sĩ Hồ Quang Bình đã nhận xét về Bài hát “Mười chín tháng Tám ”: "Trong kho tàng âm nhạc Việt Nam, bài hát Mười chín tháng Tám có một vị trí đặc biệt, được sáng tác đúng thời điểm lịch sử hào hùng của đất nước, với nhịp hành khúc trữ tình, hùng tráng, đã và sẽ sống mãi với thời gian". Nhạc sĩXuân Oanh, tác giả bài hát, năm nayđã sang tuổi 81. Ông vẫn khoẻ mạnh và vui vẻ tiếp chúng tôi trong căn phòngtầng trệtcủa một vila xây từ những năm đầu thế kỷ XX.
 |
| Nhạc sĩ Xuân Oánh |
Tên đầy đủ của ông là Đỗ Xuân Oanh, sinh năm 1923 trong một gia đình nghèo, ở Quảng Yên, Quảng Ninh. Bốônglà thợ may, biết chữ Nho. Mẹ ông sinh 6 lần, chỉ nuôi được mỗi mình ông. Khi ông chưa đầy năm, mẹ ông bị bệnh, phải gửi cho gia đình người cậu làm nghề thuyền chài mang về nuôi. Lên 6 tuổi,lúc ôngđược bố đón về nhà thì mẹ ốm rất nặng. Chỉ sau mấy ngày, bà qua đời. Ông bố nghèo phải“gà trống nuôi con”.
Khi Xuân Oanh tốt nghiệp tiểu học, bố ngậm ngùi nói: “Thầy chỉ nuôi được con học đến thế này, bây giờ con phải tự lao động kiếm sống, tự học cho nên người”. Cậu bé 14 tuổi ấy chia tay bố, theo dòng người “ ...
ra Hòn Gai cuốc mỏ” – như câu thơ của Tố Hữu. Được vài năm, cuộc sống quá khó khăn,ônglại dạt về quê nhà làm nghề đúc kẽm, rồi về Hải Phòng làm nghề thợ vẽ, đánh đàn trong tiệm trà kiếm sống. Năm 1942 Xuân Oanh lưu lạc lên Hà Nội làm nghề đóng giày, kèm cho con cái nhà khá giả học thêm. Cũng năm này, ông được nhà thơ Nguyễn Đình Thi giác ngộ cách mạng.
Năm Ất Dậu, dưới sự lãnh đạo của Đảng, các tầng lớp nhân dân được tập hợp chẩn bị giành chính quyền. Những ngày mùa thu tháng 8 năm 1945, cả nước sôi sụcnhư một thùng thuốc súng. Sớm ngày 19 tháng 8, người cán bộ Việt Minh, chàng trai 22 tuổi Xuân Oanh cùng đoàn người từ phía nam như làn sóng đổ về Nhà Hát Lớn dự mít tinh do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Thành phố như một biển cờ đỏ sao vàng bay phấp phới.
Bao nhiêu nỗi uất hận, đau thương của kiếp người nô lệ dồn nén trong lòng nay bung ra. Như linh cảm thấy thời điểm lịch sử phá tan xiềng gông nô lệ đã đến, câu hát đầu tiên vừa vang lên trong lòng Xuân Oanh, ông đã hát vang trên “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày, thề đem xương máu quyết tâm chiến đấu cho tương lai... mười chín, tháng Tám ánh sao tự do đem tới, cờ bay nơi nơi...” Nghĩ ra được câu nào, ông hát to lên cho mọi người cùng hát theo.
Đến quảng trường Nhà hát lớn thì bài hát cũng hoàn thành. Hôm sau bài hát được in tại một nhà xuất bản ở chợ Hôm, và phát trên Đài phát thanh, trở thành khúc tráng ca cách mạng loan truyền khắp cả nước. Bài hát với cái tên giản dị Mười chín tháng Tám chỉ có 102 từ, mà đến bây giờ thế hệ trẻ không biết đến bom rơi, đạn nổ vẫn cảm thấy sự lôi cuốn thúc giục lòng người, sát vai nhau bảo vệ nền độc lập được xây bằng xương máu của bao nhiêuthế hệđi trước...
Kháng chiến bùng nổ, ông được phân công lên chiến khu Việt Bắc, công tác ở báo Cứu Quốc, làm mọi việc từ in ấn, viết bài, vẽ tranh. Hồi đó chưa có máy ảnh, các minh hoạ trên báo Cứu Quốc đều là tranhdo hoạ sĩ Trần Đình Thọ (sau này là Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội) và Xuân Oanh vẽ... Một đêm ngồi quanh bếp lửa, nhà văn Nam Cao thủ thỉ : “Xuân Oanh viết một bài hát về anh bộ đội và quê hương đi!” thế là ông làm bài hát Quê hương anh bộ đội. Ngay khi ra đời, bài hát này đã được mọi người, không chỉ những anh bộ đội Cụ Hồ, yêu thích. Đấy là một bài hát nổi tiếng ghi đậm phong cách Xuân Oanh: trữ tình, đằm thắm...
Những đêm bên bếp lửa hồng trên chiến khu Việt bắc, khi lắng nghe các bậcđàn anh nhưTrường Chinh, Xuân Thuỷ, Nam Cao... tranh luận, Xuân Oanh cũng góp ý kiến “ké” vào. Thấy chàng thanh niên ham học, ham hiểu biết, có nhiều ý kiến thú vị, đồng chí Trường Chinh chuyển Xuân Oanh sang Ban vận động thành lập Uỷ ban bảo vệ Hoà bình thế giới của Việt Nam. Rồi ông tham gia hội nghị thành lập Uỷ ban bảo vệ Hoà bình thế giới của Việt Nam ngày 11-9-1-50 tại chiến khu Việt Bắc, mà vị chủ tịch là BS Lê Đình Thám. Năm 1951 Xuân Oanh được cử làm thành viên trong đoàn đại biểu Việt Nam tham dự Đại hội Hoà bình châu Á lần thứ nhất ở Bắc Kinh. Ông là một trong số ít người có may mắn được tận mắt chứng kiến và tham gia những sự kiện lớn như: hội nghị Trung Dã, hội nghị Giơnevơ về Lào, hội nghị Pari về Việt Nam...
Mọi cảm xúc của trái tim ông luôn đập nhịp đập cùng đất nước. Hoà bình lập lại, đất nước vừa trải qua chiến tranh tàn khốc, mọi người hào hứng lao động xây dựng, ông có ngay bài hát Bình minh trên đất nước mà nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đánh giá rất cao. Bà con Việt kiều tại Pháp chuẩn bị đón tết Mậu Thân, đề nghị ông làm một ca khúc về quê hương, ông đã xúc động nhận lời, đóng cửa phòng trong hai ngày, làm xong bản hợp xướng bốn chương Quê Hương hai tiếng ấy, được dàn đồng ca 70 kiều bào dưới sự dàn dựng của nhạc sĩ Nguyễn Thiên Đạo đã say mê hát. Đến bây giờ, khi về nước thăm quê hương, các "ca sĩ nghiệp dư" hồi nào vẫn đến thăm ông và bồi hồi nhớ lại nỗixúc động khi được hát bản hợp xướng ấy.
Trong công tác ngoại giao nhân dân, âm nhạc là phương tiện hữu ích nối ông - đại diện cho nhân dân Việt Nam yêu chuộng hoà bình với thế giới, với nhân dân các nước bạn. Năm 1989 trong phong trào "đợt sóng hoà bình" lấy 1 tỉ chữ ký trên thế giới chống bom nguyên tử, tại Hiroshima, Xuân Oanh đã sáng tác bản giao hưởng 4 chương phỏng theo bài thơ "Trời sẽ lại trong xanh" của nhà thơ nổi tiếng Nhât - Umeda Shyozi. Ông đã cùng hàng ngàn người trong dàn đồng ca hát bài hát này, được bạn bè Nhật coi ông như người thân của họ.
 |
| Bạn bè chúc mừng ông thêm một tuối |
Xuân Oanh có ý thức tự học rất cao, ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công, ông là phát thanh viên đọc bản tin tiếng Anh đầu tiên trên Đài tiếng nói Việt Nam. Trong chiến khu Việt Bắc, nhờ học hỏi các bậc đàn anh về ngoại ngữ, ông đã đạt trình độ tiếng Anh, Pháp hiếm thấy, được đồng nghiệp ngoại giao coi là chuyên gia dịch ngược từ Việt sang tiếng Anh, Pháp. Ngoài ra ông có thể sử dụng thông thạo tiếng Nga, Đức, Tây Ban Nha, Trung Quốc. Với bút danh Anh Thư, ôngđãdịch hàng chục tiểu thuyết của các nhà văn nổi tiếng Mac Twain, Jefferey Archer... Cái tai âm nhạc đã giúp ông nhiều trong việc ngoại ngữ, "Mình cứ nghe người nước ngoài phát âm, nghe giai điệu của tiếng họ, thuộc từng câu trọn vẹn rồi “hát” lên câu đó. Nhớ lần chuẩn bị bài phát biểu tại lễkỷ niệm 30 năm thảm hoạ hạt nhân Hirosima và Nagadaki, mình nhờ bạn Nhật đọc cho nghe, sau đó mình tập lại, chính nhờ cái “tai âm nhạc” mà sau đó được đồng chí Phó Tổng bí thư Đảng Cộng sản Nhật hỏi rằng, đã học ở đâu mà phát âm như người Nhật.
Ông nhớ lại: "Lần ấy, nhân dịp sinh nhật đồng chí Tổng Bí thư đảng Cộng sản Pháp- Waldeck Rochet, anh Xuân Thuỷ đang tìm quà tặng, tôi đề nghị “Để tôi vẽ tặng đồng chí ấy bức chân dung”. Khi cùng anh Xuân Thuỷ mang tặng tranh, đồng chíấyrất thích thú, hóm hỉnh nhận xét: "Rất tuyệt vời, chỉ có điều tác giả tặng tôi thêm vài sợi tóc, vì đầu tôi ít tóc lắm".
Chỉ bức tranh sơn dầu chân dung nhạc sĩ vĩ đại Betthoven treo trên tường, ông nói : "NS Trọng Bằng đặt vẽ bức tranh này, mình vừa vẽ xong hôm qua. Dẫu đã nghỉ hưu hơn hai chục năm, nhưng nhạc sĩ Xuân Oanh vẫn làm việc đều đặn "tám giờ vàng ngọc"; lúc dịch sách, lúc vẽ tranh và đang hoàn thành đơn đặt hàng của Hội Nhạc sĩ Việt Nam (mà ông là hội viên ngay từ ngày thành lập, năm 1957) - một bản romance viết cho piano".
Thấy tôi chăm chú nhìn lẵng hoa hồng trên nắp đàn piano, và mấy lọ hoa rực rỡ trong phòng; ông cười nói: "Hàng năm mình có hai ngày vui, thường được bạn bè, người thân tặng hoa, mồng 4 tháng 1 là ngày sinh, và ngày hôm nay 19 tháng 8".