làm bất cẩn này, nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng: Đây là hồi chuông đáng báo động. Vì chúng ta chưa quan tâm tới sáng tạo nên dễ dẫn tới nghèo nàn và vì nghèo nàn mà dễ đi tới chỗ dễ dãi. Nếu có trách những người làm sách một phần thì phần đáng trách hơn là trách giới mỹ thuật lâu nay ít quan tâm và không tạo ra hình tượng nghệ thuật để mọi người cùng nhau khai thác. Đây là một lời cảnh báo đối với những người làm sách, với giới sáng tác. Họ cần phải tạo ra những sản phẩm mỹ thuật vừa trung thực với lịch sử, vừa có giá trị về tư tưởng, nghệ thuật".

Gợi mở hướng đi cho nghệ thuật về đề tài lịch sử

Chúng ta có một lịch sử rất hào hùng với nhiều vị anh hùng dân tộc kiệt xuất. Xưa kia, để ghi nhớ công ơn của các vị anh hùng đó, chúng ta chỉ có một cách duy nhất là xây dựng các đền thờ, tượng thờ để tưởng nhớ và tỏ lòng ngưỡng vọng, ghi ơn người có công với nước. Những tượng thờ các nhân vật lịch sử lại được thần thánh hóa, khuôn mẫu hóa nên khó cho ta hình dung cụ thể về tạo hình của nhân vật lịch sử. Để hiểu hơn về lịch sử, văn hóa nước nhà, việc tạo hình nhân vật lịch sử thể hiện được đúng thần thái nhân vật là điều không dễ dàng. Trước nay chúng ta mới có hình tượng vua Quang Trung theo tạo hình tượng đài của nhà điêu khắc Vương Học Báo, tạo hình Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn của nhà điêu khắc Vương Duy Biên, là được giới mỹ thuật và sử học đánh giá cao. Nhưng những tạo hình như vậy là quá ít ỏi so với lịch sử dựng nước và giữ nước hào hùng của dân tộc ta.

Hiện nay, có một nhóm nghệ sĩ trẻ của Hội quán Di sản đang triển khai dự án xây dựng hình tượng các danh tướng trong lịch sử dân tộc với tên gọi “Huyền thoại Việt Nam-Danh tướng Việt Nam”. Hướng tới hình tượng của các vị danh tướng cả xưa và nay, dự án được bắt đầu từ năm 2012 với việc giới thiệu 4 danh tướng thông qua các tác phẩm nghệ thuật. Việc tổ chức sự kiện được họ thực hiện rất bài bản và có tính khoa học, tính kế thừa cao. Qua gần 3 năm, Hội quán Di sản đã tổ chức được 3 lần triển lãm, 6 hội thảo. Vừa sáng tạo nghệ thuật, vừa nghiên cứu, tìm tòi, học hỏi, các nghệ sĩ của dự án còn có sự hỗ trợ, tham gia góp ý sát sao của 250 nhà khoa học, văn hóa nghệ thuật, mỹ thuật, kỹ thuật… Vừa được làm cẩn thận, chỉn chu về lịch sử, nghệ thuật, vừa mang tấm lòng của thế hệ hiện tại với tiền nhân, các tác phẩm điêu khắc, hội họa, mỹ thuật ứng dụng của họ ngày càng được đánh giá cao về ý tưởng sáng tạo và khả năng tạo hình nhân vật lịch sử.

Thế nhưng, đây mới là thành quả tự phát của một nhóm nhỏ. Nên chăng, trên cơ sở cách làm này, các cơ quan quản lý văn hóa có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa để giúp  người sáng tác có thêm hành lang pháp lý thông thoáng và cơ chế, chính sách thuận lợi để họ có thể tạo ra những sản phẩm nghệ thuật vừa mang đậm hồn cốt lịch sử, bản sắc dân tộc, vừa tạo điều kiện cho nhân dân tìm về cội nguồn, nâng cao hiểu biết truyền thống hào hùng của ông cha ta.

Bài và ảnh: MINH NHÃ