70 năm hành trình tự hào của văn hóa Hà Nội: Bức tranh sinh động của sức sống mãnh liệt và khát vọng vươn lên

Hà Nội, mảnh đất ngàn năm văn hiến, trái tim của cả nước, luôn hiện lên trong tâm trí người Việt Nam như một biểu tượng của lòng tự hào dân tộc, của văn hóa và lịch sử. Suốt 70 năm qua, hành trình phát triển văn hóa của Thủ đô không chỉ là câu chuyện về sự đổi thay của kiến trúc, lối sống hay nghệ thuật, mà còn là bức tranh sinh động của sức sống mãnh liệt và khát vọng vươn lên.

Từ những giai đoạn khó khăn trong chiến tranh, qua thời kỳ bao cấp gian khổ, đến những bước phát triển mạnh mẽ thời hội nhập, Hà Nội luôn khẳng định vị thế của một thành phố không chỉ là ngọn hải đăng dẫn dắt về chính trị và kinh tế, mà còn là trung tâm sáng tạo văn hóa của cả nước.

PGS, TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đại biểu Quốc hội TP Hà Nội.

 Một Hà Nội kiên cường, giàu truyền thống, truyền cảm hứng cho cả nước

Từ thuở Vua Lý Thái Tổ dựng kinh đô Thăng Long, Hà Nội đã trở thành nơi hội tụ những tinh hoa của dân tộc, cái nôi tạo dựng nền văn hóa rực rỡ với sức sống bền bỉ qua thời gian. Dù trải qua bao biến cố, Thăng Long - Hà Nội vẫn đứng vững, như một chứng nhân của lịch sử, luôn truyền cảm hứng cho người dân Việt Nam từ quá khứ đến tương lai.

Khi bước trên những con phố cổ kính của Hà Nội, chúng ta không chỉ cảm nhận được hương vị của thời gian mà còn lắng nghe từng hơi thở của lịch sử thấm sâu vào từng viên đá, từng ngôi nhà, từng mái ngói rêu phong. Từ chùa Một Cột thanh tịnh đến Văn Miếu - Quốc Tử Giám uy nghiêm, Hà Nội lưu giữ dấu ấn của những triều đại Lý, Trần, Lê - nơi mà các vị vua, các nhà hiền triết đã để lại những công trình vĩ đại, minh chứng cho sự phồn vinh của một thời kỳ hoàng kim trong lịch sử văn hóa Việt Nam.

Trước năm 1954, Hà Nội đã tỏa sáng như một biểu tượng của văn hóa kinh kỳ, nơi những nghi lễ cung đình và truyền thống độc đáo được gìn giữ. Các đền, đình, chùa không chỉ là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng, mà còn là nơi hội tụ những giá trị tinh thần sâu sắc, nơi mà mỗi nhịp sống đều vang vọng âm hưởng của một quá khứ huy hoàng.

Các lễ hội truyền thống như lễ hội Gióng, lễ hội rước nước, cùng với những trò chơi dân gian đã tạo nên không gian văn hóa sống động, vừa giữ gìn bản sắc, vừa làm phong phú đời sống tinh thần cho bao thế hệ người dân. Những làng nghề cổ truyền như gốm Bát Tràng, tranh Đông Hồ, hay lụa Vạn Phúc cũng đã khắc sâu vào tâm trí người Hà Nội sự tỉ mỉ và tinh hoa của bàn tay con người. Mỗi sản phẩm làm ra không chỉ đơn thuần là một vật phẩm, mà còn là hiện thân của cả một nền văn hóa đầy tự hào.

Đồng bào Hà Nội đón bộ đội vào tiếp quản Thủ đô ngày 10-10-1954. Ảnh tư liệu

Khi những đoàn quân tiến vào năm cửa ô vào ngày 10-10-1954, một thời đại văn hóa mới xã hội chủ nghĩa với lý tưởng cách mạng của Hà Nội đã mở ra. Sau Ngày Giải phóng Thủ đô năm ấy, Hà Nội đối mặt với một nhiệm vụ vô cùng to lớn: Tái thiết không chỉ hạ tầng vật chất mà còn tái sinh tinh thần văn hóa, giữa bối cảnh đất nước vừa bước ra khỏi cuộc chiến tranh tàn khốc.

Và hơn cả việc khôi phục các công trình văn hóa, Hà Nội còn tiến hành một cuộc cách mạng về tinh thần, xây dựng nên nền tảng văn hóa mới, phong phú và mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Những biểu tượng của văn hóa như Nhà hát Lớn Hà Nội, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, hay các trường nghệ thuật hàng đầu như Đại học Mỹ thuật Hà Nội, Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội và Đại học Văn hóa Hà Nội không chỉ được khôi phục mà còn được nâng tầm. Những công trình này không đơn thuần chỉ là nơi gìn giữ nghệ thuật và lịch sử, mà còn là biểu tượng của sự tái sinh, của niềm tin vững chắc vào tương lai và sức mạnh của văn hóa trong việc gắn kết con người.

Nhà hát Lớn Hà Nội xưa. Ảnh tư liệu

Sau Ngày Giải phóng, Hà Nội đã chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của đời sống văn hóa. Thành phố không ngừng đầu tư mở rộng các cơ sở văn hóa, nâng cao chất lượng các hoạt động nghệ thuật. Những nhà hát như Nhà hát Kịch Hà Nội, Nhà hát Múa rối Thăng Long đã trở thành những biểu tượng văn hóa không chỉ của riêng Hà Nội, mà còn của cả nước. Các bảo tàng, thư viện, trung tâm nghiên cứu văn hóa không ngừng phát triển, đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu, bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa dân tộc.

Đời sống tinh thần người dân không ngừng được nâng lên. Những bài hát ngợi ca Hà Nội như Người Hà Nội, Hà Nội niềm tin và hy vọng, Bài ca Hà Nội,… không chỉ là những nốt nhạc thăng hoa cho văn hóa cách mạng ở Hà Nội, mà còn truyền cảm hứng cho cả đất nước trong những năm tháng khó khăn đấu tranh chống đế quốc và dựng xây đất nước. 

Cuộc sống người Hà Nội xưa. Ảnh tư liệu

 Hà Nội chuyển mình hiện đại, năng động, đa sắc màu

Dưới ánh sáng của đổi mới, Hà Nội không chỉ giữ vững những giá trị văn hóa truyền thống mà còn khẳng định sức sống mãnh liệt của mình qua hàng loạt thành tựu văn hóa nổi bật. Các chương trình và dự án văn hóa đã làm sống dậy một Thủ đô năng động, nơi nghệ thuật và sáng tạo không ngừng lan tỏa.

Trong giai đoạn này, Thủ đô không ngừng mở rộng cánh cửa hội nhập, đón văn hóa bốn phương, đưa Hà Nội trở thành tâm điểm của các sự kiện văn hóa quốc tế. Các lễ hội âm nhạc quốc tế Monsoon, Tuần lễ thiết kế - sáng tạo, hay Tuần lễ thời trang quốc tế Hà Nội đã biến thành phố thành một sàn diễn toàn cầu, nơi nghệ thuật và thời trang được giao thoa, kết nối những nền văn hóa đa dạng. Những sự kiện này không chỉ góp phần quảng bá hình ảnh Hà Nội ra thế giới, mà còn tạo điều kiện để nghệ sĩ Việt Nam học hỏi, trao đổi kinh nghiệm với bạn bè quốc tế, thúc đẩy sự phát triển của nền văn hóa và nghệ thuật Việt.

Những hoạt động văn hóa đa dạng và phong phú không chỉ thổi bùng lên một đời sống văn hóa sôi động tại Hà Nội mà còn lan tỏa tinh thần sáng tạo ra toàn quốc, thúc đẩy sự phát triển kinh tế, du lịch và dịch vụ. Văn hóa đã trở thành động lực phát triển bền vững của Thủ đô, là chất xúc tác làm đẹp cuộc sống và tạo nền móng vững chắc cho sự thịnh vượng chung của đất nước.

Hà Nội có nhiều hoạt động văn hóa đa dạng và phong phú. Ảnh: qdnd.vn

Ngành công nghiệp du lịch văn hóa ở Hà Nội đã có những đóng góp tích cực, đáng kể trong sự phát triển của thành phố, giúp nâng cao hình ảnh của Hà Nội trên bản đồ du lịch quốc tế. Lịch sử ngàn năm văn hiến, nguồn tài nguyên văn hóa dồi dào, đa dạng về loại hình và có giá trị cao về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật với 5.922 di tích lịch sử văn hóa; 1.793 di sản văn hóa phi vật thể, Hà Nội đã trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước. Các di tích lịch sử quan trọng như Văn Miếu - Quốc Tử Giám và Hoàng thành Thăng Long không chỉ giữ gìn những giá trị di sản văn hóa sâu sắc mà còn đóng góp trực tiếp vào nền kinh tế.

Một số sản phẩm du lịch đêm trên nền tảng khai thác giá trị truyền thống mang đến sự độc đáo, mới lạ cho du lịch Hà Nội, điển hình như: Phố đi bộ Hồ Hoàn Kiếm, tour du lịch “Đêm thiêng liêng” của Khu di tích Nhà tù Hỏa Lò, du lịch “Giải mã Hoàng thành”; Hà Nội 36 phố phường; trải nghiệm tour “Ngọc Sơn huyền bí” và nhiều địa điểm trải nghiệm sáng tạo khác. Bên cạnh đó, các lễ hội truyền thống như Lễ hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc, Lễ hội chùa Hương,... cũng góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm của du khách. Những sự kiện này không chỉ giúp bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống mà còn thúc đẩy sự phát triển của ngành dịch vụ liên quan, từ lưu trú đến ẩm thực...

Với những thay đổi tích cực về chính sách, công nghiệp văn hóa Thủ đô đã từng bước có sự chuyển động lạc quan. Năm 2023, du lịch thành phố đạt tổng số lượng khách du lịch là 24,72 triệu lượt khách; tăng 30,2% so với năm 2022. Hà Nội luôn ở trong danh sách bình chọn của Tổ chức du lịch thế giới cho các điểm đến hàng đầu của châu Á và thế giới....

Hà Nội, trái tim của đất nước, không chỉ là Thủ đô về chính trị mà còn là nơi chứa đựng hồn thiêng sông núi Việt Nam. Ảnh: qdnd.vn

Hà Nội, trái tim của đất nước, không chỉ là Thủ đô về chính trị mà còn là nơi chứa đựng hồn thiêng sông núi Việt Nam. Những thách thức mà văn hóa Hà Nội đang đối mặt trong công cuộc xây dựng thành phố văn hiến, văn minh, hiện đại không hề nhỏ. Đô thị hóa, toàn cầu hóa, sự thay đổi lối sống và sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai đang từng ngày đẩy di sản văn hóa Hà Nội vào một ngã rẽ đầy thử thách. Nhưng chính trong những thách thức ấy cũng mở ra cơ hội để chúng ta thể hiện sức mạnh và sự quyết tâm bảo vệ những giá trị thiêng liêng đã tồn tại suốt hàng nghìn năm.

Hình ảnh tái hiện Đoàn quân tiến về Hà Nội tại "Ngày hội văn hóa vì hòa bình", nhân dịp Kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô. Ảnh: qdnd.vn

Sự cân bằng giữa phát triển và bảo tồn văn hóa không phải là lựa chọn, mà là yêu cầu cấp thiết. Hà Nội cần phát triển, cần hiện đại hóa, nhưng không được đánh mất đi những nét đẹp cổ kính và sâu lắng vốn là linh hồn của thành phố. Chỉ khi giữ vững được giá trị văn hóa cốt lõi, Hà Nội mới thực sự là biểu tượng của một đô thị vừa phát triển vừa văn minh.

70 năm từ ngày giải phóng Thủ đô, khuôn mặt phố phường đã có bao thay đổi. Trong những ngày mùa Thu lịch sử này, hướng về Thủ đô, trong lòng mỗi người dạt dào bao âm hưởng. Chắc chắn rằng, Hà Nội của ngày hôm nay, và cả mai sau, sẽ luôn phát huy được bản lĩnh, khí phách của Thủ đô ngàn năm văn hiến, là biểu tượng sống động của sự hòa quyện giữa quá khứ và tương lai, giữa sự cổ kính và hiện đại, giữa những nét văn hóa truyền thống ngàn năm và sự sáng tạo đổi mới không ngừng. Tất cả những gì chúng ta đang làm hôm nay sẽ là nền móng cho một Hà Nội bền vững, một thành phố văn hiến, văn minh, hiện đại và đầy tự hào!

PGS, TS BÙI HOÀI SƠN, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đại biểu Quốc hội TP Hà Nội

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.