Bảo tồn tín ngưỡng thờ cúng Quốc Tổ trong xã hội hiện đại

QĐND - Như tin đã đưa, ngày 6-12-2012, tại Hội nghị lần thứ 7 Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo tồn văn hóa phi vật thể diễn ra tại Pa-ri (Pháp), UNESCO chính thức công nhận hồ sơ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở tỉnh Phú Thọ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là niềm mong đợi bấy lâu của người dân đất Tổ nói riêng và nhân dân Việt Nam nói chung. Một tín ngưỡng thiêng liêng của người dân Việt Nam đã vượt ra khỏi phạm vi biên giới quốc gia để trở thành tài sản văn hóa chung của nhân loại. Vấn đề đặt ra hiện nay là cần chăm lo bảo tồn thật tốt tín ngưỡng này trong cuộc sống đương đại.

Thi gói bánh chưng, một mỹ tục tưởng nhớ các Vua Hùng được duy trì tại các dịp Lễ hội Đền Hùng 10-3 âm lịch hằng năm

“Sợi dây tâm linh” gắn kết toàn dân tộc

Thờ cúng tổ tiên là một mỹ tục truyền thống đã hình thành, tồn tại, lưu truyền từ hàng ngàn đời nay mang đậm chất nhân văn của dân tộc ta. Do nhiều biến thiên thăng trầm của lịch sử, trong khi một số tín ngưỡng, tôn giáo đã bị sàng lọc, đào thải qua thời gian, thì tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, mà biểu hiện cao nhất là thờ các Vua Hùng - các vị Quốc Tổ đã có công khai cơ lập quốc, luôn giữ một vị trí đặc biệt trong tâm thức, tình cảm của mọi người dân đất Việt.

PGS.TS Bùi Quang Thanh (Viện văn hóa nghệ thuật Việt Nam), một trong những người tham gia khảo sát và xây dựng hồ sơ về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương cho biết: Bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong gia tộc, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có từ xa xưa đã trở thành bản sắc văn hóa của cộng đồng với triết lý “Con người có tổ có tông”. Thờ cúng Hùng Vương có tầm quan trọng trong tâm thức của người Việt, khẳng định người Việt có chung một thủy tổ, nguồn gốc. Thờ cúng Hùng Vương, thờ cúng thủy tổ của dân tộc trở thành một biểu tượng văn hóa, tín ngưỡng kết nối giữa quá khứ với hiện tại, có tác dụng vun đắp tình cảm với gia đình, làng xã và đất nước.

Nét khác biệt căn bản để tạo nên sự “độc nhất vô nhị” của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương so với các tín ngưỡng, tôn giáo khác chính là ở chỗ: Trong tâm thức sâu xa, dân tộc Việt Nam đều thừa nhận các Vua Hùng là vị Quốc Tổ và nhân dân cả nước đều lấy ngày 10-3 âm lịch hằng năm là ngày Giỗ Tổ. Đây chính là “sợi dây tâm linh” gắn kết toàn dân tộc như cây một cội, như con một nhà, từ đó tạo động lực tinh thần, sức mạnh nội sinh cho đất nước vững vàng trước mọi thiên tai địch họa. Vì thế, tín ngưỡng thờ Hùng Vương vừa mang giá trị đạo đức, văn hóa, vừa hàm chứa ý nghĩa tâm linh cao đẹp góp phần hình thành, hoàn thiện nhân cách của mỗi người và toàn dân tộc.

Đánh trống đồng, một hoạt động truyền thống đặc sắc tại Lễ hội Đền Hùng.

Sự kết hợp tuyệt đẹp giữa giá trị tâm linh và giá trị khoa học 

Lịch sử ghi chép lại, triều đại Hùng Vương chính thức được tôn vinh từ thời vua Lê Thánh Tông (năm 1470) với việc lập Ngọc phả Hùng Vương, coi các vua Hùng là thủy tổ của dân tộc. GS sử học Lê Văn Lan cho rằng, từ điểm thực hành tín ngưỡng đầu tiên là núi Cả (Phú Thọ), tín ngưỡng thờ Hùng Vương có sự phát triển từ làng đến nước và mở rộng tới khắp mọi miền dưới sự quan tâm của các triều đình Lê - Trịnh, Tây Sơn, Nguyễn. Biểu tượng Hùng Vương được coi là nền móng xây dựng ý thức hệ dân tộc, tạo sức mạnh tinh thần quốc gia cho bất cứ thời đại nào. Hơn 1.400 di tích thờ các Vua Hùng và các nhân vật của thời đại Hùng Vương trên khắp mọi miền đất nước là một minh chứng sống động về điều đó.

Bà Cecile Duvelle, Trưởng ban thư ký Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, đại diện phụ trách báo chí của UNESCO cho biết: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của Việt Nam không chỉ được thực hành một cách nhuần nhuyễn, trang trọng, bền vững trong cộng đồng cư dân Việt Nam, nhất là tỉnh Phú Thọ, mà người Việt Nam còn áp dụng tín ngưỡng đó trong giáo dục và nghiên cứu khoa học. Đó là một sự kết hợp tuyệt đẹp giữa những giá trị tâm linh và những giá trị khoa học.

100 con Lạc cháu Hồng cầm cờ hội lên đền Thượng làm lễ Quốc giỗ Tổ Hùng Vương

Chăm lo bảo tồn mỹ tục thờ cúng Quốc Tổ trong xã hội hiện đại

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là di sản văn hóa linh thiêng nhất mà bao thế hệ người Việt đã dày công lưu giữ, trao truyền cho thế hệ hôm nay. Sau khi di sản này được UNESCO vinh danh, việc quan trọng hàng đầu và cũng là giải pháp lâu dài chúng ta phải nêu cao ý thức, trách nhiệm giữ gìn, bảo tồn và phát huy tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong xã hội hiện đại và thời đại toàn cầu hóa.

Theo PGS. TS Bùi Quang Thanh, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại càng góp phần củng cố thêm niềm tin, niềm tự hào và đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta. Nhưng vấn đề cần quan tâm hiện nay là phải làm sao để những giá trị nhân văn tốt đẹp này luôn có sức sống, sức lan tỏa vào đời sống tình cảm, tinh thần của nhân dân ta. Trong đó, quan trọng nhất phải là nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân, nhất là giới trẻ, về những giá trị của di sản để mọi người có hiểu biết sâu sắc và thể hiện trọn vẹn niềm tin đối với tín ngưỡng mà cộng đồng đã tự nguyện lựa chọn, tôn thờ. 

Trong cuộc “Hội thảo khoa học và thực tiễn giáo dục di sản trong các trường học phổ thông tỉnh Phú Thọ” được tổ chức tại tỉnh Phú Thọ ngày 21-11 vừa qua, nhiều nhà khoa học, nhà quản lý văn hóa, nhà giáo khẳng định tầm quan trọng của việc tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, tình yêu, trách nhiệm cho các học sinh đối với các di sản văn hóa ngay trên quê hương mình, trong đó có tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Đây là một hướng đi đúng, một việc rất đáng làm, vì theo như phát biểu của bà Katherine Muller Marin, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam: “Một chương trình giáo dục di sản văn hóa thành công sẽ làm tăng hình ảnh và bản sắc của tỉnh Phú Thọ, đồng thời góp phần hình thành một ý thức gắn bó di sản lâu bền cho mọi người dân”.

Hy vọng rằng, để xứng đáng với danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Phú Thọ cần thực hiện thật tốt kế hoạch hành động trong công tác bảo tồn di sản đặc biệt này theo Công ước UNESCO năm 2003 đã khuyến cáo là vừa huy động sự tham gia tối đa của cộng đồng trong việc giữ gìn, sáng tạo và chuyển giao di sản, vừa nâng cao năng lực quản lý của chính quyền các cấp trong việc bảo vệ di sản. Hay nói cách khác, là địa phương được cả nước giao cho trọng trách  hương khói tổ tiên, tỉnh Phú Thọ phải làm sao để việc bảo tồn tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trở thành hình mẫu trong công tác quản lý, phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống ở nước ta.

Bài và ảnh: THIỆN VĂN